Geneza i etapy rozwoju leasingu

Znaczenie etymologiczne słowa leasing pochodzi od angielskiego słowa „to lease” oznaczającego kontrakt dzierżawy, najmu. Prototypów współczesnego leasingu można upatrywać w transakcjach najmu i dzierżawy, polegających na oddaniu za opłatą rzeczy do czasowego korzystania, niekiedy z przyrzeczeniem jej sprzedaży, które zawierano w starożytnych cywilizacjach Egiptu i Mezopotamii około 5 tysięcy lat temu. Były one jednym z najwcześniejszych przejawów gospodarki towarowej w gospodarce naturalnej²⁵⁵. O zawieraniu umów najmu i dzierżawy w państwie Sumerów

świadczą wyraźnie dokumenty, pochodzące najwcześniej z XXX w. p.n.e. Umowy te zostały uregulowane w kodeksie władcy Babilonii Hammurabiego w XVIII w. p.n.e. oraz bardziej wyczerpująco w prawie starożytnej Grecji i Rzymu. Znane jest również stwierdzenie Arystotelesa w IV w p.n.e., które można odnieść do leasingu, iż: „Bogactwo polega bardziej na używaniu niż na własności”²⁵⁶. Za bezpośredniego starożytnego protoplastę leasingu w Europie należy uznać rzymski najem rzeczy, który ukształtował się jako kontrakt konsensualny w II w p.n.e.

W Wielkiej Brytanii przedmiot długoterminowego leasingu stanowiły, do końca XVIII wieku, nieruchomości (grunty i budynki) oraz rzeczy ruchome, zasadniczo o tyle, o ile pozostawały związane z nieruchomością. Znaczenie gospodarcze transakcji leasingu wzrosło na przełomie XV i XVI wieku, kiedy to wprowadzono istotne ograniczenia w jej uprzednio łatwym rozwiązaniu. Do 1540 r. leasing umożliwiał, w sposób mniej sformalizowany niż sprzedaż, rozporządzanie gruntami i budynkami²⁵⁷. Zróżnicowane potrzeby konsumentów jak i producentów spowodowały wykształcenie poglądu, że przedmiotem długoterminowych transakcji leasingu mogą być rzeczy ruchome. Takie podejście miało swe odzwierciedlenie w aktach prawnych już od końca XIII w. Jedną z pierwszych brytyjskich regulacji leasingu, obydwu rodzajów

255 J. Poczobut, Umowa leasingu w prawie krajowym i międzynarodowym, PWN, Warszawa 1996, s. 25.

256 M. Marek, Geschichte des Leasing. Abriss einer beeindruckenden Entwicklung, Universität Paderborn, Paderborn 2001, s. 4.

257

rzeczy zawiera statut walijski z 1284 r. (Statute of Wales), w którym strony „lease” rzeczy ruchomych przyznano względem siebie takie same środki prawne, jakie przysługiwały stronom „lease” nieruchomości²⁵⁸.

W czasach nowożytnych transakcje leasingu zostały zawierane w znacznym zakresie w pierwszej połowie XIX w., w związku z rozwojem rewolucji przemysłowej, kiedy to wynaleziono nowe środki transportu, mechanizację rolnictwa. Do połowy XIX w. rozwój leasingu w USA był podobny jak w Wielkiej Brytanii i dotyczył głównie nieruchomości. Dopiero od połowy XIX w. znaczenia nabrały transakcje leasingu rzeczy ruchomych o charakterze długoterminowym. Przedmiotem pierwszych transakcji leasingu środków transportu, około 1830 r., były barki rzeczne. Pół wieku później duży rozgłos uzyskały transakcje leasingu dotyczące aparatów telefonicznych, dokonywane od 1877 r. przez ich producentów - Bell Telephone Company. Wraz z postępem rewolucji przemysłowej znacząco zwiększył się w Wielkiej Brytanii zakres wykorzystania długoterminowego leasingu rzeczy ruchomych. Uważa się, że pierwsze brytyjskie przedsiębiorstwa przetrwały w znacznej mierze poprzez stosowanie transakcji leasingu. Linia kolejowa Londyn - Greenwich po kilkunastu dniach samodzielnego funkcjonowania została przekazana w 1844 r. wraz z taborem w leasing na okres 999 lat kompanii South Eastern Railway²⁵⁹.

W XIX w. w USA leasing wykorzystywany był w celu monopolizacji, niektórych gałęzi przemysłu, głównie przez wytwórców maszyn do produkcji obuwia i innych dóbr konsumpcyjnych. W 1878 r. leasing zakładów przemysłowych, maszyn i urządzeń był tak często wykorzystywany w obrocie gospodarczym, że stworzono dla niego odrębne zasady w prawie podatkowym. W pierwszej połowie XX wieku, w Wielkiej Brytanii, w latach 1914 - 1948 transakcje leasingu długoterminowego były wykorzystywane do obchodzenia restrykcyjnych przepisów w zakresie najmu-zakupu²⁶⁰.

Współcześnie leasing w praktyce gospodarczej zaistniał w USA na początku lat 50-tych XX wieku, głównie jako wynik z jednej strony szybkiego postępu

258 J. Poczobut, Umowa leasingu w prawie krajowym i międzynarodowym…, op.cit., s. 29.

259 M. Turzyński, Umowy leasingu w prawie bilansowym i podatkowym, ABC a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, s. 14.

260

technicznego, z drugiej, konkurencji na rynku zbytu. Wzrosło zapotrzebowanie na kapitał, które coraz częściej przekraczało możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw. Pojawił się więc duży popyt na kapitał zewnętrzny, co jednak przyczyniło się do dużego wzrostu ceny kredytu. Kształt organizacyjny idea leasingu znalazła w założonej w 1952 r. w San Francisco spółce leasingowej „United States Leasing Corporation”, która zajęła się leasingiem środków produkcji dla przemysłu spożywczego²⁶¹. Jej założycielem był H. Schoenfeld, którego należy uznać za inicjatora nowoczesnego „przemysłu leasingowego” w USA²⁶². Schoenfeld doszedł do wniosku, że przedmioty do wyposażenia wytwórni artykułów żywnościowych, w której pracował, można uzyskać bez konieczności wykorzystywania środków własnych wytwórni, a przy wykorzystaniu zasad składających się na instytucję leasingu. Do rozwóju leasingu w USA pod koniec lat 50. przyczyniło się kilka czynników: leasing okazał się znacznie atrakcyjniejszy pod względem marketingowym oraz podatkowym niż sprzedaż za gotówkę, ponadto dobra inwestycyjne używane w ramach umowy leasingowej nie musiały być wykazywane w bilansie korzystającego²⁶³.

W Europie spółki leasingowe powstały niespełna 10 lat później, głównie w Wielkiej Brytanii, RFN, Francji, Belgii i Szwajcarii. Przy czym powstawały one z reguły przy udziale amerykańskich firm leasingowych, przejmując ich praktyki i zwyczaje, doświadczenia w zakresie na przykład: budowy treści umów leasingowych oraz ogólnych warunków leasingu. Pierwsza firma w Europie, to Mercantile Leasing, która powstała w 1962 r. w Wielkiej Brytanii²⁶⁴. Na Dalekim Wschodzie pierwszą spółką leasingową z kapitałem wyłącznie krajowym była utworzona w 1962 r. w Japonii „Orient Leasing Corporation”. W państwach wysoko rozwiniętych leasing stanowi obecnie powszechnie stosowaną formę obrotu gospodarczego oraz metodę finansowania inwestycji.

W Polsce do końca lat 80-tych XX w. leasing prawie nie funkcjonował w polskiej praktyce gospodarczej. Dynamiczny rozwój leasingu w latach 90-tych

261 M. P. Żyrek, Leasing w podatkach i księgowości, Difin, Warszawa 2003, s. 22.

262 L. Stecki, Leasing, TNOIK Dom Organizatora, Toruń 1999, s. 38.

263 M. Turzyński, Umowy leasingu w prawie bilansowym i podatkowym…, op.cit., s. 16.

264

związany jest z przemianami gospodarczymi i systemowymi w Polsce oraz towarzyszącym im zmianom prawa gospodarczego. Należy jednak podkreślić, iż w przypadku leasingu praktyka gospodarcza zdecydowanie wyprzedzała zmiany w prawie.²⁶⁵ 9 grudnia 2000 r. zostały wprowadzone do kodeksu cywilnego przepisy regulujące umowę leasingu. Związane było to przede wszystkim z wprowadzeniem mechanizmów gospodarki rynkowej, które w naturalny sposób sprzyjały tej formie inwestowania.

Zdecydowany wzrost liczby spółek leasingowych w poszczególnych państwach spowodował potrzebę utworzenia ich krajowych i międzynarodowych związków. W przypadku europejskich spółek leasingowych jest to Europejska Federacja Związku Spółek Leasingowych mająca swoją siedzibą w Brukseli - LEASEUROPE (European Federation of Leasing Company Associations) i skupiająca spółki leasingowych z państw Unii Europejskiej. W Polsce organizacją reprezentującą firmy leasingowe jest Związek Polskiego Leasingu (dawniej „Związek Przedsiębiorstw Leasingowych”).