Odwoływanie się do trybu życia przed nawróceniem

I w Dziejach Apostolskich, i w Liście do Galatów można niejednokrotnie odnaleźć wzmianki o tym, jak apostoł Paweł, występując w Jerozolimie przed rozgniewanym tłumem Żydów, przed królem Agryppą II, czy też zwracając się do ludności galacyjskiej, odwoływał się do swego wcześniejszego, bardzo negatywnego stanowiska, które zajmował wobec pierwszych chrześcijan (por. Dz 22, 4-5; Dz 26, 10-12; Ga 1, 13-14). Nieprzypadkowo więc, opierając się na jednym z takich fragmentów Nowego Testamentu, Jan Chryzostom, pragnący wykazać niegodziwość postępowania byłego prześladowcy wyznawców Chrystusa, zwraca się do swych słuchaczy w sposób następujący: „Czy widzisz z jakim naciskiem [Paweł – V. I.] wymienia kolejne szczegóły, choć byłby to powód wstydu? Nie prześladował w zwyczajny sposób, ale ponad miarę. Nie tylko prześladował, ale także i burzył, to znaczy: obalał, tłumił i niszczył”40. Poza tym chociaż takie zachowanie apostoła we

40 Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas comm. 1, 8, PG 61, 626: „`Or´j pîj ›kaston met¦ ™pit£sewj t…qhsi, kaˆ oÙk a„scÚnetai; OÙ g¦r ¡plîj ™d…wken, ¢ll¦ meq' ØperbolÁj ¡p£shj, kaˆ oÙk ™d…wke mÒnon, ¢ll¦ kaˆ ™pÒrqei, toutšsti, sbšsai ™pece…rei t¾n 'Ekklhs…an, katastršyai, kaqele‹n, ¢fan…sai· toàto g¦r porqoàntoj œrgon”, ŹMT 47, 55. W tym miejscu należy zauważyć, że koncówka zdania „[…]· toàto g¦r porqoàntoj œrgon”, którą można

132

wcześniejszym okresie jego życia określa jako błędne, to jednak stwierdza, że doszło do tego na skutek tajemniczego zrządzenia Bożego41

.

Na podstawie wspominanej przez Pawła informacji o jego obecności przy ukamienowaniu Szczepana oraz zgadzaniu się na dokonanie tego przystępstwa (por. Dz 22, 20) Ojciec Kościoła dochodzi do wniosku, że to właśnie przyszły apostoł wydał diakona w ręce zabójców42. I chociaż sam osobiście nie brał udziału w tej zbrodni, jednak „tysiącem rąk [innych osób ‒ V. I.] zabijał Szczepana”43

. Innymi słowy, popierał to, co czynili nienawistni Żydzi44. Zastanawiając się nad odpowiedzią na pytanie, dlaczego Paweł, który widział podobną do anielskiej twarz męczennika, nie odniósł z tego żadnej korzyści, kaznodzieja daje dość ciekawą odpowiedź, zaznaczając, że w tej chwili nie był on jeszcze bezpośrednio powołany45

. Jego powołanie, jak wywnioskować można z Chryzostomowej interpretacji fragmentów tekstów Listu do Galatów46

oraz w Dziejów Apostolskich⁴⁷, dokonało się

przetłumaczyć jako „[…] to bowiem działanie niszczyciela”, w przekładzie polskim dokonanym przez J. Iluka została opuszczona.

41 Por. tamże 1, 9, PG 61, 627: „“Ora t… spoud£zei ™ntaàqa de‹xai, Óti kaˆ tÕn crÒnon, Ön ™gkatele…fqh, di£ tina o„konom…an ¢pÒῤῥhton ¢fe…qh”, ŹMT 47, 56.

42 Por. tenże, In Acta Apostolorum hom. 18, 2, PG 60, 142-143: „Tšwj dὲ oÙ mÒnon ™ke‹noj oÙ pisteÚei, ¢ll¦ kaˆ mur…aij aÙtÕn cersˆ b£llei tîn fonšwn· diÕ kaˆ toàto dhlîn lšgei· Saàloj dὲ Ãn suneudokîn tÍ ¢nairšsei aÙtoà”.

43 Tamże 48, 1, PG 60, 333: „[…] mur…aij cersˆn ¢nairîn tÕn Stšfanon”.

44 Złotousty jest przekonany, że mimo wszystko śmierć Szczepana przyniosła pozytywne skutki dla dzieła rozszerzania kerygmatu. Por. tamże 18, 4, PG 60, 145-146: „SÝ dš moi skÒpei, Ósa o„konome‹tai di¦ toà qan£tou toà Stef£nou. Diaspe…rontai kat¦ t¦j cèraj tÁj 'Iouda…aj kaˆ Samare…aj, eÙaggel…zontai tÕn lÒgon, khrÚssousi tÕn CristÕn, shme‹a ™piteloàsi, kat¦ mikrÕn lamb£nousi t¾n dwre¦n oátoi”.

45 Por. tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 4, 3, 18-21, SCh 300, 188: „Kaˆ Stef£nou dὲ liqazomšnou, parën kaˆ „dën tÕ prÒswpon aÙtoà æj prÒswpon ¢ggšlou, oÙdὲn ™nteàqen ™kšrdane. Pîj oân oÙdὲn ™nteàqen ™kšrdanen; “Oti oÙdšpw Ãn keklhmšnoj”.

46 Por. Ga 1, 15a: „Gdy jednak spodobało się Temu, który wybrał mnie jeszcze w łonie matki mojej i powołał łaską swoją, […]”.

47 Por. Dz 9, 15: „Idź ‒ odpowiedział mu [tj. Ananiaszowi ‒ V. I.] Pan ‒ bo wybrałem sobie tego człowieka jako narzędzie. On [czyli Paweł ‒ V. I.] zaniesie imię moje do pogan i królów, i do synów Izraela”.

133

za pośrednictwem Pana i z jednej strony było wynikiem posiadanych przez Pawła cnót, a z drugiej – rezultatem zdolności do służenia i dokonywania niezwykłych czynów48. Antiocheńczyk w ogóle jest przekonany, że wszystko, co dotyczyło nawrócenia Pawła, nie odbywało się za pośrednictwem ludzkim, lecz Bożym49

, i nie było sprawą ludzką, lecz dziełem Bożej Opatrzności50. W końcu warto dodać, że chociaż Paweł osiągnął niezwykłe sukcesy na polu misyjnym, to jednak w ciągu życia ciągle wspominał o swej haniebnej przeszłości, związanej z prześladowaniem chrześcijan. Potwierdza to również i sam Chryzostom, który opierając się na

Pierwszym Liście do Koryntian51, zaznacza, że apostoł nieustannie wspominał o swych grzechach, choć nawet sam Bóg już zapomniał o nich52

.

Pawłowe odwoływanie się do własnego trybu życia przed nawróceniem nie było przypadkowe. W podobny sposób chciał on nie tylko udowodnić, że był prawdziwym prześladowcą pierwszych chrześcijan, ale również wskazać na ogromną życiową przemianę, której doświadczył. Mimo iż stanowisko, które zajmował przyszły apostoł wobec wyznawców Chrystusa, Chryzostom określa jako błędne, to jednak stwierdza, że wszystko, co się działo, miało miejsce na skutek tajemniczego

48 Por. Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas comm. 1, 9, PG 61, 627: „Kaˆ kalšsaj di¦ tÁj c£ritoj aÙtoà. `O mὲn QeÕj, fhsˆ, di¦ t¾n ¢ret¾n aÙtoà keklhkšnai aÙtÒn. Skeàoj g¦r ™klogÁj mo… ™sti, prÕj tÕn 'Anan…an œlege, toà bast£sai tÕ Ônom£ mou ™nèpion ™qnîn kaˆ basilšwn, toutšstin, ƒkanÕj diakonÁsai kaˆ œrgon ™pide‹xai mšga”, ŹMT 47, 56.

49 Por. tenże, In Acta Apostolorum hom. 20, 2, PG 60, 160: „OÛtwj oÙdὲn ¢nqrèpinon p£ntwn tîn ™p' aÙtù, oÙdὲ di' ¢nqrèpou ™gšneto, ¢ll' Ð QeÕj parÁn Ð taàta poiîn”.

50 Por. tenże, In epistulam ad Galatas comm. 1, 9, PG 61, 627: „Tšwj dὲ tÁj ¢kolouq…aj ™cèmeqa, kaˆ skopîmen pîj p£lin de…knusin oÙdὲn ¢nqrèpinon perˆ aÙtÕn gegenhmšnon, ¢ll¦ p£nta tÕn QeÕn t¦ kat' aÙtÕn met¦ pollÁj o„konomoànta prono…aj”, ŹMT 47, 56.

51 Por. 1 Kor 15, 9b: „[…] niegodzien zwać się apostołem, bo prześladowałem Kościół Boży”.

52 Por. Iohannes Chrysostomus, Non esse ad gratiam concionandum 4, PG 50, 659: „ToÚtwn ¢koÚsaj Ð Paàloj, ¡marthm£twn, ïn oÙk ™mšmnhto Ð QeÕj, aÙtÕj dihnekîj ™mšmnhto oØtwsˆ lšgwn· OÙk e„mˆ ƒkanÕj kale‹sqai ¢pÒstoloj, Óti ™d…wxa t¾n 'Ekklhs…an·[…]”. Podobne twierdzenie Antiocheńczyka można napotkać w kolejnym jego dziele, w którym zauważa, że błagosławiony Paweł często wskazywał na zgładzone już oskarżenia dotyczące jego osoby. Por. tenże,

Ad Stelechium de compunctione lib. 2, 6, PG 47, 421: „[…], æj kaˆ t¦ ¢fanisqšnta ™gkl»mata

134

zrządzenia Bożego. Opierając się na innym zaczerpniętym z Nowego Testamentu fragmencie Antiocheńczyk dochodzi do wniosku, że w całej tej sprawie ważną rolę odegrał sam Paweł, gdyż nawet w tym czasie, przed nawróceniem, wyróżniał się cnotami oraz wielkim, pozytywnym potencjałem. W przekonaniu kaznodziei apostoł odczuwał winę z powodu wcześniejszego sposobu postępowania i dlatego wspominał o dokonywanych prześladowaniach, chociaż Bóg już wszystko przebaczył mu.