Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej

Kwestia potencjalnego związku między wielkością handlu zagranicznego kraju a wysokością ochrony własności intelektualnej (IP, intellectual property) stała się przedmiotem badań na dużą skalę w połowie lat 90.¹⁰⁵ Było to oczywiście spowo-dowane zakresem negocjacji Rundy Urugwajskiej, podczas której dyskutowano o ochronie własności intelektualnej. Rosnące tempo globalizacji handlu i inwe-stycji ujawniło konflikt między krajowymi regulacjami dotyczącymi IP¹⁰⁶ a coraz

105 Na temat związków między ochroną IP a handlem międzynarodowym zob. także [Folfas, Kuź-nar 2014].

106 W tym czasie międzynarodowy system ochrony IP składał się z różnych regulacji i sposobów ich egzekwowania. Wszystkie traktaty międzynarodowe współtworzyły self-contained regime ochrony IP, którego aktorami były państwa strony traktatów, będące zarazem członkami Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). W ramach tego reżimu nie obowiązywały jednak jednolite regulacje i sposoby ich egzekwowania. Był on jednak oparty na – traktatowo wyznaczonych – minimalnych standardach prawnych (wiążących dla państw stron traktatów). Standardy te wyznaczały najniższy wspólny mianownik. Organem wykonawczym tego zinstytucjonalizowanego reżimu jest WIPO. Nie-które z tych standardów były jednak dość niskie i niejasne. Brakowało skutecznych procedur nace-lowanych na rozwiązywanie sporów i egzekwowanie przestrzegania praw. Nie nadążały one także za postępem technicznym w latach 90. Szerzej na temat takiej formuły instytucjonalizacji zob. [Przybo-rowska-Klimczak 2004, s. 286–296] i [Menkes, Wasilkowski 2010, s. 130–132].

2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej 133 powszechniejszym korzystaniem z własności intelektualnej na całym świecie.

Zwolennikom i przeciwnikom wzmocnienia systemu ochrony IP w skali global-nej brakowało dowodów na skutki handlowe ochrony praw własności intelektu-alnej w postaci wyników badań empirycznych. Pierwsze systematyczne badania tego problemu podjęli K. E. Maskus i M. Penubarti [1995, s. 227–248]. Ostatecznie na podstawie założenia, że niskie i zmienne standardy IP zniekształcają handel międzynarodowy, uznano, że prawa własności intelektualnej mają skutki handlowe i włączono je do systemu WTO w postaci porozumienia TRIPS.

Teoretycznie prawa IP wpływają na handel międzynarodowy w dwóch prze-ciwstawnych kierunkach. Gdy system praw własności intelektualnej w kraju jest słaby¹⁰⁷, wówczas lokalne firmy mają silną motywację do kopiowania (naśladowa-nia) zagranicznych wynalazków. Rodzima produkcja jest w takiej sytuacji w stanie wyprzeć część importu dóbr chronionych prawami IP za granicą. Prawni wła-ściciele IP mogą też sami powstrzymać się od eksportu na taki rynek, ponieważ potencjalni naśladowcy zmniejszają opłacalność ich działalności. W ten sposób wielkość handlu spada. Co więcej, zbyt niska ochrona IP zniechęca do innowacji i rozwijania produkcji nowych dóbr, a to potencjalnie wpływa także negatywnie na wielkość handlu. Jednak z powodu słabej ochrony IP może też dojść do wzro-stu handlu, gdy producenci podrabianych dóbr podejmą ich eksport i nie będzie on hamowany przez działania państw importerów.

Jeśli w kraju nastąpi podniesienie poziomu ochrony praw własności intelek-tualnej, to koszty naśladownictwa wzrosną, co ograniczy krajową produkcję dóbr podrabianych. Rośnie wtedy prawdopodobieństwo, iż lokalny popyt zostanie zaspokojony przez wzmożony import dóbr chronionych prawami IP. Poza tym koszt ochrony produktu przed imitacją spada, gdyż eksporter ma zapewnioną skuteczną ochronę państwa na rynku docelowym. Spada także koszt utraconych przychodów z ograniczonego wcześniej eksportu. W efekcie producent może prze-znaczyć na eksport większą ilość dobra. Tak więc wzmocnienie ochrony własno-ści intelektualnej w kraju może się wiązać ze wzrostem eksportu do takiego kraju.

Efekt ten znany jest w literaturze jako efekt ekspansji rynkowej (market-expansion effect) [Maskus, Penubarti 1995].

107 Słaby system ochrony praw własności intelektualnej nie zapewnia egzekwowania praw, co nega-tywnie wpływa na przejrzystość i pewność działania inwestorów, eksporterów, licencjodawców i licencjobiorców.

Może być jednak i odwrotnie. Wysoki poziom ochrony może przyczynić się do uzyskania przez właściciela prawa IP pozycji monopolistycznej w kraju impor-tującym. Eksporter napotyka na względnie niską elastyczność cenową popytu i zmniejsza wielkość eksportu, jednocześnie podnosząc cenę i zwiększając zysk.

W tej sytuacji mamy do czynienia z efektem siły rynkowej (market-power effect), czyli poprawą pozycji rynkowej przedsiębiorstwa korzystającego z ochrony IP i ograniczeniem handlu [Maskus, Penubarti 1995]. Szanse na wystąpienie tego efektu rosną w sytuacji segmentacji rynku, małej liczby bliskich substytutów dobra objętego ochroną oraz niewielkich możliwości jego imitacji [Smith 1999].

Rozważania teoretyczne nie przewidują więc jednoznacznego wpływu ochrony IP na przepływy handlowe. Trudno jest przewidzieć efekt netto tylko na podsta-wie analizy stopnia ochrony własności intelektualnej. Reakcja eksportera na pod-niesienie ochrony IP za granicą zależy bowiem chociażby od polityki handlowej.

Wysokość stawek celnych czy istnienie ograniczeń ilościowych może być kluczowe dla decyzji firmy o eksporcie lub rezygnacji z niego. Dodatkowo przedsiębiorstwa mają wybór między różnymi formami dostępu do rynków zagranicznych i doko-nują go m.in. w zależności od sposobu ochrony praw IP. Na przykład gdy na rynku docelowym nie są skutecznie chronione tajemnice handlowe, wówczas w obawie przed ich ujawnieniem firma może zdecydować się na eksport dóbr lub bezpo-średnie inwestycje zagraniczne zamiast udzielenia licencji podmiotowi lokalnemu w kraju importera. Znaczenie mają także cechy rynku lokalnego, takie jak popyt czy zdolność imitacji [Maskus, Penubarti 1995].

Biorąc pod uwagę niemożność jednoznacznego określenia skutków wzrostu ochrony IP dla handlu na gruncie teoretycznym, są podejmowane badania empi-ryczne, w których wskazuje się czynniki determinujące wystąpienie obu efektów, a więc i określenie tego z nich, który dominuje. Do oceny stopnia ochrony praw IP badacze stosują zwykle wskaźniki opracowane przez R. Rappa i R. P. Rozeka [1990, s. 75–102] oraz J. C. Ginartego i W. G. Parka [1997, s. 283–301], a także kilka innych, mniej popularnych indeksów, wymienionych w tabeli 2.7.

Pierwszy wskaźnik pokazuje, na ile prawa patentowe w danym państwie w 1984 r.

odpowiadały minimalnym standardom zaproponowanym przez Amerykańską Izbę Handlu w 1987 r. Ten indeks został skonstruowany na podstawie oceny kilku składo-wych, którym przypisuje się wartość zero lub jeden (zmienna zero-jedynkowa, dummy variable). Sprawdza się przede wszystkim, na ile w ogóle istnieją przepisy dotyczące naruszeń praw własności intelektualnej, natomiast nie uwzględnia się poziomu ich implementacji (stopnia wdrażania i przestrzegania). Jest to prawdopodobnie związane

2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej 135 z tym, że w czasie konstruowania tego wskaźnika systemy ochrony patentowej w większości państw rozwijających się w najlepszym razie były na wczesnym etapie tworzenia. Sam wskaźnik przybiera wartość od zera do pięciu. Wskaźnik równy zeru oznacza, że w państwie nie ma praw patentowych. Wartość jeden występuje, gdy sto-pień ochrony jest niewystarczający i brakuje przepisów zapobiegających podrabia-niu własności intelektualnej. Wartość wskaźnika równa dwa charakteryzuje państwa o poważnych wadach systemu prawa patentowego. Gdy wskaźnik jest równy trzy, wówczas można mówić o wadach systemu prawa patentowego, ale istnieją pewne mechanizmy egzekwowania przepisów. Wartość wskaźnika cztery oznacza general-nie dobre prawo patentowe, natomiast wskaźnik o wartości pięć otrzymują państwa, w których stopień ochrony i przestrzegania prawa patentowego jest w pełni zgodny z minimalnymi standardami amerykańskimi [Rapp, Rozek1990].

Indeks Ginartego i Parka [1997, 2005] opiera się na podobnych kryteriach jak wskaźnik Rappa i Rozeka, z tą różnicą, że kładzie się w nim większy nacisk na kwestie przestrzegania i egzekwowania przepisów patentowych (co jest następ-stwem przyjęcia porozumienia TRIPS i konieczności stosowania określonych tam minimalnych standardów ochrony IP). Kryteria, na podstawie których konstru-owany jest wskaźnik, obejmują:

– zdolność patentową wybranych obszarów (bada się, czy ochroną patentową w państwie można objąć: farmaceutyki, produkty chemiczne, żywność, opro-gramowanie komputerowe, odmiany roślin i rasy zwierząt, produkty chirur-giczne, mikroorganizmy i wzory użytkowe);

– uczestnictwo w międzynarodowych umowach dotyczących ochrony patentowej;

– rekompensatę za utratę ochrony IP (spowodowaną np. występowaniem sys-temu IP zakładającego licencje przymusowe lub wygaśnięcie patentu w wyniku nieużywania go);

– egzekwowanie praw własności intelektualnej (jak np. przepisy dotyczące naka-zów zaprzestania szkodliwych praktyk);

– czas trwania ochrony.

Każde kryterium oceniane jest w skali od zera do jednego, a całkowity wskaźnik jest sumą pięciu składowych i przyjmuje wartość od zera (brak ochrony) do pięciu (maksymalna ochrona). Wskaźnik został pierwotnie opracowany dla 110 państw dla każdego z 5-letnich okresów w latach 1960–1990. Następnie został on uak-tualniony i obecnie obejmuje dane dla 122 państw w latach 1995, 2000 i 2005.

Ze względu na duży zasięg geograficzny oraz długi okres analizy jest on bardzo często wykorzystywany w badaniach empirycznych.

Tabela 2.7. Najważniejsze cechy badań dotyczących wpływu ochrony własności intelektualnej na handel AutorzyOkres analizyLiczba importerówEksporterzyModelMiara ochrony IPBranżeKomentarz Maskus, Penubarti [1995]

19847722 (OECD)Model grawitacjiWskaźnik Rappa-Rozeka28 branż na poziomie 3-cyfrowym klasyfikacji ISIC; branże wrażliwe na ochronę patentową, branże niewrażliwe na ochronę patentową, pozostałe Pierwsze systematyczne badanie empiryczne dotyczące wpływu praw IP na handel międzynarodowy. Fink, Primo Braga [1999] 19898988Model grawitacjiWskaźnik Ginartego-ParkaZagregowane branże high-tech i ogółem (poza paliwami)

W celu rozwiązania problemu zerowych przepływów handlowych, szacowano dwa równania, jedno dla określenia prawdopodobieństwa zerowych obserwacji, a drugie dla oszacowania wielkości dodatnich przepływów handlowych. Smith [1999] 199296USA (każdy z 50 stanów plus Dystrykt Kolumbii)

Model grawitacjiWskaźniki: Rappa-Rozeka i Ginartego-Parka 19 branż na poziomie 2-cyfrowym klasyfikacji SIC; zagregowane branże przemysłu przetwórczego i o dużej intensywności IP; branże zdezagregowane

Kraje importerzy pogrupowane według czterech poziomów rozwoju i wrażliwości na zagrożenie imitacją. Zagrożenie imitacją jest funkcją stopnia ochrony praw IP i zdolności do naśladowania obcych technologii. Rafiquzzaman [2002]199076Kanada (10 prowincji) Model grawitacjiWskaźniki: Rappa-Rozeka i Ginartego-Parka

22 branże na poziomie 2-cyfrowym klasyfikacji SIC; zagregowane branże przemysłu przetwórczego i o dużej intensywności IP; wybrane branże zdezagregowane

Kraje importerzy pogrupowane według trzech poziomów rozwoju i wrażliwości na zagrożenie imitacją. Co [2004] 1970–199271USAModel grawitacjiWskaźnik Ginartego-ParkaZagregowane 34 branże przemysłu przetwórczego; branże o wysokiej intensywności B+R; branże o niskiej intensywności B+R; wybrane branże zdezagregowane Uwzględnienie zmian w czasie zdolności do imitacji i systemów patentowych.

2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej 137

Liu, Lin [2005] 1989–200054TajwanModel grawitacjiWskaźnik Ginartego-Parka3 branże oparte na wiedzy (high-tech); branże nieoparte na wiedzy

Kraje importerzy pogrupowane według zdolności do imitacji, wrażliwości na zagrożenie imitacją i relatywnej (w stosunku do Tajwanu) intensywności B+R. Badany jest wpływ TRIPS. Al-Mawali [2005]1995, 200050Republika Południowej Afryki

Model grawitacjiWskaźnik Ginartego-ParkaHandel wewnątrzgałęziowy ogółem; handel IIT pionowy i poziomy

Pierwsze badanie empiryczne wpływu praw IP na dwustronny handel wewnątrzgałęziowy. Kraje importerzy pogrupowane według wrażliwości na zagrożenie imitacją. Falvey, Foster, Greenaway [2009]

1970–199969Francja, Japonia, Niemcy, USA, Wielka Brytania Model grawitacjiWskaźnik Ginartego-Parka9 branż na poziomie 2-cyfrowym klasyfikacji ISIC; zagregowane branże przemysłu przetwórczego; branże zdezagregowane

Kraje importerzy pogrupowane według poziomu rozwoju, zdolności do imitacji i wielkości rynku z wykorzystaniem modeli regresji progowej. Awokuse, Yin [2010] 1991–20041 (Chiny) 36 (OECD i poza OECD)Model grawitacjiWskaźnik Ginartego-Parka, zgłoszenia patentowe przez nierezydentów

20 branż na poziomie 2-cyfrowym klasyfikacji SITC; zagregowane branże przemysłu przetwórczego; branże zdezagregowane Pierwsze badanie empiryczne, w którym jedynym importerem jest kraj rozwijający się. Kraje eksporterzy pogrupowane według poziomu rozwoju. Ivus [2010] 1962–200055 (kraje rozwijające się)

24 (OECD)Model grawitacjiWskaźnik Ginartego-ParkaZagregowane branże wrażliwe i niewrażliwe na ochronę patentową na poziomie 3-cyfrowym klasyfikacji ISIC; zdezagregowane branże jw.

Kraje rozwijające się (importerzy) pogrupowane według ich statusu kolonialnego (skolonizowane i nie skolonizowane przez Francję lub Wielką Brytanię). Wyróżniony okres przed i po TRIPS w celu uchwycenia różnic w traktowaniu praw IP w koloniach i nie koloniach. Yew, Yong, Cheong, Tey [2011]

1993–20065 (ASEAN) ChinyModel grawitacjiWskaźnik IPR z Global Competitiveness Report

Wszystkie branże (handel ogółem)Kraje importerzy pogrupowane według poziomu zapotrzebowania na technologie, którego miernikiem jest liczba patentów uzyskanych przez korporacje transnarodowe. Zmienne objaśniające obejmują BIZ będące substytucyjnymi lub komplementarnymi wobec handlu. Fukui, Hammer, Jones [2013]

2002–2009Partnerzy handlowi USA USAModel grawitacjiEconomist Intelligence Unit index Branże o wysokiej – średniej – niskiej intensywności IP Badany jest wpływ hipotetycznego wzrostu indeksu egzekwowania ochrony praw IP na eksport USA Źródło: opracowanie własne.

Badania dotyczące wpływu ochrony własności intelektualnej na handel róż-nią się okresem analizy, liczbą eksporterów i importerów, metodami, wyborem branż i ich agregacją, przyjętą miarą protekcji, a także zmiennymi wybranymi do modelu. W tabeli 2.7 przedstawiono wyniki badań, w których analizowano związki między protekcją IP a handlem.

Cytowani już K. E. Maskus i M. Penubarti [1995] sugerują, że wystąpienie efektu ekspansji rynkowej w związku z podniesieniem poziomu ochrony IP jest bardziej prawdopodobne w krajach dużych, cechujących się wysoce konkuren-cyjnymi lokalnymi firmami naśladowcami. Bardziej restrykcyjne prawo może ograniczyć naśladownictwo, co z kolei sprzyja wzrostowi importu oryginalnych produktów. Natomiast efekt siły rynkowej ma większe szanse wystąpienia w kra-jach małych, gdzie możliwości imitacji są ograniczone. Eksporterzy mogą wyko-rzystać swoją pozycję monopolistyczną, ograniczając wielkość eksportu dóbr chronionych prawami IP.

Badanie przeprowadzone przez P. J. Smith [1999, s. 151–177] wskazuje na ist-nienie efektu ekspansji rynkowej w przypadku amerykańskiego eksportu do krajów o średnioniskim dochodzie per capita (w których jest wysokie zagrożenie możli-wością imitacji) oraz efektu siły rynkowej w eksporcie do krajów o wysokim, śre-dniowysokim i niskim dochodzie per capita (z powodu niskiego zagrożenia imitacją – albo wskutek małych możliwości naśladownictwa, albo wysokich standardów ochrony IP)¹⁰⁸. Jej praca uzupełnia założenia przyjęte wcześniej przez K. E. Maskusa i M. Penubartiego, ponieważ oprócz zdolności do imitacji bierze ona dodatkowo pod uwagę zagrożenie imitacją. Definiuje je jako zdolność do naśladowania bez poniesienia kary przewidzianej w przepisach o własności intelektualnej.

W celu określenia handlowych efektów ochrony własności intelektualnej P. J. Smith proponuje rozpatrzenie związków między zagrożeniem imitacją a efek-tami ekspansji i siły rynkowej.

Jak pokazano w tabeli 2.8, zagrożenie imitacją w kraju jest zależne łącznie od zdolności do imitacji tego kraju oraz stopnia przyznanej w nim ochrony IP.

Najniższa groźba imitacji istnieje w krajach, które mają niską zdolność do naśla-dowania, a jednocześnie dobrze chronią prawa IP. Można się spodziewać, że eks-port na rynek takiego kraju zostanie ograniczony, gdyż ekseks-porterzy wykorzystują możliwości, jakie daje im, uzyskana dzięki np. patentowi, pozycja monopolowa.

108 Zob. [Smith 1999, s. 155–156, 164–168, 170 oraz Appendix B]. Autorka wskazuje jednak na konieczność kontynuacji badań i potwierdzenia otrzymanego wyniku.

2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej 139 Ujawnia się efekt siły rynkowej. Sytuacja odwrotna, czyli wysoka zdolność do imi-tacji niehamowana dostatecznie silnym stopniem ochrony IP prowadzi do wyso-kiego zagrożenia imitacją i wzrostu eksportu do tawyso-kiego kraju. Występuje wówczas efekt ekspansji. W pozostałych dwóch przypadkach, w których zagrożenie imita-cją jest określane jako średnie, nie można z góry określić, jakie będą handlowe efekty ochrony IP.

Tabela 2.8. Związki między zagrożeniem imitacją a efektami ekspansji i siły rynkowej

Słaba ochrona IP Silna ochrona IP Niska zdolność do imitacji Średnie zagrożenie imitacją

Efekt niejasny (+/–) Niskie zagrożenie imitacją Efekt siły rynkowej (–) Wysoka zdolność do imitacji Wysokie zagrożenie imitacją

Efekt ekspansji rynku (+) Średnie zagrożenie imitacją Efekt niejasny (+/–) +/– oznacza odpowiednio wzrost/spadek eksportu.

Źródło: [Smith 1999].

Z kolejnego badania, przeprowadzonego przez M. Rafiquzzamana [2002, s. 307–330] wynika, że wyższy poziom ochrony IP ma dodatni wpływ na kana-dyjski eksport średnio ze wszystkich branż do wszystkich badanych krajów, a efekt siły rynkowej nie występuje w tych relacjach. Potwierdza on występowanie efektu ekspansji rynkowej w eksporcie z Kanady do wszystkich grup krajów, ale jest on silniejszy w przypadku eksportu do krajów o wysokim dochodzie per capita. Podob-nie jak P. J. Smith, sugeruje on, że efekt ekspansji rynkowej dotyczy krajów, w któ-rych jest największe zagrożenie imitacją, natomiast efekt siły rynkowej występuje tam, gdzie to zagrożenie jest najmniejsze – w tym ostatnim przypadku wynik jest jednak nieistotny statystycznie.

W-H. Liu i Y-C. Lin [2005, s. 1543–1555] potwierdzili występowanie efektu ekspansji w przypadku eksportu dóbr high-tech z Tajwanu do krajów o dużych zdolnościach do naśladowania, ale nie znaleźli dowodu na istnienie efektu siły rynkowej w przypadku krajów o niskich zdolnościach do imitacji (co sugerowali K. E. Maskus i M. Penubarti). Wsparli także wyniki P. J. Smith pokazując, że taj-wański eksport rośnie (spada) przez efekt ekspansji (siły) rynkowej wówczas, gdy wzmacnianie są prawa IP w kraju importera o dużym (małym) zagrożeniu imitacją.

Dodatkowo wykazali oni, że prawa IP mają pozytywny wpływ na tajwański eks-port do państw, które mają większe możliwości prowadzenia prac B+R niż Tajwan.

Związek między poziomem ochrony IP a eksportem Tajwanu do państw o wyso-kich wydatkach na B+R tłumaczą tym, że eksport z Tajwanu do tawyso-kich państw

(np. do USA) generalnie opiera się na kontraktach outsourcingowych. Uzyskanie większej ochrony IP w kraju o wyższej zdolności do prac B+R powoduje, że wię-cej przedsiębiorstw podejmuje taką działalność, rezygnując z produkcji w kraju i zlecając ją podmiotom trzecim za granicą. W ten sposób Tajwan uzyskuje kolejne kontrakty outsourcingowe i jego eksport rośnie.

Badanie przeprowadzone przez R. Falveya, N. Fostera i D. Greenawaya [2009, s. 373–404] w odniesieniu do handlu pięciu wysoko rozwiniętych krajów potwier-dza, iż wyższy poziom ochrony IP wpływa na wzrost eksportu do krajów o wyso-kich zdolnościach do naśladowania. W krajach, gdzie takie zdolności są niskie, a poziom ochrony IP przekracza pewien wyznaczony przez badaczy próg (specy-ficzny dla każdej branży), handel nie wzrasta. Wysoki poziom praw IP zmniejsza zagrożenie imitacją i ogranicza występowanie efektu ekspansji rynkowej. W prze-ciwieństwie jednak do P. J. Smith, w tej samej grupie krajów R. Falvey, N. Foster i D. Greeneway nie potwierdzili występowania efektu siły rynkowej. Z kolei w kra-jach o niskich zdolnościach do imitacji, a także poziomie ochrony IP poniżej wyzna-czonego progu, w przypadku większości przemysłów przetwórczych stwierdzono występowanie efektu ekspansji rynku, natomiast w dwóch branżach (chemikalia, wyroby z drewna) wystąpił efekt siły rynkowej.

T. O. Awokuse i H. Yin [2010, s. 1094–1104] poddali analizie zmiany importu do Chin – dużego kraju rozwijającego się, o wysokim zagrożeniu imitacją, w sytu-acji wzmocnienia w nim ochrony patentowej. Wykazali oni występowanie efektu ekspansji rynkowej. Wzrostowi ochrony IP towarzyszył wzrost importu zarówno z krajów rozwijających się, jak i z państw wysoko rozwiniętych. Efekt ten był sil-niejszy w przypadku przemysłów opartych na wiedzy, z których pochodzi najwię-cej zgłoszeń patentowych.

C. Y. Co [2004, s. 359–373] wykazała, że eksport USA reaguje na zmiany poli-tyki patentowej w zależności od zdolności do imitacji w krajach importerach. Gdy zdolność do imitacji mierzona intensywnością B+R (wielkość nakładów na B+R w relacji do PKB) przekracza pewną wartość progową, wówczas wzmocnienie ochrony IP wpływa na wzrost eksportu, czyli przeważa efekt ekspansji rynko-wej. Zdolność do imitacji poniżej wartości progowej w połączeniu ze wzrostem ochrony IP sprzyja z kolei występowaniu efektu siły rynkowej. Co ciekawe, wyka-zała ona także, że ta wartość progowa w przypadku dóbr opartych na wiedzy, definiowanych jako dobra o dużej intensywności B+R, jest niższa niż w przy-padku pozostałych dóbr. To oznacza, że zdolność do imitacji odgrywa większą rolę w przypadku eksportu dóbr pierwszego rodzaju. Do ich wynalezienia trzeba

2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej 141 bowiem więcej wiedzy, którą należy następnie chronić. Jest to ważna informacja dla krajów rozwijających się – jeśli zależy im na zmniejszeniu dystansu do krajów bogatych i chcą zwiększyć dostęp do wiedzy, to powinny, oprócz wprowadzania bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej (do czego zobowiązały się, przystępując choćby do WTO), starać się także zwięk-szać krajową innowacyjność. Wtedy rosną szanse na transfer do ich gospodarek technologii, czy szerzej – wiedzy.

E. T. Fukui, A. B. Hammer i L. Z. Jones [2013, s. 179–188] również zbadali wpływ zmian stopnia protekcji IP na eksport z USA. Potwierdzili oni występowa-nie efektu ekspansji rynkowej, przy czym wzrost eksportu jest większy w grupie dóbr o większej intensywności IP (wyróżnionych na podstawie relacji wydatków na B+R firm zlokalizowanych w USA do ich globalnej sprzedaży).

C. Fink i C. A. Primo Braga [1999] przebadali wpływ wysokości ochrony IP na eksport dóbr ogółem (poza paliwami) oraz na eksport dóbr high-tech. Spodziewali się oni, że prawa własności intelektualnej odegrają większą rolę w przypadku dóbr opartych na wiedzy. Okazało się jednak, że między tymi zmiennymi istnieje nega-tywna zależność, która jednak jest nieistotna statystycznie. Pozynega-tywna i istotna zależność występuje natomiast w przypadku handlu ogółem (poza paliwami).

Podają oni kilka możliwych powodów takiego zaskakującego wyniku. Po pierwsze, możliwe, że w przypadku dóbr high-tech efekty siły rynkowej przewyższają efekty ekspansji rynkowej powodowane wzmocnieniem IP. Po drugie, przepływy handlowe mogą być w tym przypadku zastępowane bezpośrednimi inwestycjami

Podają oni kilka możliwych powodów takiego zaskakującego wyniku. Po pierwsze, możliwe, że w przypadku dóbr high-tech efekty siły rynkowej przewyższają efekty ekspansji rynkowej powodowane wzmocnieniem IP. Po drugie, przepływy handlowe mogą być w tym przypadku zastępowane bezpośrednimi inwestycjami