partia jako organizacja

wypełniająca funkcję państwowo-publiczne (party in public office)

k

winteSencją iStnienia Partii politycznych jest ich udział w przetargach wład-czych oraz uczestnictwo w procesie decyzyjnym w przestrzeni parlamentarnej. Partie w wyniku cyklicznych wyborów dostając mandat zaufania od społeczeństwa, mają

15 S. B. Wolinetz, Political Parties, op.cit., s. 23.

możliwość przetworzenia apelu wyborczego w program polityczny rządu. Prowadząc rozważania nad partią polityczną, nie sposób pominąć tego subsystemu nazwanego przez K. Katza i P. Maira party in public office. Autorzy pisząc o ugrupowaniach poli-tycznych starali się dostrzec jej silne związki w korelacji z innymi partiami, a także układzie administracyjno-państwowym. Pragnąc dogłębnie przeanalizować pozycję partii w parlamencie, niezbędne byłoby posłużenie się empirycznymi przykładami oraz rozważeniem konkretnych wariantów układów międzypartyjnych w parlamencie.

Zdając sobie sprawę, iż celem tej pracy jest próba spojrzenia na pewne zmiany funk-cjonalno-strukturalne partii, ograniczę się do uproszczonego modelu ewolucyjnego akcentując przeobrażenia ugrupowań politycznych. Aby uchwycić ową dynamikę zmiany, jaka niewątpliwie nastąpiła także we współczesnych parlamentach oraz wza-jemnych relacjach pomiędzy partiami, posłużę się kryterium genetycznym partii zaproponowanym przez M. Duvergera¹⁶ oraz nawiążę do stopnia polaryzacji areny parlamentarnej, wskazując na jego znaczenie w relacjach pomiędzy partiami. Pragnę także wskazać, iż jest to jedyny subsystem, gdzie zmiany funkcjonalne nie uległy tak głębokim przeobrażeniom, a istotą dla partii nadal pozostaje spełnienie takich funkcji jak rekrutacja elit oraz rządzenie i formowanie celów polityki państwa¹⁷.

Kryterium genetyczne wydaje się ciekawym podziałem pokazującym rodowód partii. M. Duverger¹⁸ wprowadził rozróżnienie na partie wewnętrznie oraz zewnętrz-nie tworzone. Dokonał on podziału na partie, które powstały w wyniku interakcji w przestrzeni parlamentarnej (tzw. partie parlamentarne) oraz na ugrupowania, dla których pierwszą sferą działalności nie był parlament. Były one formowane oddolnie, poprzez różnego rodzaju grupy społeczne czy stowarzyszenia, pragnące przeniesienia konfliktów społecznych do przestrzeni politycznej. Niewątpliwie podział genetyczny daje pewien poziom zrozumienia w kontekście analizy partii kadrowej i masowej, gdyż pozwala spojrzeć na te dwa modele w korelacji z subsystemem party in public office.

Partie kadrowe zazwyczaj silnie związane były z parlamentem, jako instytucją, która stanowiła nie tylko centrum działalności, ale także pozostawała jedyną przestrzenią, w której partia tego typu mogła realnie zaistnieć i realizować swoje cele. Partie masowe były odpowiedzią na potrzebę poszerzenia wachlarza usług państwa oraz zdobycia praw wyborczych przez grupy, które do tej pory były wykluczone z procesu artyku-lacji interesów społecznych. Partie typu masowego, które znalazły się w parlamentach w sposób zdecydowany zmieniły jego oblicze, jak i sposób jego powiązania z innymi,

16 A. Antoszewski, R. Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, Wrocław 1997, s. 75.

17 A. Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Gdańsk 2004, s. 74–80.

18 A. Antoszewski, R. Herbut, Demokracje…, op.cit., s. 75–78.

przede wszystkim jednak z party on the ground. Doprowadziły do jasnego podziału programowego oraz polaryzacji areny parlamentarnej. Przetargi polityczne zdomi-nowane zostały przez kwestie ideologiczne, jednocześnie wskazując na dążenie do długoterminowych zmian. Podział parlamentarny wzmocniony został poprzez seg-mentację społeczeństwa oraz zamykanie się poszczególnych ugrupowań w procesie transformacji konfliktów społecznych. Godne podkreślenia pozostają także silne i wieloaspektowe związki łączące przedstawicieli partii w parlamencie z członkami pozostającymi poza układem parlamentarnym poprzez ośrodki kierownicze partii.

Owe związki nadawały szczególnego znaczenia frakcjom parlamentarnym jako wyrazicielom opinii i interesów swoich wyborców¹⁹. Wraz z realizacją podstawowych postulatów socjalnych oraz procesem uczenia się i wzajemnych relacji pomiędzy partiami, zaobserwować mogliśmy powolne zamykanie się areny parlamentarnej dla nowych partii oraz instytucjonalizację konfliktów politycznych. Więzi pomiędzy poszczególnymi subsystemami ulegały erozji, a subsystem party in public office stawał się w coraz większym stopniu autonomicznym elementem całości o osłabionym sprzężeniu zwrotnym. Ugrupowania typu wyborczego to ustabilizowane organizacje z doświadczeniem parlamentarnym, które dokonały niezbędnych modyfikacji dla sprawnego rządzenia. Podkreśla się, iż partie catch-all swój apel nie tylko kierują do elektoratu, ale także do wnętrza subsystemu, wskazując na wspólnotę problemową.

Celem zatem stało się bardziej dążenie do ujednolicania tematów dyskusji oraz wprowadzanie poprawek do istniejących już rozwiązań danych kwestii,²⁰ niż propo-nowanie alternatywnych programów. Proces erozji podziałów socjopolitycznych oznaczał zanik materialnych przesłanek do klasycznej polaryzacji sceny parlamen-tarnej. Nie przyczynił się jednak do zniknięcia partii, które powstały w procesie artykulacji interesów grupowych, raczej zaobserwować mogliśmy uwolnienie się systemu od rywalizacji grupowej²¹ nadając procesowi decyzyjnemu wiele autono-micznych cech. R. Katz i P. Mair²² poszli o krok dalej wskazując, iż partie tak bardzo się zbliżyły do siebie w subsystemie party in public office, że bliższe są im związki pomiędzy poszczególnymi parlamentarzystami niż z członkami pozostającymi poza parlamentem z własnego ugrupowania. Proces stopniowego oddalania od społeczeń-stwa obywatelskiego wzmocniony został dodatkowo przez system dotacji państwo-wych, dokonując zamazania granicy pomiędzy wygranymi a przegranymi ugrupo-waniami w wyborach. W partii kartelu istotą stało się nie zwycięstwo, ale uczestnictwo na arenie parlamentarnej, a zawód polityka zbliżył się w swojej formie do urzędnika

19 K. Sobolewska-Miślik, Partie i systemy partyjne na świecie, op.cit., s. 27.

20 Ibidem, s. 38–39.

21 R. Herbut, Teoria i praktyka funkcjonowania partii politycznych, op.cit., s. 150.

22 S. B. Wolinetz, Political Parties, op.cit., s. 23.

państwowego, który co kilka lat przechodzi weryfikację swojej działalności i skutecz-ności w realizowaniu zadań publiczno-państwowych.

Choć zaobserwowane zmiany w kontekście ewolucji funkcji partii w tym subsy-stemie wydają się najmniejsze, to jednak warto przeanalizować podejście ugrupowań politycznych do takich kwestii jak rekrutacja elit czy formowanie polityki państwa.

Niezaprzeczalnie parlament stanowi forum, dzięki któremu politycy poznają swoje możliwości, uczą się oraz obserwując swoich kolegów, dokonują wyboru liderów partyjnych. Proces rekrutacji elity w wyniku ewolucyjnego rozwoju instytucji partii zmienił także swoje oblicze. Partie typu masowego akcentowały przywiązanie do partii oraz dawały szansę kariery poprzez poszczególne szczeble hierarchicznej struktury. Sytuacja uległa zmianie wraz z ewolucją wizerunku partii kreowaną poprzez niezależne środki masowego przekazu. Brak możliwości całkowitej kontroli komu-nikatu wymusił profesjonalizację zachowań, a więc stworzył nową kategorię elity modyfikując jej zobowiązania wobec nie tylko członków własnej partii, ale także wyborców.

Partie tworzące rząd odpowiedzialne są za politykę państwa, a więc z jednej strony dążą do zapewnienia systemowi elity zdolnej do rządzenia, a z drugiej strony biorą na siebie odpowiedzialność za podejmowane decyzje administracyjno-państwowe.

Dążenie do zdobycia i utrzymania władzy państwowej jest kwintesencją istnienia i funkcjonowania partii politycznych w systemie społeczno-politycznym. Przekro-czenie progu wyborczego traktowane może być jako nobilitacja²³ oraz zgoda obywa-teli na uczestnictwo w procesie decyzyjnym. Wymusza to na ugrupowaniach nie tylko klaryfikację haseł wyborczych w postaci programu politycznego, ale także poszuki-wania partnerów w celu rozwiązania konkretnych problemów. Silne parlamentarnie partie polityczne oczywiście mogą decydować się na stosowanie strategii maksyma-lizacji zysków, dążąc do stworzenia jednopartyjnego rządu. Jeżeli jednak w układzie parlamentarnym żadne z ugrupowań nie dysponuje wystarczającą siłą, konieczna będzie weryfikacja oferty programowej celem zaproponowania takich rozwiązań, które byłyby do zaakceptowania dla ewentualnych koalicjantów. Ma to szczególne znaczenie w przypadkach rozdrobnionych systemów partyjnych, gdzie potrzeba znalezienia stabilnego partnera jest gwarantem realizacji założeń programowych.

Wypełnianie funkcji rządzenia rozpatrywać powinniśmy jednak na kilku płaszczy-znach, gdyż subsystem party in public office to nie tylko proces tworzenia rządu i jego stabilności, ale także szczególne związki w układzie administracyjno-państwowym.

Proces decentralizacji państwa przyczynił się do dyfuzji władzy na kilka szczebli, a więc rozproszeniu uległ także proces decyzyjny. Miejscem przetargów politycznych nie jest już tylko parlament, ale także organy i ciała regionalne oraz lokalne. Taka

23 A. Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, op.cit., s. 76.

zmiana wymuszona została przede wszystkim ogromnym bogactwem interesów społecznych oraz wciąż poszerzającymi się kwestiami problemowymi absorbującymi dane społeczności. Pragnąc usprawnić proces dystrybucji organicznych dóbr oraz dostosować go jak najlepiej do zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej, ugru-powania polityczne zainteresowane są uczestnictwem w przetargach regionalnych oraz lokalnych. Samorząd terytorialny stał się także doskonałym miejscem rekrutacji elit politycznych oraz weryfikacji umiejętności poszczególnych polityków. Ugrupo-wania polityczne z coraz większym zaangażowaniem uczestniczą w wyborach regionalnych i lokalnych, traktując je nie tylko jako sondaż przed wyborami do parlamentu krajowego, ale doceniają realne możliwości uczestnictwa w przetargach politycznych i dystrybucji władzy.

Analizując aspekt przesunięcia w procesie odpowiedzialności za politykę państwa nie sposób z perspektywy europejskiej zapomnieć o stopniowym pogłębianiu się więzi poprzez instytucje Unii Europejskiej. Parlament Europejski stał się kolejnym wyzwa-niem dla partii politycznych. Nowa arena styku dla różnych ugrupowań, polityków oraz frakcji daje jednocześnie partiom politycznym perspektywy oraz szansę uczenia się poprzez sieciowy układ powiązań ponadnarodowych. Niewątpliwie wymusza na ugrupowaniach poszukiwanie nowych rozwiązań oraz zachowań politycznych odmiennych od znanych w przestrzeni krajowej. Choć nie ulega wątpliwości, iż zarówno dla ugrupowań politycznych, jak i elektoratu, wybory do Parlamentu Euro-pejskiego są wyborami drugiej kategorii, to stopniowe zwiększanie uprawnień tego organu daje podstawy sądzić, iż poszczególni politycy jak i całe partie polityczne będą traktować ten organ nie tylko jako arenę wymiany poglądów, ale także jako kolejną przestrzeń dystrybucji władzy. Wątpliwe wydaje się, aby Parlament Europejski mógł na chwilę obecną stanowić alternatywę wobec parlamentów krajowych. Uważam raczej, że należy zwrócić uwagę na fakt poszerzenia zainteresowania partii politycz-nych o nowy obszar, jakim pozostaje przestrzeń Unii Europejskiej.

Podsumowując, pragnę zaznaczyć, iż fundamentalna rola partii, jaką jest dla mnie dążenie do zdobycia i utrzymania władzy w drodze rywalizacyjnych wyborów, dla współczesnych ugrupowań politycznych nie uległa zmianie. Party in public office to subsystem, gdzie partie dostają szansę realizacji swoich programów, dzięki zaufaniu wyborców. Jednocześnie uczestnictwo w tej przestrzeni, jak podkreślają R. Katz i P. Mair²⁴ dostarcza ugrupowaniom najważniejszych źródeł dla wzmocnienia swojej pozycji w pozostałych subsystemach poprzez legitymizację społeczną, uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji, a także zdobycie doświadczenia i informacji. Wizja kartelu partii politycznej wydaje się być ograniczana poprzez dyfuzję władzy oraz pojawianie się nowych przestrzeni penetracji społecznej dla partii politycznych oraz

24 R. S. Katz, P. Mair, The Evolution of the Party Organization In Europe, op.cit., s. 597.

realnych możliwości wpływania na proces decyzyjny w wymiarze regionalnym, czy lokalnym a także, choć nadal w bardzo ograniczonym wymiarze (procedura współ-decydowania czy kooperacji), w przestrzeni europejskiej.

2. funkcjOnalnO-Strukturalna zmiana

W dokumencie Political Science ATHENAEUM (Stron 115-120)