Obrona własnego posłannictwa apostolskiego

Chociaż Paweł miał na swoim koncie wiele niezwykłych osiągnięć w dziele misyjnym, to jednak często był zmuszany do udowadniania, iż rzeczewiście posiada on prawdziwe prawo do nazywania siebie apostołem i uczniem Chrystusa. Taki stan rzeczy potwierdza chociażby List do Galatów, w którym apostoł w sposób najdoskonalszy bronił się przed skierowanymi pod jego adresem zarzutami nieżyczliwych mu ludzi. Komentując wspomiane dzieło, Jan Chryzostom zaznacza, że oponenci Pawła, czyli Żydzi nawróceni na chrześcijaństwo53

, po przybyciu do ludu galicyjskiego zaczęli głosić, iż nie istnieją żadne podstawy, aby uznawać go za prawdziwego apostoła. Dla uzasadnienia swego stanowiska, oszuści – jak ich określa sam Antiocheńczyk54

– wytoczyli głównie dwa oskarżenia. Z jednej strony

53 Antiocheńczyk twierdzi, że właśnie podobne zachowanie niektórych chrześcijan pochodzenia żydowskiego, wszędzie głoszących konieczność przestrzegania Prawa Mojżeszowego dla uzyskania zbawienia, przyczyniło się do tego, że Paweł zwrócił się z kerygmatem do pogan. Por. tenże, In Acta Apostolorum hom. 32, 1, PG 60, 233: „Dištribon dὲ ™ke‹, fhsˆ, crÒnon oÙk Ñl…gon sÝn to‹j maqhta‹j. Ka… tinej katelqÒntej ¢pÕ tÁj 'Iouda…aj, ™d…daskon toÝj ¢delfoÝj, Óti 'E¦n m¾ peritšmnhsqe tù œqei Mwãsšwj, oÙ dÚnasqe swqÁnai. “Ora pantacoà tÁj e„j t¦ œqnh metab£sewj ¢nagka…an t¾n ¢rc¾n ¢p' aÙtîn e„sagomšnhn”.

54 Ciekawy jednak jest fakt, iż w Liście do Galatów o osobach, które przeciwstawiały się Pawłowi, sam apostoł mówi, że to „jacyś ludzie” (Ga 1, 7), a nie „oszuści”, jak to czyni kaznodzieja. Warto dodać, że w jednej ze swych homilii, wygłoszonych ku czci umiłowanego przez siebie apostoła, Złotousty wspomina też o walkach, które prowadził Paweł z pseudoapostołami ‒ wierzącymi osobami, które dały się sprowadzić na złą drogę, co z kolei wywoływało u Pawła niezwykłe zmartwienie. Por. tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 4, 17, 10-14, SCh 300, 220: „E‡pw kaˆ ¥llouj prÕj toÚtoij polšmouj calepwt£touj· Ð tîn yeudapostÒlwn, tÕ m£lista

135

wywyższali Piotra oraz innych apostołów55, stwierdzając, że Paweł nie był uczniem Chrystusa. Argumentowali, że od początku nie należał do grona Dwunastu56

, a jedynie uzyskał od nich prawo do nauczania57. Z drugiej zaś strony zarzucali mu oszustwo i obłudę, ponieważ Paweł, niekiedy tolerujący obrzędy żydowskie, a niekiedy nie, rzekomo za każdym razem nauczał czego innego58

.

Zatem nieprzypadkowo – aby obronić się przed podobnymi zarzutami – Paweł, uznając siebie za prawdziwego apostoła, skierowany do ludności galacyjskiej list rozpoczyna w sposób następujący: „Paweł apostoł nie od ludzi, ani przez ludzi” (Ga 1, 1a)⁵⁹. W przekonaniu Ojca Kościoła przez słowa „nie od ludzi”, Paweł chciał

p£ntwn aÙtÕn lupoàn, Ð tîn o„ke…wn tîn ¢sqenoÚntwn· polloˆ g¦r pisteÚontej diefqe…ronto· ¢ll¦ kaˆ prÕj taàta ½rkese”.

55 Złotousty jest przekonany, że pseudomisjonarze „wywyższali sławę innych [apostołów] nie z szacunku do nich, ale by Galatów sprowadzić na manowce i skłonić do honorowania nieaktualnego już Prawa” (Tenże, In epistulam ad Galatas comm. 1, 2, PG 61, 613: „[…], ™ke…nwn dὲ t¾n dÒxan ™pa…rontej, oÙc †na ™ke…nouj ™gkwmi£swsin, ¢ll¦ †na Gal£taj ¢pat»swsin, œpeiqon ¢ka…rwj tù nÒmJ prosšcein”, ŹMT 47, 38). Ponadto powoływanie się wrogo nastawionych do Pawła osób na apostołów było też spowodowane tolerowaniem przez Dwunastu i obrzezania, i przestrzegania Prawa. Por. tamże 1, 1, PG 61, 613: „[…]· ™ke‹noi dὲ oÙ kwlÚousi peritšmnesqai, oÙdὲ nÒmon m¾ thre‹n”, ŹMT 47, 37.

56 Por. tamże 1, 1, PG 61, 613: „'All' oƒ ¢patîntej, oÙ lšgontej t¦j a„t…aj, di' §j kaˆ oátoj kaˆ ™ke‹noi sugkatšbainon, parelog…zonto toÝj ¢felestšrouj lšgontej, Óti oÙ de‹ PaÚlou ¢nšcesqai· oátoj g¦r cqὲj kaˆ s»meron ™f£nh, ™ke‹noi dὲ prîtoi oƒ perˆ Pštron· kaˆ oátoj mὲn maqht¾j tîn ¢postÒlwn gšgonen, ™ke‹noi dὲ toà Cristoà· kaˆ oátoj mὲn mÒnoj, ™ke‹noi dὲ polloˆ, kaˆ stàloi tÁj 'Ekklhs…aj”, ŹMT 47, 37.

57 Por. tamże 1, 2, PG 61, 614: „”Elegon g¦r ØpÕ ¢nqrèpwn tîn ¢postÒlwn ™gkeceir…sqai t¾n didaskal…an taÚthn, kaˆ de‹n ™ke…noij aÙtÕn ›pesqai”, ŹMT 47, 38.

58 Por. tamże 1, 1, PG 61, 613: „Kaˆ e„j ØpÒkrisin dὲ aÙtÕn dišballon lšgontej, Óti kaˆ aÙtÕj oátoj Ð ¢nairîn peritom¾n, fa…netai kaˆ toÚtoij crhs£menoj ¢llacoà, kaˆ ˜tšrwj mὲn Øm‹n, ˜tšrwj dὲ ¥lloij khrÚttwn”, ŹMT 47, 37. Wskazując na wyższość Pawła nad starotestamentalnym Hiobem, Antiocheńczyk także wspomina o oszustach: „Lżyli go [czyli Pawła ‒ V. I.] nie trzej czy czterej przyjaciele, lecz wszyscy niewierni falszywi bracia plwali nań i złorzeczyli mu” (Tenże, De laudibus sancti Pauli apostoli hom. 1, 10, 11-13, SCh 300, 128: „[…]· oÙcˆ par¦ triîn f…lwn À tess£rwn, ¢ll¦ par¦ p£ntwn ÑneidizÒmenoj tîn ¢pistoÚntwn yeudadšlfwn, ™mptuÒmenoj, loidoroÚmenoj”, tłum. Sinko, w: Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, s. 216).

59 Należy podkreślić, że w polskim wydaniu Pisma Świętego początek listu został przetłumaczony nieco inaczej, mianowicie: „Paweł apostoł nie z ludzkiego ustanowienia czy zlecenia […]” (Ga 1, 1). W innym zaś miejscu, zastanawiając się nad odpowiedzią na pytanie, dlaczego Paweł

136

podkreślić, że Ewangelia została dana z nieba, a przez zwrot „nie przez ludzi” udowodnić, iż sam Chrystus osobiście powołał apostołów60. Jednak należy dodać, że w innym swym dziele, mianowicie w jednej z homilii na Dzieje Apostolskie, Chryzostom podaje nieco odmienną interpretację wyżej wspomianych słów. „Z jednej strony ‒ twierdzi kaznodzieja ‒ [Paweł ‒ V. I.] powiedział «nie od ludzi», żeby pokazać, że nie człowiek go powołał i przyprowadził, z drugiej zaś «ani przez ludzi» ‒ aby [udowodnić ‒ V. I.], iż nie przez kogoś został wysłany, ale przez Ducha”61

.

Sam Złotousty jest przekonany, że nie ma nikogo większego, ani nawet równego apostołowi62. Podobną informację można znaleźć w kolejnej wypowiedzi Antiocheńczyka, który odwołując się do słów zamieszczonych w Pierwszym Liście

do Koryntian, gdzie apostoł twierdził, że więcej od wszystkich pracował (por. 1 Kor

15, 10), zauważa, iż po przyjęciu chrztu Paweł w walce z Żydami przewyższył innych apostołów63

. Broniąc jego prawa do apostolstwa, Chryzostom zaznacza, że jeżeli Piotra, Jana oraz innych apostołów Chrystus powołał w trakcie swego

nie nazywa siebie apostołem Ojca, lecz Chrystusa (por. 1 Tm 1, 1), Chryzostom twierdzi, że czyni to, aby w podobny sposób wskazać, że wszystko u Nich jest wspólne i samą Ewangelię określa jako Boską. Por. Iohannes Chrysostomus, In epistulam I ad Timotheum hom. 1, 1, PG 62, 504: „Pîj dὲ oÙdamoà toà PatrÕj 'ApÒstolon ˜autÕn eἶna… fhsin, ¢ll¦ toà Cristoà; P£nta koinopoie‹, kaˆ EÙaggšlion dὲ•aÙtÕ lšgei toà Qeoà”.

60 Por. tenże, In epistulam ad Galatas comm. 1, 2, PG 61, 614: „TÕ mὲn oân, OÙk ¢p' ¢nqrèpwn, koinÕn ¡p£ntwn Ãn· ¥nwqen g¦r t¾n ¢rc¾n kaˆ t¾n ·…zan œcei tÕ k»rugma· tÕ dὲ, OÙ di' ¢nqrèpwn, ‡dion tîn ¢postÒlwn· oÙ g¦r di' ¢nqrèpwn ™k£lesen aÙtoÝj, ¢ll' aÙtÕj di' ˜autoà”, ŹMT 47, 38.

61 Tenże, In Acta Apostolorum hom. 27, 1, PG 60, 205: „TÕ mὲn, OÙk ¢p' ¢nqrèpwn, eἶpen, †na dhlèsV, Óti oÙk ¥nqrwpoj aÙtÕn ™k£lesen oÙdὲ proshg£geto· tÕ dὲ, Di' ¢nqrèpwn, Óti oÙc ØpÕ toàde ™pšmfqh, ¢ll' ØpÕ toà PneÚmatoj”.

62 Por. tenże, Ad Stagirium a daemone uexatum lib. 1, 7, PG 47, 441: „E„ g¦r Ð mak£rioj Paàloj polÝ tÕ pr©gma Øpšmeinen, oÙdeˆj dὲ ™ke…nou me…zwn, ¢ll' oÙd ‡soj ™stˆ, pîj œni m¾ dehqÁnai tÁj bohqe…aj taÚthj aÙtoÚj;”.

63

Por. tenże, In epistulam ad Galatas comm. 1, 2, PG 61, 614: „[…]· oÛtw kaˆ oátoj ¢pÕ tÁj prèthj kl»sewj prÕj ¥kran ¢nšbh koruf¾n, Ðmoà te baptis£menoj kaˆ pÒlemon ¥spondon prÕj 'Iouda…ouj ˜lÒmenoj, kaˆ taÚtV m£lista tîn ¢postÒlwn pleonekt»saj· PerissÒteron g¦r aÙtîn ™kop…asa, fhs…n”, ŹMT 47, 38.

137

ziemskiego życia, to Pawła po Wniebowstąpieniu64. Idąc jeszcze dalej, podkreśla, że Paweł był człowiekiem, który „już w łonie matki został wybrany na apostoła” (por. Ga 1, 15a)⁶⁵ i „bez ludzkiego pośrednictwa stał się uczniem Chrystusa, który uznał go za godnego, aby mu objawić całą wiedzę”66

. Jednak sam kaznodzieja unika bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, dlaczego Paweł nie został powołany do apostolstwa razem z innymi dwunastoma apostołami. Warto przytoczyć te słowa: „No cóż ‒ twierdzi on ‒ temat nagli, więc nie będę przedłużał mowy i przez miłość do was proszę, abyście się nie uczyli wszystkiego ode mnie. Sami sprawę badajcie i proście Boga, aby wam odsłonił [tajemnicę]”67. Na koniec należy wspomnieć, że najlepszym dowodem tego, iż kaznodzieja uznawał Pawła za prawdziwego apostoła, jest kolejna wypowiedź, w której powołując się na świadectwo innych, twierdzi: „Gdybyś powiedział «apostoł», wszyscy zaraz myślą o nim [czyli o Pawle ‒ V. I.], podobnie jak gdybyś powiedział «Chrzciciel» zaraz że o Janie”68

.

W trakcie swej działalności misyjnej Paweł wielokrotnie był zmuszany do obrony prawa do nazywania się apostołem, ponieważ zawsze znajdowali się tacy, którzy odmawiali mu tego przywileju, określając go nie jako ucznia Chrystusa, lecz wychowanka innych apostołów oraz jako człowieka niekonsekwentnego w swym postępowaniu. Opierając się na wypowiedziach Pawła, Jan Chryzostom dochodzi do wniosku, że nie było nikogo większego lub równego jemu jako apostołowi i do

64 Por. tamże 1, 2, PG 61, 614: „TÕn mὲn g¦r Pštron kaˆ tÕn ¢delfÕn aÙtoà, kaˆ 'Iw£nnhn kaˆ tÕn ¢delfÕn tÕn ™ke…nou, peripatîn par¦ t¾n q£lassan ™k£lese, tÕn dὲ Paàlon e„j oÙranoÝj ¢nelqèn”, ŹMT 47, 38.

65 Tamże 1, 9, PG 61, 627: „[…] ™k koil…aj mhtrÕj ¢fèristo genšsqai ¢pÒstoloj, […]”, ŹMT 47, 56.

66 Tamże 1, 8, PG 61, 626: „[…], Óti toà Cristoà gšgone maqht¾j, oÙk ¢nqrèpou mesiteÚontoj, ¢ll' aÙtoà di' ˜autoà kataxièsantoj ¢pokalÚyai t¾n gnîsin aÙtù p©san”, ŹMT 47, 54.

67 Tamże 1, 9, PG 61, 627: „T£ca par' ™moà proo…mion ¢koàsai kec»nate, t… d»pote oÙ met¦ tîn dèdeka aÙtÕn ™k£lesen· ¢ll' †na m¾ toà katepe…gontoj ¢post¦j, makrÒteron poi»sw tÕn lÒgon, parakalî kaˆ ™gë t¾n Ømetšran ¢g£phn m¾ p£nta par' ™moà manq£nein, ¢ll¦ kaˆ ™x ˜autîn zhte‹n, kaˆ tÕn QeÕn parakale‹n ¢pokalÚptein”, ŹMT 47, 56.

68

Tenże, In Acta Apostolorum hom. 55, 3, PG 60, 383: „“Otan ¢pÒstolon e‡pVj, eÙqšwj p£ntej aÙtÕn ™nnooàsin· Ótan Baptist¾n, eÙqšwj tÕn 'Iw£nnhn”.

138

swego posłannictwa został on wybrany jeszcze w łonie własnej matki. Chociaż Antiocheńczyk nie daje bezpośrednej odpowiedzi na pytanie, dlaczego Paweł nie został razem z innymi dwunastoma powołany do apostolstwa, to jednak stwierdza, że stał się on uczniem Chrystusa bez ludzkiego pośrednictwa, a w walce z Żydami, którzy ciągle nawiązywali do przestrzegania Prawa Mojżeszowego, przewyższył pozostałych apostołów.