Zakład Bromatologii Katedry Toksykologii i Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. A. We˛dzisz
Hasła kluczowe: wycia˛gi flawonoidowe, bakterie Bacillus subtilis.
Key words: flavonoid extracts, bacteria Bacillus subtilis.
Historie odkryc´ działania ros´lin leczniczych bywaja˛ niezwykłe, ale historia poznania działania antyutleniaja˛cego niekto´rych surowco´w naturalnych i ich prozdrowotnej roli jest wyja˛tkowa. Czerwone wino i herbata to napoje znane i powszechnie uz˙ywane w s´wiecie od tysie˛cy lat, ale dopiero ostatnie 30 – 40 lat przyniosło odkrycie ich wielkiego znaczenia dla zdrowia ludnos´ci krajo´w, gdzie sa˛ powszechnie stosowane. Naste˛pstwem tego stało sie˛ poznanie poszczego´lnych substancji i surowco´w oraz ich roli w leczeniu i profilaktyce wielu choro´b (1).
Nazwa˛ „herbata” okres´la sie˛ ros´line˛ nalez˙a˛ca˛ do gatunku Camelia sinensis, lis´cie lub napo´j otrzymany z ekstraktu z tych lis´ci, przy czym wyro´z˙nia sie˛ dwie odmiany – Var. Sinensis i Var. Assamica. Podstawowa˛ ro´z˙nica˛ mie˛dzy nimi jest wielkos´c´ i kształt lis´ci. Var. Sinensis ma małe lis´cie wielkos´ci 5 – 12 cm, o kształcie lancetowatym lub podłuz˙nym, lis´cie Var. Assamica sie˛gaja˛ natomiast 25 cm długos´ci (2).
Herbata, nie licza˛c wody jest najpopularniejszym napojem na s´wiecie. Wielkos´cia˛ spoz˙ycia wy-przedza kawe˛, piwo, wino i napoje typu soft-drinks. S
´
rednie spoz˙ycie herbaty w przeliczeniu na statystycznego mieszkan´ca s´wiata szacowane jest na 120 cm3/dzien´ (3).W Polsce najpopularniejsza jest herbata czarna. Roczne spoz˙ycie herbaty w naszym kraju wynosi na osobe˛ ok. 0,9 kg produktu w postaci handlowej (4).
W skali s´wiatowej produkcji herbaty 77% stanowi herbata czarna, 21% – zielona i 2% czerwona. Czarna herbata jest spoz˙ywana gło´wnie w Europie, w szczego´lnos´ci w Wielkiej Brytanii i Rosji oraz Ameryce Po´łnocnej. Herbata zielona jest najpopularniejsza w Japonii, natomiast czerwona w Chinach i na Tajwanie (5).
Herbata czarna, najcze˛s´ciej spoz˙ywana, otrzymywana jest na drodze fermentacji lis´ci herbacianych. W wyniku tego procesu proste polifenole obecne w lis´ciach ulegaja˛ enzymatycznej kondensacji, tworza˛c skondensowane zwia˛zki takie, jak np. flobafeny, kto´rych masy cza˛steczkowe mieszcza˛ sie˛ w przedziale 1000 – 40000 D. Zwia˛zki te sa˛ odpowiedzialne za charakterystyczny kolor naparu.
Herbata zielona otrzymywana jest w wyniku suszenia lis´ci lub działania na nie pary wodnej w podwyz˙szonej temperaturze. W takich warunkach inaktywacji ulega oksydaza polifenolowa, co zapobiega utlenieniu zwia˛zko´w polifenolowych. Dzie˛ki temu, herbata jest bogata we flawonole w tym katechiny, epikatechiny i epigalokatechiny, flawondiole oraz proste kwasy fenolowe (2).
W ostatnich latach duz˙e zainteresowanie włas´ciwos´ciami z˙ywieniowymi herbaty wynika z obecnos´ci polifenoli. Zawartos´c´ polifenoli w s´wiez˙ych lis´ciach herbacianych zalez˙y od warunko´w uprawy, w tym nasłonecznienia i zanieczyszczenia s´rodowiska oraz wieku zrywanych lis´ci. Synteza tych zwia˛zko´w w lis´ciach rosna˛cych w pełnym s´wietle jest wyz˙sza niz˙ rosna˛cych w cieniu. Polifenole sa˛ bardzo wraz˙liwe na zanieczyszczenie s´rodowiska, dlatego tez˙ najlepsze gatunki otrzymuje sie˛ z ros´lin rosna˛cych
*) Praca finansowana z funduszu prac statutowych 505-3045-2.
w czystym, deszczowym klimacie wysokich, go´rskich stoko´w. Najwie˛ksze ste˛z˙enie katechin wyste˛puje w młodych, tzw. pierwszych, listkach na gałe˛ziach krzewu herbacianego (6).
Zawartos´c´ polifenoli w lis´ciach herbaty waha sie˛ w granicach 25 – 35% s.m. (2). Zwia˛zki te wyste˛puja˛ w ros´linach w charakterze barwniko´w. Dotychczas poznano w przyrodzie ok. 800 zwia˛zko´w flawonoi-dowych (7).
Badania Witkowskiej i Zujko (8) dotycza˛ce wpływu warunko´w ekstrakcji na całkowita˛ zawartos´c´ polifenoli oraz włas´ciwos´ci organoleptycznych naparo´w herbaty wykazały, z˙e zawartos´c´ zmienia sie˛ w zalez˙nos´ci od czasu ekstrakcji (maksymalne ste˛z˙enie po 10 min. wyniosło 170,5± 35 mg/dm3).
Zawartos´c´ poszczego´lnych katechin w s´wiez˙ych, nie podanych fermentacji lis´ciach herbaty, wyraz˙ona jako procent suchej masy, wg Ostrowskiej (2) przedstawia sie˛ naste˛puja˛co: galusan epigalokatechiny (7 – 13%), galusan epikatechiny (3 – 6%), epigalokatechina (3 – 6%), epikatechina (1 – 3%), galokatechi-na (1 – 3%), katechigalokatechi-na (1 – 2%).
W lis´ciach herbaty moz˙na wyro´z˙nic´ naste˛puja˛ce składniki chemiczne: alkaloidy purynowe, zwia˛zki polifenolowe, saponiny, aminokwasy, aminy, składniki aromatyzuja˛ce oraz mikroelementy (2). Herbata moz˙e kumulowac´ w lis´ciach mikroelementy takie, jak glin, mangan i miedz´ (9). Szczego´lnie waz˙na jest moz˙liwos´c´ gromadzenia miedzi, kto´ra jest koenzymem oksydazy polifenolowej. Poza tym, lis´cie herbaty zawieraja˛ ro´wniez˙ s´ladowe ilos´ci potasu, wapnia i fluoru (2). Badania Mularczyk-Oliwy i Długaszek wykazały, z˙e najwie˛cej magnezu i wapnia zawieraja˛ zaro´wno lis´cie, jak i napary z mie˛ty i melisy, podczas gdy najwyz˙sza˛ zawartos´c´ miedzi stwierdzono w lis´ciach herbaty czarnej i czerwonej, jakkolwiek ekstrakcja miedzi do naparu jest niewielka. Znaczne ilos´ci glinu stwierdzono w lis´ciach herbaty zielonej, czerwonej ro´z˙anej i cytrynowej aromatyzowanej, natomiast zawartos´c´ ołowiu była zro´z˙nicowana i zalez˙ała od rodzaju herbaty, podczas gdy najwie˛cej kadmu zawierała herbata mie˛towa. Stwierdzono, z˙e pierwiastki w niejednakowym stopniu przechodza˛ do naparu, zalez˙nie od rodzaju pierwiastka i formy chemicznej w jakiej wyste˛puje oraz rodzaju herbaty (10). Ilos´ci odpowiednich pierwiastko´w chemicznych w codzien-nych racjach pokarmowych spoz˙ywacodzien-nych przez człowieka stanowia˛ podstawowy czynnik wpływaja˛cy na stan zdrowia, dobre samopoczucie i zdolnos´c´ koncentracji (11).
Badaniem zawartos´ci pierwiastko´w chemicznych w herbatach zaje˛li sie˛ Gajewska i wspo´łpr. (12), kto´rzy wykazali, z˙e herbaty zielone i czarne zawierały zbliz˙one ilos´ci magnezu – odpowiednio 144 i 147 mg/100 g. Ponadto herbaty zielone zawierały s´rednio 55,0 mg, a herbaty czarne 21,6 mg z˙elaza/100 g produktu (12). Według badan´ Bulin´skiego i Błoniarz (13) z˙elazo w herbatach czarnych waha sie˛ od 11,6 do 32,1 mg/100 g.
Według Malinowskiej i wspo´łpr. (14) herbaty zawierały z˙elazo s´rednio 46,4 mg/100 g. Zawartos´c´ cynku we wszystkich przebadanych herbatach była na zbliz˙onym poziomie i wahała sie˛ od 2,90 do 4,67 mg/100 g (s´rednio 3,86 mg/100 g) (14). Wyniki te zbliz˙one sa˛ do opublikowanych przez Falandysza i Kotecka˛(15), kto´rzy w herbatach czarnych oznaczyli cynk w ilos´ci od 3,0 do 5,5 mg/100 g. W lis´ciach herbaty znajduja˛ sie˛ alkaloidy. Do alkaloido´w purynowych zawartych w lis´ciach herbaty nalez˙y wyste˛puja˛ca w znacznych ilos´ciach kofeina. Jej zawartos´c´ w zalez˙nos´ci od warunko´w upraw waha sie˛ w granicach od 2,5 do 4% suchej masy lis´cia. Ponadto w zielonej herbacie obecne sa˛ takz˙e niewielkie ilos´ci teobrominy (od 0,02 do 0,04%) i teofiliny (ok. 0,02%), a takz˙e s´ladowe ilos´ci adeniny, guaniny, ksantyny i hypoksantyny. Ws´ro´d zwia˛zko´w polifenolowych wyste˛puja˛cych w zielonej herbacie wyro´z˙nic´ moz˙na: procyjanidyny, garbniki, flawonoidy (flawan-3-ole, flawonole i flawony), fenolokwasy i ich poła˛czenia depsydowe. Zawartos´c´ garbniko´w w lis´ciach herbaty wynosi ok. 3% s.m. lis´cia. Moz˙na ws´ro´d nich wyro´z˙nic´ garbniki hydrolizuja˛ce – przede wszystkim galotaniny i elagotaniny oraz garbniki niehydrolizujace (skondensowane) zwane garbnikami katechinowymi (2). Około 5% suchej masy lis´cia herbaty stanowia˛ kwasy fenolowe i zwia˛zki pochodne.W lis´ciach herbaty wyste˛puja˛ one w postaci wolnej (kwas galusowy, chinowy, kawowy i p-kumarowy) lub w poła˛czeniach glikozydowych, a takz˙e w postaci depsydo´w – poła˛czen´ be˛da˛cych estrami dwo´ch lub wie˛cej fenolokwaso´w, takich jak kwas m-digalusowy, kwas elagowy, kwas chlorogenowy, teogalina (2).
W herbacie obecne sa˛ takz˙e niewielkie ilos´ci karotenoido´w. Nalez˙a˛ do nich przede wszystkim wiolaksantyna,β-karoten, neoksantyna oraz luteina (8).
Frakcja zwia˛zko´w aromatyzuja˛cych, mimo z˙e ich zawartos´c´ sie˛ga zaledwie 0,01% suchej masy, nalez˙y do najbardziej urozmaiconych. Do chwili obecnej zostało z niej wyizolowanych ok. 75 zwia˛zko´w. Nalez˙a˛ do nich przede wszystkim zwia˛zki lotne takie, jak: alkohole, estry, kwasy i zwia˛zki cykliczne, kto´rych w istotnych ilos´ciach wyste˛puje geraniol (18% całkowitej zawartos´ci składniko´w aromatyzuja˛cych), linalol (9,1%), nerolidol (8,8%), a takz˙e jasmon (7,5%) oraz 2,6,6-trimetylo-2-hydroksycykloheksan-1-on (7%). Zwia˛zki te maja˛ wpływ na smak i aromat naparu otrzymanego z lis´ci herbaty (2).
Flawonoidy wykazuja˛ silne włas´ciwos´ci przeciwbakteryjne. Ekstrakty z zielonej herbaty czynia˛ to, dzie˛ki obecnos´ci katechin, kto´re in vitro hamuja˛ wzrost Vibrio cholera, Streptococcus mutans, Shigella, a takz˙e wiele innych mikroorganizmo´w. Ponadto katechiny inaktywowały toksyne˛ cholery w Vibrio i inaktywowały bakteryjna˛ glukozylotransferaze˛ w S. mutans. Stosowanie diety zawieraja˛cej 0,1% katechin z zielonej herbaty ograniczało do 40% pro´chnice˛ ze˛bo´w powodowana˛ przez S. mutans. Galusan epikatechiny z herbaty, wykazywał bakteriobo´jcze działanie wobec Staphylococcus juz˙ przy niskich ste˛z˙eniach (50 – 100 µg/cm3), natomiast w przypadku bakterii Gram-ujemnych efekt bakteriobo´jczy osia˛gnie˛to przy ste˛z˙. ok. 800µg/cm3(16).
MATERIAŁ I METODY
Materiałem badanym były herbaty zielone i czarne zakupione w hipermarkecie Geant. H e r b a t y z i e l o n e:
• Herbata zielona z Azji Południowej ,,Herbapol”; • Green tea oryginal leaved PPH Biofix Sp.J.; • Herbata zielona lis´ciasta P.P.H.U. „Celmar”; • Herbata lis´ciasta zielona „SIR ROGER” Sp. z o.o.; • Herbata zielona GUN POVDER P.P.H.U. „Celmar”; • Herbata zielona Oryginalna Lis´ciasta P.P.H. Biofix;
H e r b a t y c z a r n e:
• Herbata lis´ciasta ASSAM Vitax Dobrzyca Sp. z o.o.; • Herbata lis´ciasta YUNNAN Vitax Dobrzyca Sp. z o.o.; • Brooke Bond Unilever Polska;
• Herbata lis´ciasta MADRAS SIR ROGER Sp. z o.o.; • Dilmah Cejlon´ska czarna Orange Pekoe MJF Group;
• Tetley EARL GREY STRONG LEAF TEA Tetley Polska Sp. z o.o.; P r z y g o t o w a n i e w y c i a˛g o´ w m e t a n o l o w y c h
W y c i a˛ g m e t a n o l o w y p o d s t a w o w y. W kolbach okra˛głodennych poj. 50 cm3umieszczano po ok. 2 g wysuszonych surowco´w, zalewano 25 cm3metanolu i ogrzewano pod chłodnica˛ zwrotna˛ na łaz´ni wodnej przez 30 min. Wycia˛gi sa˛czono prze karbowane sa˛czki, surowce przenoszono do kolb i ponownie ekstrahowano metanolem (2 × 25 cm3). Poła˛czone wycia˛gi odparowywano do sucha w wyparce rotacyjnej firmy Büchi Typ 169.
O c z y s z c z a n i e w y c i a˛ g o´ w m e t a n o l o w y c h
Sucha˛ pozostałos´c´ zalewano 25 – 50 cm3gora˛cej wody i ogrzewano na łaz´ni wodnej przez 15 min. Po ochłodzeniu pozostawiano w lodo´wce na 24 godz. Naste˛pnie sa˛czono płyny przez karbowane sa˛czki, osady przemywano mała˛ porcja˛ ciepłej wody. Przesa˛cze wodne ekstrahowano octanem etylu (3× 25 cm3). Poła˛czone wycia˛gi zage˛szczano do obj. 10 cm3. Ro´wnolegle wykonywano s´lepa˛ pro´be˛ przy uz˙yciu powyz˙szych odczynniko´w.
M a t e r i a ł b i o l o g i c z n y
Materiał biologiczny stanowił szczep Bacillus subtilis NCHIM BO1644 pochodza˛cy z Kolekcji Czystych Kultur Instytutu Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Politechniki Ło´dzkiej.
Z a k r e s p r a c y o b e j m o w a ł:
– przygotowanie poz˙ywki hodowlanej (bulion z agarem); – aktywacje˛ szczepu Bacillus subtilis NCHIM BO1644; – przygotowanie wycia˛go´w z herbat;
– okres´lenie hamuja˛cego wpływu wycia˛go´w flawonoidowych na wzrost bakterii.
P o d ł o z˙ e h o d o w l a n e. W pracy zastosowano bulion z agarem (firmy Merck) o składzie: – ekstrakt mie˛sny – 2,0 g/dm3
– ekstrakt droz˙dz˙owy – 2,0 g/dm3
– pepton – 5,0 g/dm3
– chlorek sodowy 4,0 g/dm3
– pH poz˙ywki 7;
– warunki sterylizacji – temp. 121°C przez 15 min.
Przed przysta˛pieniem do badan´, szczep Bacillus subtilis NCHIM BO1644 uaktywniano prze-szczepiaja˛c go na poz˙ywke˛ bulionowa˛ o pH = 7, w temp. 37°C przez 24 godz.
P r z y g o t o w a n i e i n o k u l u m
Hodowle˛ bakterii Bacillus subtilis NCHIM BO1644 prowadzono na skosach z agarem odz˙ywczym. Hodowle˛ bakterii inkubowano przez 24 godz. w temp. 37°C w warunkach tlenowych cieplarki laboratoryjnej (optymalna temperatura wzrostu wynosi 30°C, moz˙e jednak rosna˛c´ w szerokich granicach temperatury – go´rna˛ granice˛ dla ro´z˙nych szczepo´w stanowi temp. 37 – 48°C) (17). Po tym czasie zawie-sine˛ komo´rek przemywano i zawieszano w 0,85% roztworze NaCl do uzyskania ge˛stos´ci 106jtk/cm3. B a d a n i e h a m u j a˛ c e g o d z i a ł a n i a w y c i a˛ g o´ w f l a w o n o i d o w y c h n a w z r o s t b a k t e r i i B a c i l l u s s u b t i l i s N C H I M B O 1 6 4 4
W celu wyznaczenia hamuja˛cego działania zastosowano metode˛ kra˛z˙kowa˛, polegaja˛ca˛ na wysianiu na płytke˛ z poz˙ywka bulionowa˛ 1 cm3inokulum bakterii Bacillus subtilis NCHIM BO1644. Naste˛pnie umieszczano na specjalnie oznaczonych miejscach kra˛z˙ki o s´rednicy 5 mm nasa˛czone 0,1 cm3
odpowiednich wycia˛go´w flawonoidowych. Płytki inkubowano w temp. 37°C w cia˛gu 24 godz. Po tym czasie mierzono strefy przejas´nienia, s´wiadcza˛ce o zahamowaniu wzrostu bakterii.
gdzie:
0. s´lepa pro´ba;
1. herbata czarna Dilmah;
2. herbata zielona z Azji Południowej „Herbapol”; 3. herbata czarna lis´ciasta Yunnan Golden Leaf; 4. herbata zielona Green Tea;
5. herbata czarna Madras Sir Roger; 6. herbata zielona Sir Roger;
7. herbata zielona Celmar Gun Povder; 8. herbata zielona Celmar Green Oryginal; 9. herbata czarna Brook Bond;
10. herbata czarna Assam Golden Leaf; 11. herbata czarna Tetley;
12. herbata zielona Biofix.
Ryc. 1. Zalez˙nos´c´ hamowania wzrostu bakterii Bacillus subtilis NCHIM BO 1644 od gatunku herbat. Fig. 1. NCHIM BO 1644 Bacillus subtilis growth vs. selected herbal infusion.
Na ryc. 1. umieszczono dane dotycza˛ce zalez˙nos´ci hamowania wzrostu bakterii Bacillus subtilis NCHIM BO1644 od rodzaju wycia˛go´w metanolowych otrzymanych z gatunko´w herbat zielonych i czarnych.
WYNIKI I ICH OMO
´
WIENIEW pracy przeprowadzono badania dotycza˛ce okres´lenia hamuja˛cego wpływu wycia˛go´w metanolo-wych z ro´z˙nych gatunko´w herbat na wzrost bakterii Bacillus subtilis NCHIM BO1644.
Posługuja˛c sie˛ metoda˛ kra˛z˙kowa˛ wyznaczono strefy przejas´nienia, informuja˛ce o zahamowaniu wzrostu bakterii przez badane wycia˛gi metanolowe zawieraja˛ce m.in. flawonoidy. Badania wykazały, z˙e herbaty czarne działaja˛ silniej antybakteryjnie aniz˙eli herbaty zielone. Najwie˛ksze zahamowanie wzrostu zaobserwowano w przypadku – czarnej herbaty firmy Dilmah oraz Madras. Natomiast brak działania przeciwbakteryjnego stwierdzono w przypadku – herbat zielonych t.j. Assam Golden Leaf, Zielona Biofix i Zielona z Azji Południowej.
A. S t a n´ c z y k, A. W e˛ d z i s z
THE INHIBITING EFFECT OF FLAVONOID EXTRACTS ON THE GROWTH OF BACILLUS SUBTILIS
PIS
´
MIENNICTWO1. Nartowska J.: Zwia˛zki naturalne o włas´ciwos´ciach antyoksdacyjnych. Farmacja Polska, 2001; 57(15). – 2. Ostrowska J., Stankiewicz A., Skrzydlewska E.: Antyoksydacyjne włas´ciwos´ci zielonej herbaty. Bromat. Chem. Toksykol. 2001; 34(2): 131-14. – 3. Blumberg J.: Introducing to the Proceedings of the Third Internacional Scientific Symposium on Tea and Human Health: Role of flavonoids in diet. J. Nutr., 2003; 133(10): 3244S. – 4. Rocznik statystyczny. Zakład Wydawnictw Statystyczych, Warszawa 2003. – 5. Wierzejewska R., Jarosz M.: Zwia˛zki polifenolowe w herbacie i ich znaczenie zdrowotne. Z
˙
ywienie Człowieka i Metabolizm. 2004; 31(3). – 6. Cies´likowska A., Kamien´ski M., Lucin´ska A.: Ekstrakt z zielonej herbaty. Lecznicza siła polifenoli. Wrocław, Remedium, 2002. – 7. Matławska J.: Herbaty, herbatki, zioła. Leki ziołowe. Panacea nr 4(13). – 8. Witkowska A., Zujko M.: Wpływ warunko´w ekstrakcji na całkowita˛ zawartos´c´ polifenoli oraz włas´ciwos´ci organoleptyczne naparo´w herbaty. Bromat. Chem. Toksykol., Suplement, 2003; 401. – 9. Graham H.N.: Green tea composition and polyphenol chemistry. Prev. Med. 1992; 21: 334-350. – 10. Mularczyk-Oliwa M., Długaszek M.: Poro´wnawcza analiza zawartos´ci wybranych pierwiastko´w w lis´ciach herbat i naparach. Z˙
ywienie Człowieka i Metabolizm, 2003; 30(3/4).11. Perucka I.: Skład chemiczny lis´ci herbarty. Biuletyn Magnezologiczny, 2001; 6(3): 443. – 12. Gajewska R., Nabrzyski M., Ganowiak Z., Cybulski M., Kułakowska D.: Zawartos´c´ wybranych składniko´w mineralnych w herbatach zielonych i czarnych. Roczn. PZH 2000;51: 546-553. – 13. Bulin´ski R., Błoniarz J.: Badania zawartos´ci niekto´rych pierwiastko´w s´ladowych w herbatach. Cz. I. Bromat. Chem. Toksykol. 1996; 29: 157-165. – 14. Malinowska E., Gulewicz J., Kos´mider M., Szefer P.: Zawartos´c´ pierwiastko´w chemicznych w herbatach czerwonych oraz ocena procesu ługowania z lis´ci do naparu. Bromat. Chem. Toksykol., Suplement, 2003; 395 -399. – 15. Falandysz J., Kotecka W.: Zawartos´c´ manganu, miedzi, cynku i z˙elaza w lis´ciach herbaty czarnej. Przem. Spoz˙. 1990; 44: 222-233. – 16. Burbianka M., Pliszka A., Burzyn´ska H.: Mikrobiologia z˙ywnos´ci. PZWL, Warszawa 1983.
Adres: 90-151 Ło´dz´, ul. Muszyn´skiego 1.
REGULAMIN OGŁASZANIA PRAC
1. Kwartalnik Bromatologia i Chemia Toksykologiczna zamieszcza nie publikowane prace oryginal-ne i pogla˛dowe, listy do redakcji, notatki laboratoryjoryginal-ne, oceny podre˛czniko´w i monografii naukowych, streszczenia z pis´miennictwa zagranicznego oraz sprawozdania ze zjazdo´w naukowych zwia˛zanych z naukami reprezentowanymi w tytule.
2. Prace nadesłane do redakcji powinny byc´ napisane na maszynie z interlinia˛ (31 wierszy na stronie), jednostronnie z marginesem 4 cm z lewej strony arkusza. Prace powinny byc´ nadesłane w 3 egzemplarzach opatrzonych podpisem autora z podaniem placo´wki naukowej. Ła˛cznie z maszyno-pisem autor powinien przesłac´ zgode˛ maszyno-pisemna˛ kierownika placo´wki oraz os´wiadczenie, z˙e praca nie została złoz˙ona do druku w innej redakcji. Obje˛tos´c´ prac oryginalnych ła˛cznie z wykazem pis´miennict-wa, tabelami, rycinami i streszczeniami nie powinna przekraczac´ 9 stron maszynopisu, obje˛tos´c´ prac pogla˛dowych – 12 stron, innych – 2 strony maszynopisu. Pierwsza strona maszynopisu powinna zaczynac´ sie˛ na 2/3 wysokos´ci (1/3 str. od go´ry nalez˙y zostawic´ wolna˛).
3. W maszynopisie obowia˛zuje naste˛puja˛ca kolejnos´c´ tekstu: pełne imie˛ i nazwisko autora, tytuł pracy, nazwa katedry (zakładu), pierwsza litera imienia i nazwisko kierownika zakładu; kro´tkie streszczenie w je˛zyku artykułu tzw. „jasko´łka”, hasła kluczowe (4-6) w j. polskim i angielskim; układ prac powinien w zasadzie składac´ sie˛ z czterech cze˛s´ci: 1) kro´tkiego wste˛pu, 2) cze˛s´ci dos´wiadczalnej, 3) wyniko´w, 4) wniosko´w.
4. Do pracy powinno byc´ doła˛czone na oddzielnych arkuszach streszczenie w je˛zyku polskim oraz jego tłumaczenie na je˛zyk angielski (po 3 egz.). Układ streszczenia powinien byc´ naste˛puja˛cy: pierwsza litera imienia i nazwisko autora, tytuł pracy, streszczenie, tres´c´.
5. Wykaz pis´miennictwa powinien byc´ napisany na oddzielnej stronie, ułoz˙ony chronologicznie z tekstem pracy i zblokowany po 10 pozycji. Kaz˙da pozycja pis´miennictwa powinna zawierac´: liczbe˛ porza˛dkowa˛, nazwisko(a) autora(o´w) z inicjałami imion, dwukropek, tytuł cytowanego artykułu, przecinek, nazwe˛ czasopisma w skro´cie stosowanym w pis´miennictwie, przecinek, rok wydania, s´rednik, tom, ew. numer zeszytu w nawiasie – gdy nie ma cia˛głos´ci numeracji stron w tomie – dwukropek, pierwsza˛ i ostatnia˛ strone˛ artykułu, kropka, kreska. W przypadku cytowania pozycji ksia˛z˙kowych nalez˙y podac´: liczbe˛ porza˛dkowa˛, nazwisko(a) z inicjałami imion autora(o´w), tytuł opracowania (ksia˛z˙ki), nazwisko(a) z inicjałami wydawcy (edytora), nazwe˛ i miejsce wydawnictwa, rok wydania, s´rednik, tom, dwukropek, pierwsza˛ i ostatnia˛ strone˛ artykułu ba˛dz´ rozdziału, kropka, kreska. W wykazie pis´miennict-wa nie nalez˙y umieszczac´ pozycji referatowych, a jedynie doniesienia oryginalne, z kto´rych autor istotnie korzystał w toku wydrukowanej pracy. Liczba cytowanych pozycji nie moz˙e przekraczac´ w oryginalnej pracy naukowej 30, w publikacjach pogla˛dowych 40, w doniesieniach 12.
6. W maszynopisie listu do redakcji obowia˛zuje kolejnos´c´ tekstu: tytuł, tres´c´ doniesienia, imie˛ i nazwisko autora, nazwa i adres placo´wki naukowej. Listy do redakcji moga˛ byc´ nadsyłane w je˛zyku angielskim.
7. W maszynopisie notatki laboratoryjnej obowia˛zuja˛ zasady ustalone w p. 2, 3 i 5 niniejszego regulaminu z tym, z˙e nie nalez˙y umieszczac´ tzw. „jasko´łki”.
8. Ryciny, wzory, itp. doła˛czone oddzielnie do prac, listo´w do redakcji i notatek laboratoryjnych powinny byc´ wykonane starannie, czarnym tuszem, na oddzielnych kartkach kalki technicznej lub na odbitce na błyszcza˛cym papierze fotograficznym w wymiarze przyszłej reprodukcji. Kaz˙da rycina itp. powinna byc´ na odwrocie zaopatrzona w kolejny numer, oznaczenie: go´ra-do´ł, nazwisko autora i tytuł pracy. W maszynopisie musi byc´ zaznaczone miejsce, gdzie rycina itp. ma sie˛ znajdowac´. Poza tym nalez˙y zała˛czyc´ na oddzielnym arkuszu tres´c´ podpiso´w do poszczego´lnych rycin. Ryciny nalez˙y oznaczyc´ liczbami arabskimi, a tabele – rzymskimi. Kaz˙da tabela powinna byc´ napisana maszynowo na oddzielnej kartce. Do maszynopisu nalez˙y doła˛czyc´ (na oddzielnej kartce) przetłumaczone na je˛zyk angielski podpisy pod ryciny i nagło´wki tabel.
9. Za prace ogłaszane w kwartalniku Autor nie otrzymuje honorarium, natomiast otrzyma odbitki. Fakt nadesłania teksto´w jest ro´wnoznaczny z wyraz˙eniem zgody Autora (Autoro´w) na nieodpłatne przeniesienie na rzecz Wydawcy całos´ci maja˛tkowych praw autorskich przysługuja˛cych zgodnie z postanowieniami obowia˛zuja˛cego Prawa Autorskiego.
10. Re˛kopisy nadesłane niezgodnie z wymogami regulaminu be˛da˛ odsyłane autorom.
11. Korekte˛ podczas druku wykonuje redakcja na podstawie maszynopisu pracy zakwalifikowanej do druku w układzie uwzgle˛dniaja˛cym uwagi recenzenta i opracowanie redakcji, zaakceptowanym przez autoro´w.
12. Prace be˛da˛ drukowane ro´wnomiernie w obydwu działach w kolejnos´ci ich napływu do redakcji. Jes´li praca była referowana na posiedzeniach naukowych Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, co powinno byc´ pos´wiadczone przez przewodnicza˛cego Zarza˛du Sekcji, nalez˙y to zaznaczyc´ odnos´nikiem na dole pierwszej strony maszynopisu; prace te, jak ro´wniez˙ prace be˛da˛ce podstawa˛ przyznawania stopni naukowych be˛da˛ miały pierwszen´stwo druku.