Głoszenie Chrystusa zmartwychwstałego

W starożytnim Kościele problem związany z trzymaniem się przepisów Prawa, zwłaszcza, gdy chodzi o obrzezanie oraz świętowanie szabatu, był dość poważny ‒ podobnie jak sama reakcja Pawła zaprezentowana w Liście do Galatów. Komentując powyższy list, Chryzostom, opierając się na wypowiedziach apostoła, także doszedł do wniosku, że sama wiara jest starsza od Prawa. Chociaż wobec Żydów Prawo odegrało bardzo pozytywną rolę, ponieważ nie pozwoliło im stoczyć się „w otchłań występków”, a ponadto stało się pedagogiem prowadzącym do Chrystusa, to jednak Antiocheńczyk nie znajdował żadnej możliwości jednoczesnego korzystania zarówno z niego, jak i z samej wiary. Oprócz tego stwierdził, że ten, kto po przyjęciu Ewangelii zachowywał Prawo, ten nadal traktował je jako swego pana i co najważniejsze ‒ nie wierzył w moc Bożej łaski, odrzucając wolność, która pochodziła z wiary.

4.2.4. Głoszenie Chrystusa zmartwychwstałego

Kontynuując lekturę Dziejów Apostolskich, można dojść do wniosku, że podstawą głoszonego przez Pawła kerygmatu była przede wszystkim wiara w zbawczą rolę Jezusa Chrystusa. Za każdym razem, gdy apostoł przemawiał do Żydów lub pogan, na przykładzie własnego życia starał się dowieść, że właśnie Pan jest prawdziwym Mesjaszem i Bogiem. Dla Chryzostoma, używającego mowy

z powrotem do domu, ale nawet niesienie mu książek w czasie tej drogi; por. Abramowiczówna III, s. 362; F. Prat, La Théologie de Saint Paul, t. I, Paris 1927, s. 219.

79

Por. Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas comm. 3, 5, PG 61, 656: „[…] ¢ll' Ótan ™n ›xei gšnhtai, ¢f…statai loipÕn Ð paidagwgÒj”, ŹMT 47, 98.

80

Por. tamże 5, 1, PG 61, 665: „[…], ¢ll' ™n mšsJ ›sthke, k¢ke‹qen kaˆ œnqen boulÒmenoj kerda…nein· diÒper oÙdamÒqen oÙdὲn karpèsetai”, ŹMT 47, 113.

142

obrazowej, Paweł był tym, do kogo „sam Chrystus odezwał się z wyżyn […] cudownym głosem, tym samym łowiąc go w swoje sieci”81. Ponadto idąc jeszcze dalej, Antiocheńczyk stwierdza, że apostoł „miał w sobie mówiącego Chrystusa”82

, co znaczy, że sam Jezus, używając go jako narzędzia, przemawiał przez niego. Jak można przypuszczać, właśnie dzięki temu Paweł zdołał odnieść ogromne sukcesy w działalności misyjnej, o których Ojciec Kościoła niejednokrotnie wspomina w swych dziełach83

.

Opierając się na informacjach zawartych w tychże Dziejach Apostolskich, złotousty kaznodzieja zaznacza, że znajdując się czy to wśród Żydów w Antiochii Pizydyjskiej, czy to na sądzie przed królem Agryppą II, Paweł ciągle wspominał o Jezusie jako Mesjaszu oraz o Jego cierpieniach (por. Dz 13, 27-29; 26, 22-23a)⁸⁴.

81 Tamże 1, 2, PG 61, 614: „[…] aÙtÕj ¥nwqen Ð CristÕj t¾n qaumast¾n ™ke…nhn […] ¢fÁke fwn¾n, di' Âj aÙtÕn ™sag»neuse”, ŹMT 47, 38.

82 Tamże 1, 9, PG 61, 628: „[…] tÕn CristÕn eἶcen ™n ˜autù laloànta”, ŹMT 47, 57. W podobnym swym twierdzeniu kaznodzieja najprawdopodobniej opiera się na następujących słowach apostoła, zawartych w Liście do Galatów: „Teraz zaś już nie ja żyję, lecz we mnie Chrystus” (Ga 2, 20a).

83 Por. Iohannes Chrysostomus, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 7, 6, 5-15, SCh 300, 306: „Di¦ toàto oÙdem…an ¢nšmeinen ¹mšran ¹suc£zwn Ð purÕj oátoj sfodrÒteroj, ¢ll' Ðmoà te ¢nšbh ¢pÕ tÁj ƒer©j tîn Ød£twn phgÁj, kaˆ poll¾n ¢nÁyen ˜autù t¾n flÒga, kaˆ oÜte kindÚnouj ™nenÒhsen, oÙ tÕn gšlwta kaˆ t¾n a„scÚnhn t¾n par¦ 'Iouda…wn, oÙ tÕ ¢piste‹sqai par' aÙto‹j, oÙk ¥llo tîn toioÚtwn oÙdšn· ¢ll' ˜tšrouj labën ÑfqalmoÚj, toÝj tÁj ¢g£phj, kaˆ ˜tšran di£noian, met¦ pollÁj ™nšpipte tÁj ῥÚmhj, ésper tij ceim£rrouj, ¤panta parasÚrwn t¦ 'Iouda…wn, kaˆ di¦ tîn Grafîn deiknÝj Óti aÙtÒj ™stin Ð CristÒj”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty,

Dwadzieścia homilij i mów, s. 223-224. Zob. tenże, In epistulam ad Galatas comm. 1, 11, PG 61, 631:

„“Ote g¦r Ãlqen e„j `IerosÒluma, polloÝj tîn ™qnîn ™pistršyaj, kaˆ tosaàta ™rgas£menoj, Ósa tîn ˜tšrwn oÙdeˆj, t¾n Pamful…an, t¾n Lukaon…an, tÕ Kil…kwn œqnoj, p£ntaj toÝj kat¦ tÕ mšroj ™ke‹no tÁj o„koumšnhj diorqws£menoj kaˆ tù Cristù prosagagën, prîtonmὲn e„sšrcetai prÕj 'I£kwbon met¦ pollÁj tÁj tapeinofrosÚnhj æj prÕj me…zona kaˆ timièteron”, ŹMT 47, 61. Por. tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 1, 4, 3-10, SCh 300, 116-118: „[…], kaˆ gÁn kaˆ q£lattan, kaˆ `Ell£da kaˆ b£rbaron, kaˆ p©san ¡paxaplîj Óshn ¼lioj ™for´ gÁn, taÚthn, kaq£per ØpÒpterÒj tij genÒmenoj, ™pÁlqe p©san, oÙc ¡plîj Ðdoiporîn, ¢ll¦ t¦j ¢k£nqaj tîn ¡marthm£twn ¢naspîn, kaˆ tÕn lÒgon tÁj eÙsebe…aj kataspe…rwn, t¾n pl£nhn ¢pelaÚnwn, t¾n ¢l»qeian ™pan£gwn, ™x ¢nqrèpwn ¢ggšlouj poiîn, m©llon dὲ ¢pÕ daimÒnwn ¢ggšlouj toÝj ¢nqrèpouj”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, s. 213.

84

Por. tenże, In Acta Apostolorum hom. 52, 3, PG 60, 363: „Kaˆ Óra aÙtÕn oÙc Ðmo…wj dialegÒmenon ™n dikasthr…J, kaˆ ™n ™kklhs…v· ™ke‹ mὲn oân lšgei, Óti kaˆ 'Ane…lete· ™ntaàqa dὲ

143

Natomiast gdy przebywał w środowisku pogańskim, mianowicie na Areopagu, apostoł również tam głoszący Chrystusa, uznawał Go już za Boga wszystkich (por. Dz 17, 24)⁸⁵. Jednak zarówno wśród Żydów, jak i wśród pogan, Paweł często wspominał o zmartwychwstaniu Pańskim, chociaż wcześniej, przed własnym nawróceniem, nie wierzył ani w skutki Jego śmierci, ani w powstanie z martwych86

. Przykładowo, gdy występował przed Sanhedrynem i w swej obronie powiedział, że jest sądzony za nadzieję w zmartwychwstanie umarłych (por. Dz 23, 6), Antiocheńczyk z ogromnym przekonaniem stwierdza, że uczynił to nieprzypadkowo, lecz aby mieć możliwość wyłożenia wobec obecnych tam nauki o Chrystusie i Jego zmartwychwstaniu⁸⁷. Także w trakcie spotkania z przywoływanym już królem Agryppą II Paweł wspominał o zmartwychwstaniu Pańskim, opierając się przy tej okazji na znanym tamtejszym Żydom starotestamentalnym proroctwie oraz przywołując własne spotkanie ze Zmartwychwstałym (por. Dz 26, 22-23a)88

. Również w czasie pobytu apostoła w więzieniu pogańskiego miasta Filippi postępował podobnie. Chryzostom przypuszcza, że strażnikowi więziennemu, oprócz nauki o zmartwychwstaniu umarłych i Królewstwie Niebiańskim, Paweł też opowiadał o zmartwychwstałym Chrystusie (por. Dz 16, 31-32)89. Także w Atenach, jak już była o tym mowa, apostoł głosił naukę o zmartwychwstaniu Jezusa, która –

oÙdὲn toioàton, éste m¾ plšon ™kkaàsai tÕn qumÒn· ¢ll¦ tÕ aÙtÕ de…knusin, e„pën, E„ paqhtÕj Ð CristÒj. OÛtwj ¢f…hsin aÙtoÝj ™gklhm£twn”.

85 Por. tamże 38, 1, PG 60, 368: „Toàton oân CristÕn 'Ihsoàn eἶnai Paàloj lšgei, m©llon dὲ tîn p£ntwn QeÒn”.

86 Por. tamże 19, 3, PG 60, 153: „`O g¦r ™laÚnwn aÙtÕn, kaˆ ¢pistîn aÙtoà tÍ teleutÍ kaˆ tÍ ¢nast£sei, kaˆ toÝj maqht¦j aÙtoà dièkwn, oátoj pÒqen, e„pš moi, ¨n ™p…steusen, e„ m¾ poll¾ Ãn toà staurwqšntoj ¹ „scÚj;”.

87 Por. tamże 50, 2, PG 60, 347: „Kaˆ g¦r di¦ toàto ™x ¢rcÁj dieponoànto, Óti t¾n ¢n£stasin ™k»rutte. Kaˆ kalîj oÛtwj ™po…ei· toÚtou g¦r deicqšntoj, eÙkÒlwj kaˆ t¦ toà Cristoà ™peis»geto, Óti ¢nšsth”.

88 Por. tamże 52, 1, PG 60, 360: „DÚo t…qhsi perˆ ¢nast£sewj logismoÝj, ›na mὲn tÕn ¢pÕ profhtîn· kaˆ oÙ par£gei prof»thn, ¢ll' aÙt¾n tîn 'Iouda…wn t¾n dÒxan· ¥llon dὲ tÕn kaˆ „scurÒteron tÕn ¢pÕ pragm£twn. Po‹on d¾ toàton; “Oti dielšcqh aÙtù Ð CristÕj, ¢nast¦j ™k nekrîn”.

89

Por. tamże 36, 2, PG 60, 260: „T… oân aÙtù eἶpen Ð Paàloj; “Oti Ð CristÕj ¢nšsth, fhsˆn, Óti ¢n£stas…j ™sti nekrîn, Óti basile…a· […]”.

144

niestety – przez tamtejszą ludność nie została zaakceptowana (por. Dz 17, 18)⁹⁰. Jednak, co jest niezwyle ważne, Paweł nie tylko rozpowszechniał informacje o Chrystusie, ale również Go naśladował. Z tego też względu złotousty kaznodzieja, aby wskazać swym wiernym, w jaki sposób powinni to czynić, odwołuje się do fragmentu zamieszczonego w Pierwszym Liście do Koryntian, w którym Paweł, zwracając się do członków gminy chrześcijańskiej w Koryncie, zachęca ich do naśladowania go tak, jak on sam naśladuje Pana (por. 1 Kor 11, 1)91. Stąd można wnioskować, że naśladowanie Chrystusa przez Pawła jednocześnie było też głoszeniem Go.

Głoszenie Jezusa Chrystusa zajmowało naczelne miejsce w rozpowszechnianym przez Pawła kerygmacie. W ujęciu Chryzostoma był on człowiekiem nagle „pojmanym” przez Pana, który użył go jako narzędzia dla sprawy apostolstwa. Jeżeli wśród Żydów Paweł bardziej akcentował mesjańskie posłannictwo Jezusa, to już wśród pogan przedstawiał Go jako Boga wszyskich. Jednak dla jednych i drugich stał się on także prawdziwym głosicielem nauki o zmartwychwstaniu Chrystusa, chociaż nie zawsze była ona akceptowana przez odbiorców jego przesłania.

* * *

W świetle kaznodziejskiej spuścizny Jana Chryzostoma i powyższych rozważań należy wyraźnie i jasno stwierdzić, że Paweł, w zależności od tego, w jakich okolicznościach się znajdował, zawsze był w stanie wykorzystywać cały swój potencjał dla dobra głoszonego kerygmatu. Ponadto apostoł był człowiekiem bardzo praktycznym, który dla rozpowszechniania Dobrej Nowiny umiał także stosować odpowiednią strategię. Świadczą o tym następujące fakty: nauczał tam, gdzie tego

90 Por. tamże 38, 1, PG 60, 267: „Tinὲj dὲ kaˆ tîn 'Epikoure…wn kaˆ tîn Stwϊkîn filosÒfwn sunšbalon aÙtù, ka… tinej œlegon; T… ¨n qšloi Ð spermolÒgoj oátoj lšgein; Oƒ dš· Xšnwn daimon…wn doke‹ kataggeleÝj eἶnai· Óti tÕn 'Ihsoàn kaˆ t¾n ¢n£stasin eÙhggel…zeto. Kaˆ g¦r t¾n ¢n£stasin QeÒn tina eἶnai ™nÒmizon, ¤te e„wqÒtej kaˆ qhle…aj sšbein”.

91 Por. tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 7, 3, 20-22, SCh 300, 300: „E„ dὲ lšgoij· kaˆ pîj dunatÕn ™ke…nouj mim»sasqai, ¥kouson t… fhsi· Mimhta… mou g…nesqe, kaqëj k¢gë Cristoà”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, s. 222.

145

jeszcze nikt nie robił, zaś z racji utwierdzania swych uczniów w wierze powtórnie ich odwiedzał. Poza tym, aby jego nauczanie mogło bardziej rozchodzić się na najbliższe okolice, pomijał małe miasteczka, nadając priorytet większym, gdzie również obchodził religijne święta żydowskie. Dla Pawła głównym środkiem w realizacji misji apostolskiej wśród współrodaków było Pismo Święte. Ciągle odwoływał się on do starotestamentalnych tekstów, pragnąc na ich podstawie udowodnić, że głoszony przez niego Chrystus jest prawdziwym Mesjaszem. Również za pomocą Słowa Bożego apostoł bronił się przed różnego rodzaju zarzutami pod swoim adresem ze strony nieprzyjaciół. Właśnie z tego powodu przez złotoustego kaznodzieję Paweł został uznany za wiernego stróża oraz interpretatora

Pisma Świętego.

Sytuacja wyglądała całkiem inaczej, gdy Paweł głosił kerygmat w środowisku pogańskim, zwłaszcza greckim. W swej argumentacji apostoł nie mógł już opierać się na Starym Testamencie. Przykładowo w obecności wykształconej ludności ateńskiej raczej cytuje fragmenty z dzieł pogańskich autorów starożytnej Hellady i używa elementów kultury greckiej, dokonując tym samym akomodacji misyjnej. Oprócz tego, w ujęciu Antiocheńczyka, zarówno Paweł jak inni apostołowie byli tymi, którzy w swej mądrości przewyższali starożytnych filozofów.

W Pawłowym odwoływaniu się do własnego życia przed nawróceniem na chrześcijaństwo Antiocheńczyk dostrzegł, jak na skutek tajemniczego zrządzenia Opatrzności apostoł doświadczył ogromnej przemiany i przebaczenia Bożego. Opierając się na treści jego kerygmatu, Ojciec Kościoła stwierdził, że Paweł był prawdziwym i wielkim apostołem, który w swym nauczaniu wśród Żydów udowodnił, że wiara jest starsza i ważniejsza od Prawa Mojżeszowego (pedagoga prowadzącego do Chrystusa), które straciło już swą aktualność. Jednak naczelne miejsce w kerygmacie Pawłowym posiadało głoszenie Chrystusa zmartwychwstałego, którego wśród Żydów przedstawiał jako prawdziwego Mesjasza, a wśród pogan jako Boga wszystkich.

ROZDZIAŁ V