Prześladowanie Pawła ze strony pogan

Jak czytamy w Dziejach Apostolskich, prześladowania, na które w trakcie głoszenia kerygmatu nieustannie narażał się św. Paweł, wybuchały nie tylko w środowisku żydowskim, lecz i w pogańskim (por. Dz 16, 19-24; 19, 21-31 i inne). Chociaż ataki na Pawła ze strony pogan były mniej gwałtowne i nie tak liczne jak ze strony Żydów, to jednak i one niejednokrotnie niosły niebezpieczeństwo dla jego życia. Potwierdza to sam Chryzostom, który w Komentarzu na List do Galatów

100 Często tymi miejscami dotarcia z Dobrą Nowiną do pogan stawały się również albo więzienie w Filippi (por. Dz 16, 29-34), albo statek płynący do Rzymu (por. Dz 27, 22, 25), albo nawet sale sądowe, gdzie apostoł był przesłuchiwany (por. Dz 24, 24-25; 26, 24-25).

101

Por. W. Rakocy, Paweł apostoł Żydów i pogan, s. 223-226. 102 Zob. paragraf drugi drugiego rozdziału pt. Pobyt Pawła w Atenach.

107

zaznacza: „A przecież po ochrzczeniu [Pawła ‒ V. I.] jego wielki zapał doprowadził do zamieszek wśród Żydów i tak wielkiego wzburzenia [wśród ‒ V. I.] innych, że Żydzi i Hellenowie czyhali na jego życie”103. Warto dodać, że właśnie w tym, iż jedni i drudzy wszędzie wszczynali niepokoje przeciwko Pawłowi, Antiocheńczyk upatruje cechę charakterystyczną, towarzyszącą każdej działalności apostolskiej104

. Poganie w większości nie byli wrogo nastawieni do Pawła i głoszonej przez niego Ewangelii. Wskazują na to wydarzenia, które miały miejsce zarówno w Listrze, gdzie apostoł został uznany przez pogan za jedno z greckich bóstw (por. Dz 14, 8. 11-12)¹⁰⁵, jak i na Malcie, gdzie w stosunku do Pawła oraz innych uczestników podróży morskiej tamtejsi mieszkańcy okazali niezwykłą życzliwość (por. Dz 28, 1-2; 10). O wszelkie ataki na apostoła z ich strony Złotousty obwinia samych Żydów. W Ikonium właśnie oni – jak podaje Ojciec Kościoła – podburzyli również tamtejszych pogan do prześladowania Pawła i Barnaby (por. Dz 14, 1-2)106

. Pomimo tego zdarzały się też sytuacje, w których zgotowane Pawłowi przez pogan utrudnienia odbywały się bez udziału Żydów. Potwierdzenie tego można odnaleźć w

Piśmie Świętym, gdzie są zamieszczone informacje o niektórych miastach, w których

inicjatorami podobnych czynów byli sami poganie. Przykładowo w Efezie zamieszki spowodował złotnik Demetriusz, który razem z innymi rzemieślnikami zajmował się wyrobem srebrnych świątynek bogini Artemidy. Właśnie on podburzył całe miasto

103 Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas comm. 1, 11, PG 61, 630: „[…] ka…toi ge ¤ma tù baptisqÁnai tosoàton ™pede…xato zÁlon, æj sugcšein 'Iouda…ouj, kaˆ e„j tosoàton ½gage paroxusmÕn, æj ™fedreÚein kaˆ boÚlesqai aÙtÕn ¢nele‹n kaˆ aÙtoÝj kaˆ toÝj “Ellhnaj· […]”. Por. tenże, In epistulam II ad Corinthios hom. 25, 2, PG 61, 572: „Kaˆ g¦r oƒ 'Iouda‹oi aÙtÕn ™polšmoun, kaˆ t¦ œqnh prÕj aÙtÕn †stato […]”.

104 Por. tenże, In epistulam II ad Corinthios hom. 25, 2, PG 61, 572: „[…]· p£ntoqen aÙtù qÒruboj kaˆ tarac¾, ¢pÕ tîn o„ke…wn, ¢pÕ tîn ¢llotr…wn. Oátoj ¢postolikÕj carakt»r· […]”.

105 Na ten temat Złotousty wypowiada się w sposób nastepujący: „Oni [Żydzi ‒ V. I.] mieli śmiałość przyjść do narodu tak szanującego apostołów [tj. Pawła i Barnabę ‒ V. I.] i ukamienować Pawła” (Tenże, In Acta Apostolorum hom. 31, 2, PG 60, 230: „[…] e„j dÁmon oÛtw tim»santa toÝj ¢postÒlouj ™tÒlmhsan ™mbÁnai kaˆ liq£sai Paàlon”).

106

Tamże 30, 1, PG 60, 222: „Kat¦ tÕ aÙtÕ loipÕn kaˆ t¦ œqnh ™p»geiran, æj oÙk ¢rkoàntej aÙto…”. Jak można dowiedzieć się z opisu wydarzeń, które miały swe miejsce w Tesalonikach, „dzięki” Żydom współbracia Pawła w wierze chrześcijańskiej byli również prześladowani przez tamtejszych pogan (por. Dz 17, 5-8).

108

przeciwko apostołowi (por. Dz 19, 24-26. 29). Podobna sytuacja zdarzyła się w Filippi, gdzie panowie-właściciele uwolnionej przez Pawła od ducha wieszczego niewolnicy podburzyli tamtejszy tłum przeciwko apostołowi oraz towarzyszącemu mu Sylasowi, a oskarżając ich samych o wywoływanie buntu, postawili przed pretorami¹⁰⁷ miasta (por. Dz 16, 18-22). Ukazując prawdziwe intencje ich postępowania, Chryzostom zauważa, że podobnie jak złotnik Demetriusz, tak i panowie niewolnicy napastowali Pawła nie kierując się jakąkolwiek pobożnością, lecz wyłącznie chęcią zysku i możliwością utraty okazji do zarobku108

.

Przedstawiciele administracji rzymskiej w stosunku do Pawła odznaczali się dwojaką postawą: od niespotykanej życzliwości do otwartej wrogości. Ich postępowanie nierzadko było zależnie od sytuacji. Tak na przykład z wielką życzliwością ze strony władz rzymskich apostoł spotkał się na Cyprze. Jak zostało zapisane w Dziejach Apostolskich, Paweł, dokonując tam znaku nad fałszywym prorokiem żydowskim Elimasem, spowodował, że prokonsul rzymski Sergiusz Paweł nie tylko zechciał słuchać głosiciela Dobrej Nowiny, lecz nawet uwierzył, będąc „zdumiony nauką Pańską” (Dz 13, 12b). Podziwiając postępowanie prokonsula, Antiocheńczyk wypowiada się na ten temat w następujących słowach: „W prokonsulu godne podziwu [jest ‒ V. I.] to, że on, będąc pod wpływem magii tamtego [tj. maga Elimasa ‒ V. I.], życzył sobie słuchać apostołów [tj. Pawła i Barnabę ‒ V. I.]”109. Podobnie stało się w Koryncie, gdzie Paweł nie bez „pomocy” Żydów został przyprowadzony przed sąd tamtejszego prokonsula rzymskiego Galliona (por. Dz 16, 18). Antiocheńczyk określa go jako człowieka, który bronił

107 Pretor ‒ wysoki urzędnik rzymski. Pretorianie mogli spełniać funkcje zarządców prowincji, sędziów, dowódców w armii, nadzorców dróg i inne. Por. J. Kselman, Pretor, w: EB, s. 998.

108 Por. Iohannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom. 42, 1, PG 60, 297: „K¢ke‹noi di¦ cr»mata, kaˆ oátoj di¦ cr»mata· oÙc æj tÁj eÙsebe…aj kinduneuoÚshj aÙto‹j, ¢ll' æj toà porismoà t¾n ØpÒqesin oÙk œcontoj”.

109

Tamże 28, 1, PG 60, 209: „TÕ dὲ qaumastÕn toà ¢nqup£tou, Óti kaˆ prokateilhmmšnoj tÍ mage…v ™ke…nou, ½qelen ¢koàsai tîn ¢postÒlwn”.

109

oskarżanego apostoła110. W innym zaś miejscu Złotousty wskazuje na setnika, pod nadzorem którego Paweł odbywał podróż do Rzymu, jako na osobę, będącą przyjazną apostołowi, wyrazem czego było uratowanie go z rąk innych żołnierzy, zamierzających uśmiercić wszystkich więźniów przebywających na okręcie (por. Dz 27, 42-43a)¹¹¹. Za wrogo nastawionych w stosunku do apostoła można uznać pretorów w Filippi, którzy mimo tego, że Paweł i Sylas posiadali obywatelstwo rzymskie, rozporządzili, aby bez żadnego sądu obydwóch ukarać rózgami i wtrącić do więzienia (por. Dz 16, 22-23)112. Wielką życzliwością do osoby apostoła w Jerozolimie nie pałał również trybun rzymski, który zgodnie z sądem złotoustego kaznodziei niesłusznie zadecydował, aby Pawła wydać na biczowanie bez sądowego wyroku (por. Dz 22, 24)¹¹³.

Głoszenie Ewangelii wśród ludności pogańskiej było przyczyną nie tylko niezwykłych sukcesów św. Pawła, lecz również – podobnie jak misja ewangelizacyjna wśród członków narodu wybranego – niemałych prześladowań, a nawet zagrożenia dla jego życia. Dla Jana Chryzostoma podobny stan rzeczy był cechą charakterystyczną każdej działalności apostolskiej. Wobec św. Pawła zwykli poganie byli bardziej życzliwi niż Żydzi. Dlatego, gdy czasami napastowali apostoła, Złotousty obwnia za taki stan rzeczy współrodaków Pawła jako głównych inicjatorów prześladowań. Niekiedy jednak winę przypisuje poszczególnym poganom, którzy kierując się chęcią zysku, byli wrogo nastawieni wobec głosiciela Dobrej Nowiny. Przedstawiciele władz rzymskich byli w większości Pawłowi

110 Por. tamże 39, 1, PG 60, 277: „“Ora goàn ™ntaàqa e„pÒntwn toÚtwn, Óti par¦ tÕn nÒmon ¢nape…qei toÝj ¢nqrèpouj sšbesqai tÕn QeÕn, oÙdὲn toÚtwn ™mšlhse tù ¢nqup£tJ, ¢ll' Øpὲr PaÚlou m©llon ¢pologe‹tai”.

111 Por. tamże 53, 3, PG 60, 369-370: „P£lin peir©tai Ð di£boloj ™mpod…sai tÍ profhte…v· kaˆ ™bouleÚontÒ tinaj ¢nele‹n, ¢ll' oÙk e‡asen Ð ˜katÒntarcoj, †na tÕn Paàlon sèsV· oÛtwj ½dh òkeiwmšnoj Ãn aÙtù”.

112 Oceniając niesprawiedliwe rozporządzenie pretorów, Chryzostom wytacza przeciwko nim potrójne oskarżenie: „Potrójne, drodzy, było oskarżenie, ponieważ i Rzymian, i niesądzonych, i publicznie wrzucali [ich ‒ V. I.] do więzienia” (Tamże 36, 1, PG 60, 258: „Triploàn, ¢gaphtoˆ, tÕ œgklhma Ãn, Óti kaˆ `Rwma…ouj, kaˆ ¢katakr…touj, kaˆ dhmos…v œbalon e„j fulak»n”).

113

Por. tamże 48, 1, PG 60, 333: „DÚo t¦ ™gkl»mata, kaˆ tÕ ¥neu lÒgou, kaˆ tÕ `Rwma‹on Ônta”.

110

życzliwi oraz otwarci na niego, choć pojawiali się również i tacy, którzy – zgodnie z przekonaniem Ojca Kościoła – postępowali niesprawiedliwie w stosunku do apostoła.