Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy

Wzrost znaczenia usług w gospodarkach, szczególnie krajów wysoko rozwinię-tych, jest faktem powszechnie znanym i dobrze zbadanym. Sektor usług stanowi jednak niejednorodny zbiór różnych aktywności, które nie poddają się łatwo sys-tematyzacji, a przez to badanie tego obszaru jest trudne.

Podstawowym zadaniem jest zdefiniowanie i sklasyfikowanie usług opartych na wiedzy – najpierw na gruncie teoretycznym, a następnie określenie ich miejsca w istniejących systemach statystycznych, zarówno dotyczących działalności gospo-darczej, jak i handlu międzynarodowego. Punktem wyjścia jest jednak definicja i klasyfikacja samych usług. Należy przy tym pamiętać, że wszystkie klasyfikacje usług są umowne i różnią się w zależności od twórcy klasyfikacji.

Usługi często są definiowane przez wskazanie, czym mianowicie nie są, czyli przez zaprzeczenie. Taka konstrukcja definicji, w której „usługi” są definiendum, zaś definiens informuje o znaczeniu przez negację, skutkuje następującym stwier-dzeniami: usługi nie są dobrami¹¹⁶. W procesie ich produkcji nie powstają nowe dobra materialne. „Nie można ich upuścić na stopę” [Harker 1995]¹¹⁷. Nie są pro-dukowane w sektorze pierwszym (rolnictwo), ani drugim (przemysł). Według nie-których nie tworzą wartości.

Oczywiście, nie wszyscy ekonomiści definiują usługi w powyższy sposób. Pozy-tywną definicję usług sformułował m.in. T. P. Hill [1977]: usługi zmieniają charak-terystykę osób, dóbr materialnych, informacji czy wiedzy. Zmiany te mogą mieć charakter materialny (np. naprawiony samochód) bądź nie (np. wizyta w kinie).

Niezbędnym elementem świadczenia usług jest interakcja między producentem i konsumentem.

W literaturze dotyczącej usług zwraca się uwagę na cechy charakterystyczne usług odróżniające je od dóbr materialnych. Są to głównie: niematerialność (nie można ich dotknąć, poczuć, zobaczyć przed zakupem), nierozdzielność procesu produkcji i konsumpcji (skutkująca m.in. możliwością wpływu konsumenta na jakość świadczonych usług), brak standaryzacji (wynik procesu świadczenia

116 Mikroekonomiści uważają inaczej. Ponieważ dobra zaspokajają potrzeby, to usługi są także dobrami.

117 Definicja ta została spopularyzowana przez “The Economist”, według którego usługi to products of economic activity that you can’t drop on your foot, ranging from hairdressing to websites. Economics A-Z terms, http://www.economist.com/economics-a-to-z/s#node-21529672 (10.05.2015).

3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy 163 jest tym bardziej zmienny, im większy jest udział człowieka w tym procesie), nietrwałość (przejawiająca się w tym, że usług nie można magazynować, trans-portować, odsprzedać). Cechy te nie występują w jednakowym nasileniu w przy-padku wszystkich usług, ich znaczenie zmienia się w czasie i wraz z postępem technicznym, a także w miarę zmian w obszarze regulacji krajowych, regionalnych i międzynarodowych. Jednak zasadniczo na gruncie teoretycznym taka charakte-rystyka usług jest często stosowana (zob. np.: [Levitt 1981, Regan 1963, Rathmell 1966, Shostack 1977]).

Inną cechą usług, o dużym znaczeniu dla ich klasyfikacji, jest heterogenicz-ność (niejednorodheterogenicz-ność), rozumiana jako różnorodheterogenicz-ność aktywności usługowych.

Przejawia się ona na wielu płaszczyznach. Na przykład, biorąc pod uwagę przezna-czenie usług, można wyróżnić usługi produkcyjne, konsumpcyjne lub ogólnospo-łeczne. Usługi produkcyjne są świadczone w procesie produkcji dóbr materialnych lub innych usług i zaspokajają potrzeby konsumentów w sposób pośredni, będąc wkładem w proces produkcji (stąd też czasem pojawia się w literaturze określenie tego rodzaju usług jako pośrednich). Przykładem są tzw. usługi biznesowe. Z kolei usługi konsumpcyjne są świadczone dla konsumentów indywidualnych lub zbio-rowych. W procesie ich świadczenia jest wykonywana praca w obiektach należą-cych do konsumenta (np. naprawy, sprzątanie), praca polegająca na udostępnianiu konsumentom urządzeń i pomieszczeń w celu ich eksploatacji (np. usługi trans-portowe, łącznościowe) czy wreszcie zaspokajająca bezpośrednio potrzeby ludzi, których stan fizyczny lub psychiczny zmienia się wskutek świadczonych usług (np. usługi hotelarskie, medyczne, fryzjerskie i inne osobiste, a także edukacyjne, informacyjne, rozrywkowe). Tego rodzaju usługi są czasem nazywane usługami finalnymi, zaspokajającymi potrzeby ostateczne usługobiorców. Z kolei usługi ogól-nospołeczne są rozumiane jako ogół czynności zaspokajających potrzeby porząd-kowo-organizacyjne społeczeństwa, świadczone przez instytucje państwowe lub organizacje społeczne [Flejterski i in. 2005, s. 47–48].

Usługi przejawiają także dużą różnorodność w zakresie spełnianych funkcji.

Niektóre z nich służą przemieszczaniu, konserwacji bądź obsłudze przedmio-tów materialnych, jak np.: usługi transportu towarowego, naprawy, magazynowa-nie. Inne usługi odpowiadają za poprawę samopoczucia ludzi – ich zdrowia czy wyglądu zewnętrznego. Jeszcze inne służą przetwarzaniu i dostarczaniu informa-cji, jak np. usługi doradcze, telekomunikacyjne, informatyczne.

Inna, dość powszechnie stosowana klasyfikacja usług uwzględnia ich różno-rodność zarówno w zakresie spełnianych funkcji, jak i obsługiwanych rynków.

Wyróżnia się w ten sposób usługi: produkcyjne, dystrybucyjne, osobiste i opieki społecznej. OECD zalicza do poszczególnych grup następujące rodzaje usług:

– produkcyjne: usługi biznesowe i profesjonalne, finansowe, ubezpieczeniowe, obsługi rynku nieruchomości (sekcje J, K według ISIC rev. 3). Są to usługi świadczone głównie na rzecz innych podmiotów gospodarczych i pełniące funkcje pośrednie w procesie produkcji. W niektórych przypadkach ważnymi konsumentami są też gospodarstwa domowe. Cechą charakterystyczną tego rodzaju usług jest zwykle duża zawartość informacji i możliwość zlecania ich świadczenia firmom zewnętrznym (outsourcing);

– dystrybucyjne: handel hurtowy i detaliczny, usługi transportowe i łączno-ściowe (sekcje G, I według ISIC rev. 3). Ich funkcją jest przemieszczanie dóbr, informacji i ludzi. Część z nich zaspokaja potrzeby finalne konsumentów (np. podróże wakacyjne), ale większość stanowi etap pośredni w procesie kon-sumpcji (np. handel) lub produkcji (np. transport dóbr);

– osobiste: usługi hotelarskie i restauracyjne, rekreacyjne, rozrywkowe i kulturalne, usługi gospodarstw domowych, pozostałe usługi osobiste (np. prania, praso-wania, fryzjerskie, kosmetyczne) (sekcje H, O, P według ISIC rev. 3). Zaspoka-jają one potrzeby finalne konsumentów indywidualnych. Charakteryzują się koniecznością bezpośredniego kontaktu między usługodawcą a usługobiorcą.

Często przy ich świadczeniu występuje zjawisko samoobsługi jako rozwiąza-nia alternatywnego wobec zakupów rynkowych;

– społeczne: administracji publicznej (cywilnej i wojskowej), ochrony zdrowia, edukacyjne, pozostałe usługi opieki społecznej (sekcje L, M, N według ISIC rev. 3). Zaliczane są one do usług konsumpcji finalnej gospodarstw domo-wych¹¹⁸ i zwykle mają charakter nierynkowy (a więc są oferowane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością)¹¹⁹.

Poszczególne usługi różnią się także intensywnością zużycia czynników pro-dukcji. Niektóre z nich wymagają względnie dużego wkładu pracy i małego innych czynników (kapitału, technologii). W tym przypadku chodzi o usługi, takie jak:

naprawy, renowacje budynków (z wyłączeniem działań konserwatorskich w odnie-sieniu do obiektów i budynków zabytkowych), sprzątanie, opieka nad dziećmi, osobami starszymi lub osobami niepełnosprawnymi czy fryzjerstwo. Świadczenie

118 Świadczą je również podmioty półpubliczne wykonujące działania zlecone, np. Polski Czer-wony Krzyż świadczy na rzecz osób fizycznych usługi opieki społecznej zlecone przez administrację publiczną.

119 OECD Glossary of Statistical Terms, http://stats.oecd.org/glossary/index.htm (01.03.2014).

3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy 165 innych usług wiąże się natomiast z relatywnie dużym zaangażowaniem kapitału.

Tak jest na przykład w przypadku usług transportowych, audiowizualnych, dostar-czania elektryczności, gazu i wody¹²⁰, usług reklamowych czy obsługi nieruchomo-ści. Jeszcze inne usługi wymagają szczególnie dużego wkładu wiedzy. Usługami takimi są np.: usługi informatyczne, badawczo-rozwojowe, edukacyjne, medyczne, konsultingowe, zarządzania przedsiębiorstwami.

Heterogeniczność usług przejawia się wreszcie w sposobach pracy i praktykach dotyczących zatrudnienia. Są branże wymagające bardzo wysokich kwalifikacji, i takie, które wiążą się z pracami stosunkowo prostymi.

Tak wyróżnione grupy usług nie są jednak ani rozłączne, ani jednorodne, a zaklasyfikowanie do nich poszczególnych rodzajów usług budzi pewne wątpli-wości. Jak na przykład uzasadnić umieszczenie usług łącznościowych w katego-rii usług dystrybucyjnych razem z fizycznym przemieszczaniem dóbr w procesie ich transportu? Usługi produkcyjne (według jednej z klasyfikacji) z kolei zawie-rają mieszankę usług na rzecz konsumentów indywidualnych i firm, w dodatku na dość dużym poziomie agregacji. Często zaangażowanie kilku czynników pro-dukcji, zwłaszcza kapitału i wiedzy, jest szczególnie duże, co uniemożliwia jed-noznaczne przyporządkowanie usług do jednej kategorii. Ponieważ celem tego rozdziału nie jest dokonanie pełnego przeglądu systemów klasyfikacji usług, ani ocena ich stopnia usystematyzowania, tylko wskazanie na heterogeniczność usług, utrudniającą badanie całego sektora, a przede wszystkim znalezienie w stosowa-nych podziałach miejsca dla usług opartych na wiedzy, przywołane klasyfikacje – jak pokazano dalej – spełniają swoją rolę.

Wzrost zainteresowania usługami opartymi na wiedzy jest nierozerwalnie związany z rozwojem gospodarek opartych na wiedzy. W raporcie OECD, opu-blikowanym w 1996 r., definiuje się takie gospodarki jako bezpośrednio oparte na produkcji, dystrybucji oraz użyciu wiedzy i informacji [OECD 1996, s. 7]. W sek-torze produkcji materialnej wyrazem tego rodzaju zmian jest wzrost znaczenia dziedzin przemysłu i produktów wysokiej techniki. Jak już wcześniej szczegółowo wyjaśniono, są one wyróżniane na podstawie intensywności prac B+R. Kryte-rium to (którego efektem jest klasyfikacja rozłączna) udało się zastosować tylko do wycinka całej aktywności gospodarczej, tj. do przemysłu. Branże usługowe, potencjalnie o dużej zawartości wiedzy, ale niskich wydatkach na B+R, są z tak

120 Dostarczanie elektryczności, gazu i wody jest przykładem branż o charakterze sieciowym. Sze-rzej na ten temat zob. [Czarny, Menkes, Toporowski 2009, s. 44–66].

skonstruowanej klasyfikacji wyłączone. Wraz z rozwojem gospodarek opartych na wiedzy pojawiło się zapotrzebowanie na uwzględnienie wkładu usług w ten rozwój i adekwatne ich sklasyfikowanie.

Trudno jest jednak zdefiniować i zmierzyć wiedzochłonność usług. Często stosowaną w praktyce miarą wiedzochłonności jest poziom edukacji formalnej wymaganej od pracowników poszczególnych branż. Na przykład lista typów dzia-łalności opartych na wiedzy (KIA), opublikowana przez Eurostat, obejmuje branże, w których ponad 33% zatrudnionych ukończyło studia wyższe¹²¹. Są to zarówno branże przemysłowe, jak i usługowe (nazywane KISA, knowledge intensive service activities, lub KIS, knowledge intensive services). Ma to uzasadnienie, gdyż z badań wynika, że usługi oparte na wiedzy są z reguły w dużym stopniu zależne od wiedzy profesjonalnej świadczących usługi [Miles i in. 1995], a od zatrudnionych pracow-ników wymaga się przeciętnie wyższych kwalifikacji niż w pozostałych branżach.

Z danych statystycznych dotyczących Unii Europejskiej wynika, że istnieją duże różnice między poziomem wykształcenia a zatrudnieniem w poszczególnych sek-torach i branżach gospodarki. Po pierwsze, wyraźnie widać, że największy udział pracujących osób z wysokimi kwalifikacjami jest w sektorze usług. Po drugie, wśród usług opartych na wiedzy pod tym względem wyróżniają się pozytywnie tzw. usługi zaawansowane technicznie (high-tech KIS) – 64% zatrudnionych w tych branżach posiada co najmniej wyższe wykształcenie (za takie uznaje się posiadanie tytułu zawodowego licencjata lub magistra). Po trzecie, do branż usługowych wymagają-cych najwyższych kwalifikacji należą usługi: edukacyjne, biznesowe (profesjonalne, naukowe i techniczne) oraz informacji i komunikacji. Wszystkie one są zaliczane przez Eurostat do usług opartych na wiedzy (zob. rysunek 3.1). Wiele usług jest świadczonych w ramach zawodów regulowanych, co oznacza, że obok posiadania dyplomu jest konieczne zdanie specjalnego egzaminu (państwowego albo korpo-racyjnego) lub przynależność do organizacji zawodowej¹²².

121 Aggregations of Knowledge Intensive Activities based on NACE rev. 2, http://ec.europa.eu/euro-stat/cache/metadata/Annexes/htec_esms_an8.pdf (10.06.2014).

122 W Polsce lista zawodów regulowanych obejmuje 347 profesji. Na przykład, by świadczyć usługi adwokackie, należy ukończyć wyższe studia prawnicze z tytułem zawodowym magistra prawa, odbyć i zakończyć z wynikiem pozytywnym, potwierdzonym egzaminem, „aplikację” i zostać przyjętym w poczet korporacji zawodowej (admisja potwierdza również kwalifikacje osobiste kandydata) – jest to podstawowy sposób.

3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy 167

Rysunek 3.1. Struktura kwalifikacji pracowników w sektorach gospodarki i branżach usług w UE-28 w 2014 r. (w %)

niskie kwalifikacje średnie kwalifikacje wysokie kwalifikacje

Uwaga: sektor pierwszy: rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; górnictwo i wydobywanie; sektor drugi: przetwórstwo przemysłowe.

Niskie kwalifikacje: poziomy 0–2, średnie kwalifikacje: poziomy 3–4, wysokie kwalifikacje: poziomy 5–6 Mię-dzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Wykształcenia (ISCED).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu: Employment in technology and knowledge-intensive sectors at the national level, by level of education (from 2008 onwards, NACE rev. 2), htec_emp_nisced2, http://ec.eu-ropa.eu/eurostat/data/database (10.10.2015).

Oparcie się jedynie na formalnym poziomie wykształcenia jako wyznaczniku wiedzochłonności ma jednak poważną wadę: nie uwzględnia edukacji niefor-malnej i doświadczenia zawodowego pracowników. Nie zawsze ujawnia również odbycie szkoleń zawodowych lub kursów specjalistycznych na najwyższym pozio-mie zaawansowania¹²³, co ma szczególnie duże znaczenie w działalności usłu-gowej opartej na wiedzy. Co więcej, nie uwzględnia także innych form wiedzy, takich jak: wiedza ukryta, zdolność uczenia się organizacji czy zdobywania przez nią wiedzy z zewnątrz [Zięba 2013]. O stosowaniu poziomu wykształcenia jako

123 W konsekwencji w tej samej grupie absolwentów studiów wyższych pierwszego albo drugiego stopnia sytuowani są zarówno absolwenci np. z zakresu rachunkowości, jak i osoby dysponujące kwa-lifikacjami potwierdzonymi certyfikatem ACCA (The Association of Chartered Certified Accountants).

wyznacznika wydzielenia usług opartych na wiedzy w klasyfikacjach międzyna-rodowych (np. Eurostatu czy OECD) przesądza łatwość pomiaru.

Kategoria usług opartych na wiedzy pojawiła się w literaturze naukowej na początku lat 90.¹²⁴ W. H. Starbuck [1992] analizował firmy oparte na wiedzy, natomiast Miles i in. [1995] skoncentrowali się na usługach biznesowych opar-tych na wiedzy (KIBS, knowledge intensive business services), publikując pierwsze opracowanie na ten temat.

W literaturze przedmiotu istnieje wiele definicji usług opartych na wiedzy i ich podgrup, w szczególności KIBS. Najogólniej rzecz ujmując, podstawą ich defi-niowania jest konieczność dysponowania odpowiednim zasobem wiedzy przez usługodawcę [Majewska, Truskolaski 2013, s. 95]. Wiedza ta może być umiejsco-wiona w nowym sprzęcie, w personelu, a czasem w B+R [PRO INNO Europe 2009, s. 17]. Do wspólnych cech takich usług, jednocześnie odróżniających je od pozostałej działalności usługowej, zalicza się to, że są relatywnie wysoko wiedzo- i kapitałochłonne oraz innowacyjne i wyspecjalizowane (łączą wiedzę specjali-styczną z różnych dziedzin). Powstają one zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, w branżach przemysłowych i usługowych. Mogą być one świadczone przez jedne firmy na rzecz innych lub być wynikiem własnej działalności danej jednostki gospodarującej. W przypadku świadczenia ich przez przedsiębiorstwa zewnętrzne albo są one same podstawowym źródłem informacji i wiedzy wysta-wianym na sprzedaż (np. usługi doradcze), albo ich wiedza jest wykorzystywana w procesach świadczenia usług przez ich klientów (np. usługi informatyczne i łącz-nościowe). W przypadku gdy powstają one w poszczególnych przedsiębiorstwach do użytku wewnętrznego, nie są oferowane na sprzedaż (np.: działy IT, zarządza-nia zasobami ludzkimi, B+R).

Szczególne znaczenie w procesach tworzenia, rozprzestrzeniania i akumulacji wiedzy ma biznesowa działalność usługowa oparta na wiedzy (KIBS). Wyróżnia się ją na podstawie znajomości cech nabywców tych usług. Otóż według M. Toivonen [2006, s. 2], a także I. Milesa i in. [1995] KIBS są usługami eksperckimi świadczo-nymi przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa na rzecz innych przedsiębiorstw oraz organizacji z sektora publicznego. Można je zaliczyć do podzbioru usług pro-dukcyjnych (według jednej z klasyfikacji przedstawionych wcześniej). Natomiast w przypadku pozostałych usług opartych na wiedzy ostatecznym klientem nie

124 Kwestie definicyjne i klasyfikacji usług opartych na wiedzy były przedmiotem wcześniejszych badań autorki opublikowanych w [Kuźnar 2007b].

3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy 169 są przedsiębiorstwa lub instytucje publiczne, lecz finalni konsumenci indywidu-alni. E. Muller i A. Zenker [2001, s. 1501–1516] do przedsiębiorstw świadczących usługi biznesowe oparte na wiedzy zaliczają firmy dostarczające, głównie na rzecz innych przedsiębiorstw, usługi o wysokiej intelektualnej wartości dodanej. P. Wood [2002] definiuje opartą na wiedzy działalność biznesową jako tę, która obejmuje wiele rodzajów konsultacji technicznych, informatycznych i zarządczych oraz różne typy specjalizacji, np. w zarządzaniu finansowym, marketingu i reklamie, rekrutacji pracowników, nabywaniu i zarządzaniu nieruchomościami, promocji handlu czy dystrybucji.

Wielość definicji skutkuje mnogością klasyfikacji usług opartych na wiedzy.

M. Murphy i G. Vickery [1999] wyróżniają strategiczne usługi biznesowe (infor-matyczne, badawczo-rozwojowe, techniczne, marketingowe) oraz usługi związane z rozwojem zasobów ludzkich. J. Hauknes [1999] klasyfikuje z kolei usługi oparte na wiedzy w zależności od poziomu wymagań w odniesieniu do wiedzy, jakie są stawiane usługodawcy i usługobiorcy (rysunek 3.2).

Rysunek 3.2. Usługi oparte na wiedzy – klasyfikacja według J. Hauknesa

Źródło: Hauknes [1999].

W prawej górnej części rysunku 3.2 umieszczono usługi, które wymagają dość wysokiego poziomu wiedzy zarówno u świadczącego usługę, jak i jego klienta.

Mankamentem tej klasyfikacji jest to, że niektóre usługi (ze względu na wysoki stopień agregacji) mogą zostać zakwalifikowane do więcej niż jednej grupy

(np.: transportowe, programowania, telekomunikacyjne). Poza tym trudno jest ustalić obiektywne kryteria pozwalające jednoznacznie określić, jaki poziom wie-dzy jest potrzebny do świadczenia bądź nabycia określonej usługi. W praktyce więc przydatność takiego podziału jest niewielka.

Podobnie wiele jest klasyfikacji KIBS. Cytowani już I. Miles i in. [1995] dzielą biznesowe usługi oparte na wiedzy na dwa rodzaje: KIBS I – tradycyjne usługi profesjonalne, które są intensywnymi użytkownikami nowych technologii, oraz KIBS II – usługi oparte na nowych technologiach. Zwykle celem usług zaliczanych do grupy pierwszej jest pomoc ich klientom w radzeniu sobie w skomplikowanych systemach społecznych. Nierzadko korzystają one z nowych technologii w celu reali-zacji swoich zadań, ale częściej czerpią z tych osiągnięć, niż są ich twórcami czy też pośrednikami w ich rozprzestrzenianiu. Do tej grupy można zaliczyć np.: usługi marketingowe, reklamowe, (niektóre) szkoleniowe, rekrutacji pracowników, część projektowych, (niektóre) usługi finansowe, usługi biurowe (bez wykorzystujących nowy sprzęt biurowy i prostych usług typu sprzątanie), budowlane (np. architek-toniczne, inżynieryjne), konsulting menedżerski, usługi księgowe i rachunkowe, prawnicze oraz związane z ochroną środowiska.

Pozostałe biznesowe usługi oparte na wiedzy (grupa II) z założenia bazują na nowych technologiach. Na przykład firmy świadczące usługi informatyczne uczą swoich klientów jak korzystać z nowych technologii w sposób bardziej efek-tywny. Inne, np. usługi szkoleniowe są skoncentrowane na rozpowszechnianiu nowych technologii. Celem jeszcze innych usług z tej grupy jest rozwój nowych technologii (np. inżynieryjne). Ich działalność jest o tyle ważna, że użytkowanie nowych technologii stanowi zazwyczaj duże wyzwanie. Są one bowiem często skomplikowane i stawiają przed użytkownikami wysokie wymagania aż do czasu, gdy zostaną opracowane metody przedstawienia ich w łatwiejszy sposób. Wiedza konieczna do zrozumienia, udoskonalenia i użycia nowych produktów czy proce-sów stworzonych z użyciem nowych technologii nie jest łatwo dostępna. Tu wła-śnie jest miejsce dla usług, które mogą pomóc w dostarczeniu takiej wiedzy tam, gdzie jest potrzebna [Miles i in. 2003].

Do tej grupy można zaliczyć: oprogramowanie i inne usługi związane z branżą komputerową (np. internetowe witryny pomocy technicznej, odzyskiwanie danych), usługi związane z sieciami komputerowymi (np. dostawcy usług internetowych, bazy danych online), niektóre usługi telekomunikacyjne, szkolenia z zakresu nowych technologii, usługi biurowe z użyciem nowego sprzętu biurowego, usługi budowlane wykorzystujące nowy sprzęt IT (takie jak systemy zarządzania energią

3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy 171 w budynkach), konsulting menedżerski z użyciem nowych technologii, inżynieria techniczna, usługi ochrony środowiska wykorzystujące nowe technologie (np. rekul-tywacja, monitoring), doświadczenia naukowe/laboratoryjne, usługi badawczo--rozwojowe [Miles i in. 2003, Annex].

Niektóre usługi trudno jest jednoznacznie zakwalifikować do jednej z tych grup, gdyż łączą one w sobie elementy z nich obu. Tak jest w przypadku np. nie-których usług architektonicznych oraz projektowych.

W późniejszych publikacjach podział pierwotnie zaproponowany przez I. Milesa i in. [1995] został zmodyfikowany. Dodatkowo wyróżniono usługi typu P-KIBS (P – professional) oraz T-KIBS (T – technical). Do pierwszej grupy zaliczono usługi:

badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych, prawni-cze, rachunkowe, audytu, konsultingowe, badania rynku, reklamowe. Do drugiej natomiast – usługi informatyczne i pokrewne, architektoniczne i inżynieryjne, badania i analizy techniczne, usługi badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk przy-rodniczych i technicznych [Strotmann, Koch 2006, s. 610–634].

Głównym mankamentem przedstawionych klasyfikacji jest brak zgodności między rzeczywistością gospodarczą a kategoriami statystycznymi stosowanymi do opisu działalności gospodarczej. Aby prawidłowo określić, czy dana działalność ma charakter opartej na wiedzy, należy zapoznać się z aspektami aktywności firm, których często nie można odnaleźć w bazach danych zgromadzonych na potrzeby

Głównym mankamentem przedstawionych klasyfikacji jest brak zgodności między rzeczywistością gospodarczą a kategoriami statystycznymi stosowanymi do opisu działalności gospodarczej. Aby prawidłowo określić, czy dana działalność ma charakter opartej na wiedzy, należy zapoznać się z aspektami aktywności firm, których często nie można odnaleźć w bazach danych zgromadzonych na potrzeby