Posługiwanie się Pismem Świętym w stosunku do Żydów

W pierwszym wieku chrześcijaństwa synagogi rozproszonego narodu wybranego (stanowiącego około siedem procent całej ludności ówczesnego Imperium Rzymskiego, czyli cztery i pół miliona osób) znajdowały się na prawie

1 W tym miejscu, mając na uwadzę sam proces teologiczno-misyjnej akomodacji, którą niejednokrotnie stosował Paweł, warto zaznaczyć, że pod wspomianym pojęciem należy rozumieć „przystosowanie formy przekazywania treści objawienia do mentalności odbiorcy” (S. Zięba,

Akomodacja, w: EK I, k. 239). Dodatkową informację na temat akomodacji w Kościele starożytnim,

czyli adaptowania treści chrześcijańskiej do mentalności helleńskiej, czego z kolei właśnie wymagała sama zasada akomodacji postawiona jeszcze przez apostoła Pawła, można się dowiedzieć z artykułu F. Drączkowskiego. Por. F. Drączkowski, Chrześcijanie wobec kultury i cywilizacji grecko-rzymskie, w: Stanowisko Klemensa Aleksandryjskiego.Chrześcijanie a życie publiczne w Cesarstwie Rzymskim, red. J. Śrutwa, Lublin 1988, s. 33-62.

122

wszystkich terenach Cesarstwa². Właśnie one, jak już wspomniano, stały się jednym z głównych ośrodków przekazu Żydom i poganom kerygmatu oraz ważnym miejscem działalności misyjnej Pawła3

.

Analizując sprawę związaną z rozpowszechnieniem Dobrej Nowiny wśród jednych i drugich, Chryzostom wskazuje na następujące praktyki, które apostoł stosował szerząc naukę Chrystusa. Po pierwsze, powołując się na informacje zawarte w Dziejach Apostolskich (por. Dz 17, 1), Ojciec Kościoła zaznacza, że w trakcie swej aktywności apostolskiej Paweł z Sylasem pomijali małe miasteczka, a odwiedzali większe. Antiocheńczyk twierdzi, że właśnie dzięki tej metodzie głoszony kerygmat miał możliwość rozpowszechniania się stamtąd na sąsiednie obszary4

. Po drugie: religijne święta żydowskie apostoł starał się obchodzić w wielkich miastach5

. Po trzecie: mądry Paweł nie zatrzymywał się w miejscu, w którym już ktoś siał słowo, ale pozostawał tam, gdzie do sprawy głoszenia Dobrej Nowiny jeszcze nikt nie przystępował6. Po czwarte: apostoł niejednokrotnie przechodził przez te same

2 Por. A. Harnak, Die Mission und Ausbreittung des Christentums in den ersten drei

Jahrhunderten, t. I, Lejpzig 1924, s. 12-13.

3 Por. W. Rakocy, Paweł apostoł Żydów i pogan, s. 19. Porównując Pawła do Mojżesza, Złotousty zaznacza, że jeżeli ów starotestamentalny sprawiedliwy dla zbawienia Żydów był gotowy zostać razem z nimi wykreślony z księgi żywota (por. Wj 32, 31-32), to apostoł dla ich nawrócenia nie wahał się być pozbawionym chwały wiecznej, aby jedynie oni znaleźli się wśród ocalonych (por. Rz 9, 13). Zob. Iohannes Chrysostomus, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 1, 13, 2-9, SCh 300, 132: „'All¦ kaˆ toàton ™k polloà toà periÒntoj ØperhkÒntise· meg£la mὲn g¦r aÙtoà kaˆ t¦ ¥lla, tÕ dὲ kef£laion kaˆ ¹ korwnˆj tÁj ¡g…aj yucÁj ™ke…nhj, Óti ™xaleifqÁnai e†leto tÁj toà Qeoà b…blou Øpὲr tÁj swthr…aj tîn 'Iouda…wn. 'All' oátoj mὲn sunapolšsqai ˜tšroij Åre‹to· Ð dὲ Paàloj oÙ sunapolšsqai, ¢ll' ˜tšrwn swzomšnwn, aÙtÕj ™kpese‹n tÁj dÒxhj tÁj ¢per£ntou”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, s. 217.

4 Por. Iohannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom. 37, 1, PG 60, 262-263: „P£lin t¦j mὲn mikr¦j paratršcousi pÒleij, ™pˆ dὲ t¦j me…zouj ™pe…gontai, ™ke‹qen kaq£per œk tinoj phgÁj mšllontoj toà lÒgou diaῤῥšein e„j t¦j plhs…on”.

5 Por. tamże 43, 1, PG 60, 303: „Kaˆ g¦r t¦j ˜ort¦j ™moˆ doke‹ spoud£zein aÙtÕn poie‹n ™n ta‹j meg£laij pÒlesin”.

6 Tamże 28, 2, PG 60, 211: „Kaˆ Óra aÙtoà t¾n sÚnesin· œnqa mὲn Ãn katesparmšnoj Ð lÒgoj, paratršcei· œnqa dὲ oÙdeˆj Ãn, ™ndiatr…bei kaqëj kaˆ aÙtÒj fhsi gr£fwn· OÛtw dὲ filotimoÚmenoj eÙaggel…zesqai, oÙc Ópou çnom£sqh CristÒj”.

123

miejsca, gdzie już kiedyś był, pragnąc w ten sposób swoją obecnością utwierdzić uczniów7

.

W Dziejach Apostolskich często można napotkać informacje, zgodnie z którymi Paweł, przebywający wśród swych współrodaków, odwoływał się do starotestamentalnych tekstów (por. Dz 13, 33-35. 40-41; 26, 17. 22-23 i inne). Za jeden z najlepszych tego przykładów można uznać pobyt apostoła w Tesalonikach, gdzie „przez trzy szabaty rozprawiał się z nimi [tj. Żydami ‒ V. I.], wychodząc z Pism” (Dz 17, 2b)8. Chryzostom twierdzi, że takie postępowanie nie było przypadkowe, ponieważ z jednej strony Paweł naśladował samego Chrystusa, który również dyskutował z Żydami opierając się w swym nauczaniu na Pismach, z drugiej natomiast z ich pomocą bronił się przed tymi, którzy oskarżali go jako oszusta9

. Właśnie Paweł był dla Antiocheńczyka tym, kto „wpadł na pole działalności z wielkim rozpędem, jak jakiś wezbrany potok, porywając za sobą całe żydowstwo i dowodząc z Pisma, kto jest Chrystusem”10. Ponadto uznaje on apostoła za człowieka będącego „wiernym stróżem Pisma, sługą Pisma, nauczycielem Pisma, interpretatorem Pisma”¹¹, spędzającego całe dnie i noce na tłumaczeniu informacji

zawartych w nim¹².

7 Por. tamże 40, 2, PG 60, 284: „“Ora dὲ pîj aÙtoÝj ™pe…getai. Kaˆ taÚtaj t¦j cèraj p£lin dišrcetai, éste tÍ parous…v bebaiîsai toÝj maqht£j”.

8 Pod terminem „Pisma” przede wszystkim należy rozumieć informacje zawarte w

Pięcioksięgu Mojżesza oraz w księgach proroków.

9 Por. Iohannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom. 37, 1, PG 60, 263-264: „'Epˆ s£bbata tr…a, fhsˆ, dielšcqh aÙto‹j, diano…gwn ¢pÕ tîn Grafîn. Kalîj, Óte ½rgoun. Toàto g¦r kaˆ Ð CristÕj ™po…ei, ¥nw kaˆ k£tw ¢pÕ tîn Grafîn dialegÒmenoj, […]. 'Epeid¾ g¦r prÕj toàton ™nant…wj eἶcon, kaˆ æj pl£non kaˆ gÒhta dišballon, di¦ toàto kaˆ aÙtÕj ¢pÕ tîn Grafîn dialšgetai”.

10 Tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 7, 6, 12-15, SCh 300, 306: „[…], met¦ pollÁj ™nšpipte tÁj ῥÚmhj, ésper tij ceim£rrouj, ¤panta parasÚrwn t¦ 'Iouda…wn, kaˆ di¦ tîn Grafîn deiknÝj Óti aÙtÒj ™stin Ð CristÒj”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i

mów, s. 223-224.

11

Tenże, De mundi creatione orat. 6, 2, PG 56, 486: „PistÕj Ãn tîn Grafîn fÚlax, Øphršthj Grafîn, paideut¾j Grafîn, ˜rmhneut¾j Grafîn”.

12

Por. tenże, De sacerdotio lib. 4, 7, 20-21, SCh 272, 272: „[…] oÙc Ólaj ¹mšraj kaˆ nÚktaj ¢n»lisken ™fexÁj e„j t¾n ™x»ghsin tîn Grafîn;”.

124

Chociaż Złotousty uznaje nauczanie za wielką sprawę, a czynienie znaków za równie ważną13, to jednak stwierdza, iż w trakcie działalności misyjnej (por. Dz 20, 1) Paweł wspierał swych uczniów przede wszystkim przez słowa, a nie przez znaki14

. W takim sposobie postępowania umiłowany przez niego apostoł wzorował się na Panu, który pragnąc przekonać swych współrodaków, nie zawsze przystępował do czynienia cudów, ale częściej dyskutował z nimi, posługując się argumentami zaczerpniętymi z Pism15. A więc, wskazując na słuszność Pawłowego odwołania się do starotestamentalnych tekstów, Chryzostom uważa, że „kto bowiem stara się przekonać jedynie cudami, ten odpowiednio jest podejrzewany, ale kto przekonuje za pomocą Pism, ten unika tego podejrzenia”16. Poza tym i sam „Bóg nie zawsze chciał przez tych [tj. Pawła i innych ‒ V. I.] czynić te znaki”. Kontynuując swą myśl i mając nadal na uwadze apostoła oraz jego uczniów, Ojciec Kościoła zaznacza również: „Jeżeli bowiem prześladowani zwyciężali bez znaków, to znaczy to, że był to nie mniejszy znak jak czynienie znaków”¹⁷. Oprócz tego, wypowiadając się na temat pobytu Pawła i Barnaby w Ikonium (por. Dz 14, 3), Chryzostom sądzi, że nawrócenie tamtejszej ludności, zwłaszcza Żydów, w wyniku apostolskiego przepowiadania, już było jednym ze znaków, które Bóg przez nich dokonał18

.

13 Por. tenże, In Acta Apostolorum hom. 37, 1, PG 60, 264: „Kaˆ pollacoà eØr…skomen ¢pÕ didaskal…aj aÙtÕn pe…santa […]· oÛtw mšga ti kaˆ toàtÒ ™sti, kaˆ oÙ mikrÕn shme‹on, ¢ll¦ kaˆ sfÒdra ™stˆ mšga toàto”.

14 Por. tamże 43, 2, PG 60, 304: „Kaˆ toÚtJ p£lin ¢nekt»sato, ƒkan¾n didoÝj paramuq…an. “Ora pantacoà di¦ lÒgwn tÕ p©n katorqoànta, oÙ di¦ shme…wn”. Jednak już w innym miejscu Chryzostom uznaje Pawła za tego, kto „i czynił znaki, i nauczał” (Iohannes Chrysostomus, In Acta

Apostolorum hom. 35, 1, PG 60, 254: „[…], kaˆ t¦ qaÚmata kaˆ t¾n didaskal…an […]”).

15 Por. tamże 37, 1, PG 60, 264: „Toàto g¦r kaˆ Ð CristÕj ™po…ei, ¥nw kaˆ k£tw ¢pÕ tîn Grafîn dialegÒmenoj, kaˆ oÙ pantacoà ¢pÕ tîn shme…wn”.

16 Tamże 37, 1, PG 60, 264: „`O mὲn g¦r ¢pÕ tîn shme…wn ™piceirîn mÒnwn pe…qein, e„kÒtwj ØpopteÚetai· Ð dὲ ¢pÕ tîn Grafîn, pe…qwn, oÙk œcei taÚthn t¾n ØpÒnoian”.

17 Tamże 37, 2, PG 60, 265: „OÙk ¢eˆ ™boÚleto toÚtouj shme‹a poie‹n QeÒj· toà g¦r shme‹a poie‹n oÙc Âtton shme‹on tÕ diwkomšnouj perigenšsqai cwrˆj shme…wn”.

18 Por. tamże 30, 1, PG 60, 232: „`IkanÕn mὲn oân crÒnon dištriyan paῤhsiazÒmenoi ™pˆ tù Kur…J, tù marturoànti tù lÒgJ tÁj c£ritoj aÙtoà, didÒnti shme‹a kaˆ tšrata g…nesqai di¦ tîn ceirîn aÙtîn. […]· tÕ dὲ pisteàsai toÝj ¢koÚontaj, tîn shme…wn Ãn”.

125

Zwiastując Dobrą Nowinę zarówno wśród swych współrodaków, jak i pogan, Paweł niejednokrotnie posługiwał się różnymi metodami: odwiedzał synagogi; wstępował do większych miast, zwłaszcza w trakcie obchodów świąt religijnych; pomijał te miejscowości, w których ktoś inny już głosił słowo Boże; powtórnie odwiedzał też swych uczniów. Jednak dla misji wśród Żydów i ich nawrócenia najbardziej efektywnym narzędziem stało się głoszenie kerygmatu przy pomocy tekstów starotestamentalnych, do czego naśladujący Chrystusa apostoł często się uciekał, udowodniając, kto jest prawdziwym Mesjaszem. Odwoływanie się do Pism pomagało też Pawłowi w obronie przed różnego rodzaju zarzutami kierowanymi ze strony jego nieprzyjaciół. Jan Chryzostom określił apostoła mianem wiernego stróża, sługi, nauczyciela oraz interprytatora Pisma Świętego. Antiocheńczyk nadawał również pryriotet apostolskiemu nauczaniu nad czynieniem znaków. Dla niego zwycięstwo Pawła nad swymi oponentami oraz nawrócenie innych na wiarę chrześcijańską już było cudem, którego Bóg dokonał przez niego.