1.4.1. Charakterystyka międzynarodowego transferu wiedzy
Termin „transfer wiedzy” – ogólnie rzecz biorąc – oznacza przenoszenie wie-dzy z jednego miejsca na drugie63. W jego wyniku dana wiedza, znana nadawcy, staje się znana odbiorcy w sposób inny niż jako rezultat całkowicie niezależnych badań, poszukiwania czy gromadzenia doświadczenia [Balcerowicz, Maciejewicz 1987, s. 178].
63 Rudymentarne wyjaśnienie pojęcia zob. What is knowledge transfer?, http://www.cam.ac.uk/rese-arch/news/what-is-knowledge-transfer (16.05.2016). Szerzej na temat transferu zob. [Howlett i in.
2013].
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały 77 Można wyróżnić trzy rodzaje transferu wiedzy:
1) wewnętrzny – między podmiotami w obrębie kraju;
2) międzynarodowy – między podmiotami krajowymi i zagranicznymi;
3) mieszany – w którym jest wykorzystywana zarówno wiedza krajowa, jak i zagraniczna.
Może się on odbywać w ramach organizacji między różnymi jednostkami lub między różnymi organizacjami. Przenoszenie to może odbywać się w dwóch głównych płaszczyznach: pionowej i poziomej. W pierwszym przypadku wiedza jest przenoszona z jednostek badawczo-rozwojowych do przedsiębiorstw, w któ-rych znajduje zastosowanie. Drugi przypadek dotyczy (przestrzennego lub sytu-acyjnego64) transferu między przedsiębiorstwami [Weresa 2014, s. 44]. Transfer wiedzy nie musi być celowy, lecz może być efektem ubocznym innej działalności.
Transfer wiedzy jest procesem złożonym. Dotyczy on bowiem wiedzy znajdu-jącej się w zasobach ludzkich organizacji, narzędziach, zadaniach i ich relacjach, a przez to ma na niego wpływ wiele różnorodnych czynników, takich jak: cechy wiedzy, specyfika organizacji i relacji (sieci), wpływy kulturowe (zob. np. [Wil-kesmann i in. 2009]). Złożoność procesu transferu wiedzy wynika też z natury przedmiotu. Istotne jest to, że sposoby transferu wiedzy zależą od tego, czy mamy do czynienia z wiedzą ukrytą, czy jawną.
W wąskim rozumieniu wiedzy, jako synonimu zorganizowanych i zinterpretowa-nych w procesie myślowym strumieni informacji, są przesyłane właśnie te informa-cje (przyjmujące postać wiedzy jawnej). Przekazuje się je w postaci symboli (pismo, rysunki, dane elektroniczne) lub ucieleśnionej w postaci materialnej (maszyny, urządzenia itp.). W tej grupie mieszczą się także przepływy wiedzy za pomocą patentów i innych praw własności intelektualnej. W ten sposób można transferować ogromne ilości danych, których nie daje się przekazać podczas kontaktu bezpo-średniego lub wiązałoby się to z dużymi kosztami (np. podróży). Przekaz infor-macji może odbywać się w stosunkowo precyzyjny sposób, gdyż informacja może zostać zapisana i jest mniej narażona na subiektywną interpretację odbiorcy. Do takich informacji można też wielokrotnie wracać i przekazywać je dalej po niskim lub zerowym koszcie krańcowym. Zaletą tego rodzaju transferów jest także to, że łatwiej w tym przypadku o wiarygodne dane na temat skali zjawiska.
64 Transfer sytuacyjny występuje wówczas, gdy wiedza jest wykorzystywana w innym niż dotych-czas zastosowaniu.
Możliwy jest także, trudniejszy w praktyce, transfer wiedzy ukrytej, co zdecy-dowanie wykracza poza przesyłanie samych informacji. Wiedzę taką przekazuje się najczęściej w procesie przemieszczania się ludzi, np. personelu naukowego i tech-nicznego lub menedżerów, którzy mogą wówczas skutecznie przekazać know-how czy kulturę organizacyjną. Dzięki obserwacji ekspertów lub ich naśladowaniu możliwe jest szybsze wykorzystanie wiedzy w praktyce. Można tu mówić o efekcie synergii, wynikającym z połączenia wiedzy, doświadczeń zawodowych i sposobów myślenia różnych osób [Wachowiak 2005, s. 39]. Transfer tego rodzaju wiedzy odbywa się także dzięki uczestnictwu w szkoleniach, targach i wystawach, misjach handlowych czy wywiadowi przemysłowemu65 [Weresa 2014, s. 44]. Dochodzi wówczas do dzie-lenia się wiedzą np. w jednej z następujących form: wspólnej pracy w ramach pro-jektu, dyskusji i grupowego rozwiązywania problemów, aliansów z konkurentami i dostawcami, współpracy z klientami [Sztangret 2013]. Niestety, taką wymianę wiedzy, towarzyszącą bezpośrednim kontaktom ludzi, trudno jest skwantyfikować, w związku z czym rozmiary tego zjawiska są niełatwe do określenia.
Przedstawiony wcześniej podział istotnej gospodarczo wiedzy na cztery kate-gorie (know-what, know-why, know-how i know-who) i związany z tym sposób umiejscowienia wiedzy ma znaczenie dla zidentyfikowania różnych sposobów transferu poszczególnych rodzajów wiedzy. Bywa ona bowiem zarówno „uprzed-miotowiona” w dobrze, jak i „upod„uprzed-miotowiona” w jej wyłącznym nosicielu. Wiedza
„nieosobowa”, typu know-what oraz know-why, poddaje się kodyfikacji, i dlatego stosunkowo łatwo jest ją transferować. Ze względu na tę łatwość przesyłu wymaga ona ochrony prawnej. W efekcie dochodzi do jej transferów w postaci np. patentu, wzoru użytkowego itd.
Wiedza typu know-how jest przede wszystkim wynikiem doświadczenia, do którego dostęp można uzyskać przez zatrudnienie ekspertów lub zawarcie aliansu strategicznego, w związku z czym możliwości transferu są bardziej ograniczone.
Transferu wiedzy typu know-who nie można oddzielić od człowieka. Wiedza tego rodzaju „należy” do osoby wykwalifikowanej (jest jego wiedzą osobistą) i – jako nierozdzielna od nosiciela–dysponenta – nie znajduje się w obrocie, jest nato-miast elementem szerszego zagadnienia, jakim jest kapitał społeczny [Weresa 2014, s. 43], ułatwiający powstawanie kapitału intelektualnego [por. Nahapiet, Ghoshal 1998, s. 242–266]. Można, oczywiście, zatrudnić fachowca („odkupić” go
65 W tym przypadku można mówić o uzupełnianiu „wywiadu białego” klasycznym wywiadem gospodarczym.
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały 79 od dotychczasowego pracodawcy, skorzystać z usług szkoleniowych itd.), trudno zaś – jeśli wręcz nie jest to niemożliwe – kupić samą jego wiedzę (w przeszłości zabijano lub okaleczano twórców po to, żeby ochronić dzieło przed powieleniem)66.
Proces międzynarodowego transferu wiedzy najogólniej oznacza przeniesienie jej z kraju dawcy do kraju biorcy i zastosowanie jej w tym ostatnim67. Najczęściej są to transfery typu poziomego, czyli między przedsiębiorstwami, ale zdarzają się także przepływy wiedzy z ośrodków B+R do przedsiębiorstw zagranicznych (a więc przepływy typu pionowego).
Międzynarodowy transfer wiedzy68 obejmuje najpierw przepływ informacji o stanie wiedzy w potencjalnym kraju dawcy, a następnie już właściwy transfer wiedzy do podmiotu, który dla jej pozyskania nie musi prowadzić własnych badań, poszukiwań, czy gromadzić doświadczeń. Niezbędnym elementem tego transferu jest wiedza o tym, jak rozwinąć i wykorzystać pozyskane informacje, z czego wynika często konieczność transferu umiejętności, czyli know-how. Transfer taki wymaga
66 W specyficznym ujęciu ekonomicznym wskazał na to F. A. von Hayek, pisząc m.in. Clearly there is here a problem of the division of knowledge, which is quite analogous to, and at least as important as, the problem of the division of labor. But, while the latter has been one of the main subjects of investiga-tion ever since the beginning of our science, the former has been as completely neglected, although it seems to me to be the really central problem of economics as a social science. The problem which we pretend to solve is how the spontaneous interaction of a number of people, each possessing only bits of knowledge, brings about a state of affairs in which prices correspond to costs, etc., and which could be brought about by deliberate direction only by somebody who possessed the combined knowledge of all those individuals.
Experience shows us that something of this sort does happen, since the empirical observation that prices do tend to correspond to costs was the beginning of our science. But in our analysis, instead of showing what bits of information the different persons must possess in order to bring about that result, we fall in effect back on the assumption that everybody knows everything and so evade any real solution of the problem.
Zob. [von Hayek 1936, s. 33–54].
67 Badanie handlowego transferu wiedzy międzynarodowego przez pryzmat teorii, zob. Interna-tional Knowledge Transfer. Investigations of European Practices, https://ec.europa.eu/research/innova-tion-union/pdf/ikt_expert_report.pdf (16.05.2016). Zagadnienia ogólne przedstawili Chesbrough, Vanhaverbeke, West [2006].
68 Istotnym i szeroko opisanym w literaturze elementem międzynarodowych transferów wiedzy są przepływy wiedzy technicznej (np.: [Subrahmanian 1973, Hanson 1977, Krugman 1979, Contrac-tor, Sagafi-Nead 1981, Monkiewicz 1981, Brzost 1985, Balcerowicz, Maciejewicz 1987, Zorska 1990, Hoppe 2005]). Ponieważ jednak wiedza nie musi mieć charakteru technicznego, to transfer techno-logii jest szczególnym przypadkiem transferu wiedzy [PARP 2003, s. 42, Firszt 2007, s. 105]. W prak-tyce gospodarczej dochodzi także do transferów wiedzy ekonomicznej, związanej z zarządzaniem produkcją, procesami organizacyjnymi i marketingiem. Są one stosunkowo słabo zbadane, przede wszystkim z uwagi na trudność w ich uchwyceniu w statystykach. Ponieważ wiele aspektów dotyczą-cych międzynarodowych transferów wiedzy technicznej odnosi się także do transferów wiedzy ogó-łem, stąd słuszne wydaje się przyjęcie opisanych w literaturze prawidłowości dotyczących transferu wiedzy technicznej także w odniesieniu do pozostałych jej rodzajów, a tam gdzie to jest niezbędne – skorygowanie ich.
więc zarówno wiedzy jawnej w postaci informacji, jak i wiedzy ukrytej, w postaci praktycznych umiejętności jej przetwarzania. Dzięki tym procesom zwiększa się zasób wiedzy w jednostce ją pozyskującej.
Międzynarodowy transfer wiedzy może odbywać się za pośrednictwem rynku lub poza nim. Znaczna część międzynarodowego transferu wiedzy dokonuje się poza rynkiem, zazwyczaj bez formalnych umów i odpłatności. Wynika to albo z charakteru transferowanej wiedzy, albo ze sposobu transferu, albo ze specyfiki podmiotów transferu. Wiedza może mieć bowiem charakter bardzo ogólny i być przekazywana za pomocą powszechnie dostępnych kanałów informacyjnych, jak np.: książki, czasopisma, internet, które podlegają niewielkiej lub zerowej kon-troli ze strony właściciela wiedzy. Najczęściej wiedza taka jest transferowana za pomocą ludzi – przez zatrudnianie zagranicznych fachowców lub wysyłanie pra-cowników krajowych na szkolenia czy konferencje. W konsekwencji trudno jest statystycznie uchwycić takie sposoby transferu wiedzy. Trzeci element pozaryn-kowego przepływu wiedzy obejmuje sytuacje, w których podmiotami transferu są rządy (lub dawcą dla rządu jest organizacja międzynarodowa), a transakcja dotyczy np. programu pomocy technicznej, który ma na celu raczej budowę infra-struktury społeczno-gospodarczej niż rozwój określonych zdolności produkcyjnych [Monkiewicz 1981, s. 24].
Mówiąc o rynkowych międzynarodowych transferach wiedzy, można wyróż-nić trzy ich rodzaje: 1) dla celów wojskowych (lub „podwójnego zastosowania”), 2) w obrębie korporacji transnarodowych, 3) na wolnym rynku. Pierwszy z nich rządzi się własnymi prawami, ma specyficzne cele, w dużym stopniu jest uwarun-kowany czynnikami politycznymi (polityki bezpieczeństwa i obrony). Jest głównie dokonywany w ramach zamówień rządowych i ma na celu zapewnienie bezpie-czeństwa narodowego oraz osiągnięcie standardów obowiązujących w sojuszach obronnych69. W ramach tego segmentu transferów rynkowych należy również wyróżnić transfery nieoficjalne, jak np. pozyskiwanie zaawansowanych technologii wojskowych przez „państwa bandyckie” lub ugrupowania terrorystyczne [Gryczka 2013, s. 54]. Kontrola takich przepływów jest niezwykle trudna, a uchwycenie sta-tystyczne – praktycznie niemożliwe.
69 Według instytutu SIPRI w 2015 r. światowe wydatki wojskowe wyniosły 1,76 bln USD. Z tego 905 mld USD stanowiły wydatki krajów należących do NATO, w tym samych USA – 595 mld USD.
Zob. SIPRI Military Expenditure Database, http://www.sipri.org/research/armaments/milex/milex_
database (30.04.2016).
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały 81 Drugi rodzaj, czyli obrót wiedzą w ramach korporacji transnarodowych, sta-nowi podstawową część rynku wiedzy. Jednak brakuje danych na temat skali tego obrotu, gdyż i on rządzi się specyficznymi prawami i celami. Dążąc do maksyma-lizacji zysku w skali globalnej, korporacje wykorzystują różnice np. w politykach podatkowych różnych państw i stosują ceny transferowe zniekształcające rynek.
Celem tego rodzaju transferów jest osiągnięcie lub utrwalenie przewagi konku-rencyjnej, wyrażającej się w możliwości produkowania zaawansowanych techno-logicznie dóbr i świadczenia wysokiej jakości usług.
I wreszcie na tzw. wolnym rynku są dokonywane pozostałe transakcje kup-na-sprzedaży wiedzy. Odbywają się są one między niezależnymi podmiotami (przedsiębiorstwami, instytucjami i osobami fizycznymi) i są regulowane przez działanie normalnych praw rynkowych [Monkiewicz 1981, s. 25–27]. Głównym ich celem jest osiągnięcie korzyści ekonomicznych.
Do międzynarodowych transferów wiedzy dochodzi za pośrednictwem kana-łów różniących się m.in.: rodzajem przenoszonej wiedzy (ogólna lub szczegółowa), kosztami jej uzyskania, stopniem nowości oraz jej gotowością do praktycznego zastosowania, zakresem i charakterem współpracy podmiotów transferu. Do takich transferów może dochodzić w sposób formalny (usankcjonowany kontraktem) i nieformalny (kontakty osobiste).
Podstawowymi formalnymi kanałami transferu wiedzy są: handel między-narodowy gotowymi obiektami i innymi zaawansowanymi technicznie dobrami, handel usługami opartymi na wiedzy, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, współ-praca badawczo-rozwojowa, handel patentami i licencjami. Wśród nieformalnych kanałów transferu wyróżnia się: wymianę personelu (w tym: wyjazdy studentów, naukowców, personelu technicznego na studia i staże w laboratoriach oraz na kon-ferencje), publikacje, wywiad gospodarczy oraz misje handlowe.
Wymienione kanały międzynarodowego transferu wiedzy w niniejszej rozpra-wie podzielono na handlowe i pozahandlowe. Do pierwszej grupy zaliczono mię-dzynarodowy handel: dobrami wysokiej techniki, usługami opartymi na wiedzy oraz patentami i licencjami. Do drugiej grupy zaś: bezpośrednie inwestycje zagra-niczne, współpracę badawczo-rozwojową oraz różne nieformalne kanały transferu.
Poniżej omówiono najważniejsze z nich.
1.4.2. Handlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
Handel dobrami zaawansowanymi technicznie
Handel dobrami zaawansowanymi technicznie jest najszerszym dotychczas sto-sowanym handlowym kanałem transferu wiedzy, przede wszystkim technicznej.
W przypadku tego kanału transferu wiedza przyjmuje postać materialną i nadaje się do natychmiastowego zastosowania. Biorca może w łatwy sposób wykorzystać taką wiedzę, niezależnie od poziomu jego zaawansowania technicznego. Jeśli nie docho-dzi do nieuprawnionej imitacji, wówczas dawca wiedzy otrzymuje wynagrodzenie za każdorazowy transfer. Oznacza to także, że biorca odnosi krótkotrwałe korzyści ekonomiczne, jeśli równocześnie nie rozwinie własnego zaplecza badawczo-rozwo-jowego i produkcyjnego. Badania empiryczne wskazują, że handel dobrami wyso-kiej techniki sprzyja konwergencji technologicznej krajów wysoko rozwiniętych oraz jest źródłem dyfuzji wiedzy w krajach rozwijających się [Maskus 2000, s. 140].
Tym kanałem przekazuje się wiedzę szczegółową. Może ona się różnić pozio-mem nowości. Często zdarza się, że korporacje transnarodowe nie sprzedają niepo-wiązanym z nimi kapitałowo przedsiębiorstwom dóbr ucieleśniających najnowsze osiągnięcia dlatego, by móc czerpać korzyści z posiadania najnowszej technologii.
Na sprzedaż decydują się dopiero wówczas, gdy nabywcy nie stanowią dla nich zagrożenia konkurencyjnego.
Specyficznymi odmianami tego kanału przepływu jest import dóbr kon-sumpcyjnych w celu ich imitacji oraz obrót gotowymi obiektami przemysłowymi.
Są one głównie domeną krajów rozwijających się, podejmujących w ten sposób próby zmniejszenia dystansu rozwojowego w stosunku do krajów zaawansowa-nych gospodarczo.
Handel usługami opartymi na wiedzy
Usługi, które odgrywają szczególnie dużą rolę w transferze wiedzy, można zaliczyć do tzw. usług opartych na wiedzy. Kategoria ta obejmuje zarówno usługi rynkowe, jak i nierynkowe, identyfikowane w oparciu o intensywność prac B+R oraz poziom kwalifikacji pracowników70.
70 Szerzej na ten temat zob. rozdział trzeci.
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały 83 Usługi oparte na wiedzy wspierają działalność biznesową w różnych sektorach i branżach gospodarki na wszystkich etapach – zaczynając od prac badawczo-roz-wojowych, przez proces produkcji, w którego koordynacji pełnią szczególną rolę, na obsłudze posprzedażowej kończąc. Są one świadczone albo przez wyspecjalizo-wane firmy zewnętrzne (np. konsultingowe), albo w ramach własnej działalności przedsiębiorstw (np. firmowe centrum B+R). Ich znaczenie w handlu międzyna-rodowym stale i szybko rośnie.
Kanał ten służy zazwyczaj do transferu wiedzy typu know-how [Monkiewicz 1981, s. 51]. Dawca wiedzy stosunkowo często korzysta z przewagi wynikającej z posiadanego doświadczenia, bowiem sama wiedza zawarta w tego rodzaju usłu-gach jest już zazwyczaj znana w kręusłu-gach specjalistów i fakt jej posiadania nie sta-nowi o przewadze. Oznacza to także, że wiedza tak przekazywana przeważnie nie jest najnowsza.
Koszty transferu takiej wiedzy zależą od rodzaju świadczonych usług i moż-liwych sposobów ich przesyłania. Gdy dla skutecznego transferu jest wymagany bezpośredni fizyczny kontakt między profesjonalistami kraju dawcy a podmiotami kraju biorcy, wówczas koszty rosną. Jednocześnie zwiększają się szanse na efek-tywne skorzystanie z przekazywanej wiedzy. Ten sposób zakłada także ścisłe związki między obiema stronami transferu. Jeśli zaś wystarczy elektroniczne przesłanie informacji, to bezpośrednie koszty transferu stają się stosunkowo niskie, jednak trzeba się liczyć z koniecznością dostosowania tak pozyskanej wiedzy do potrzeb importującego podmiotu, co z kolei podnosi koszty pośrednie.
Handel patentami i licencjami
Właściciel opatentowanego wynalazku może przenieść prawa do patentu lub upoważnić inny podmiot do korzystania z jego opatentowanego rozwiązania tech-nicznego, czyli udzielić licencji. Licencjodawca otrzymuje wynagrodzenie w postaci jednorazowej lub okresowej zryczałtowanej opłaty licencyjnej, udziału w obrotach lub zyskach z wykorzystywanego wynalazku bądź w formie mieszanej.
Zakres praw i obowiązków stron zależy od tego, jakiego rodzaju licencja została udzielona. Mogą one być pełne lub ograniczone, wyłączne lub niewyłączne, aktywne lub pasywne, otwarte lub dorozumiane71. Przedmiotem licencjonowania, oprócz patentów, mogą być także wzory użytkowe, znaki towarowe oraz prawa autorskie.
71 Szerzej na ten temat zob. rozdział czwarty.
Międzynarodowe umowy licencyjne przyjmują rozbudowane formy prawne, co wynika z konieczności ochrony interesów licencjodawcy. Stara się on bowiem jak najlepiej zabezpieczyć przed ewentualną konkurencją ze strony licencjobiorcy [Gryczka 2013, s. 71]. Nie zawsze regulacje umowne są wystarczające do osiągnię-cia pełnego zabezpieczenia interesów licencjodawcy, dlatego stosunkowo często technologie oferowane w ramach umów licencyjnych były już wcześniej wykorzy-stywane przez licencjodawcę, a niekiedy są wręcz przestarzałe72.
Międzynarodowy obrót licencjami i patentami służy do przesyłania wiedzy szczegółowej. Jest przede wszystkim popularnym i efektywnym kanałem przeka-zywania wiedzy technicznej [Kochel 2012]. Chociaż przekazywana wiedza często nie należy do najnowszych, to kanał ten ma pewne zalety. Licencjobiorca bądź nabywca prawa do patentu nie musi bowiem sam przeprowadzać całego procesu rozwoju technologii, tylko od razu przejść do wdrożenia, zmniejszając koszty i nie-pewność związane z rozwojem własnego zaplecza B+R. Ponadto licencjodawca, którego wynagrodzenie zależy od dochodowości przedsięwzięcia, może być zain-teresowany jak najlepszymi rezultatami wdrożenia. Licencjobiorca zazwyczaj uzy-skuje dostęp do wiedzy nadającej się do bezpośredniego zastosowania. Jest to regułą w szczególności w przypadku licencji aktywnych, zobowiązujących licencjodawcę do przekazania licencjobiorcy wszystkich informacji i doświadczeń technicznych niezbędnych do korzystania z wynalazku. Zarazem licencjobiorca musi się liczyć z koniecznością dostosowania nabytych rozwiązań technicznych do lokalnych warunków społeczno-gospodarczych. Zakup licencji lub patentu pozwala także uniknąć odpowiedzialności za naruszenia praw własności intelektualnej. Licen-cjobiorca musi się jednak liczyć z ryzykiem niepowodzenia przedsięwzięcia oraz związanymi z tym kosztami. Z kolei licencjodawcy zwraca się część kosztów ponie-sionych na rozwój innowacji, a ponadto może on liczyć na przedłużenie w ten sposób cyklu życia produktu oraz wejście na małe i trudne rynki.
72 Przykładem relatywnie nowym jest sprzedaż Polsce przez USA samolotów F-16C, maszyny bojowej 4 generacji, sprawdzonej w walkach powietrznych, lecz stopniowo wycofywanej z wyposażenia armii amerykańskiej. Już w momencie zakupu przez Polskę wspomnianych myśliwców, na wyposażenie armii USA były wprowadzane samoloty wielozadaniowe nowszych generacji, tj. od generacji 4,5 do 6.
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały 85
1.4.3. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
Za bezpośrednie inwestycje zagraniczne uznaje się transakcje, które dotyczą inwestycji w kapitał własny przedsiębiorstwa za granicą mające na celu sprawo-wanie nad nim długotrwałej kontroli. Wartością progową jest najczęściej 10%
udziałów lub akcji [OECD 1999, s. 21–22]. Inwestycje te mogą zostać zrealizo-wane w postaci filii, które są w całości własnością inwestora zagranicznego (przez stworzenie przedsiębiorstwa od podstaw lub nabycie istniejącej firmy) albo przed-siębiorstw, nad którymi inwestor nie ma pełnej kontroli (założenie joint venture, tj. wspólnego przedsięwzięcia podmiotu krajowego i zagranicznego lub naby-cie znaczącej części udziałów istniejącej firmy)73. Koszty ponoszone przez dawcę są zazwyczaj wysokie, natomiast w przypadku biorców mogą wystąpić jedynie w sytuacji powoływania spółek typu joint venture.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są szczególnie chętnie wybierane wów-czas, gdy przedmiotem transferu mają być aktywa niematerialne oparte na wiedzy, w których przedsiębiorstwo upatruje źródła przewagi konkurencyjnej. Przedsię-biorstwa chętnie wybierają transfer wiedzy wewnątrz organizacji, internalizując transakcje rynkowe za pomocą BIZ w celu zabezpieczenia się przed zawodnościami rynku, bardzo charakterystycznymi dla rynku aktywów niematerialnych [Buckley, Casson 1976]. Mogą one wynikać np.: z asymetrii informacji, potencjalnego
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są szczególnie chętnie wybierane wów-czas, gdy przedmiotem transferu mają być aktywa niematerialne oparte na wiedzy, w których przedsiębiorstwo upatruje źródła przewagi konkurencyjnej. Przedsię-biorstwa chętnie wybierają transfer wiedzy wewnątrz organizacji, internalizując transakcje rynkowe za pomocą BIZ w celu zabezpieczenia się przed zawodnościami rynku, bardzo charakterystycznymi dla rynku aktywów niematerialnych [Buckley, Casson 1976]. Mogą one wynikać np.: z asymetrii informacji, potencjalnego