PRODUKTAMI WIEDZY UKRYTEJ
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy
Usługi można podzielić na takie, do których świadczenia jest konieczny bez-pośredni, fizyczny kontakt między usługodawcą i usługobiorcą, oraz takie, które takiego współdziałania nie wymagają. Wraz z rosnącymi technicznymi możliwo-ściami elektronicznego świadczenia usług coraz mniej z nich wymaga bliskości fizycznej. To, oczywiście, nie oznacza, że są one zawsze świadczone na odległość.
Niekiedy utrzymuje się bezpośredni kontakt, np. ze względu na ryzyko obniżenia jakości, preferencje konsumentów lub regulacje prawne.
Zarazem usługi oparte na wiedzy, m.in.: finansowe, ubezpieczeniowe, tele-komunikacyjne, informacyjne, informatyczne, badawczo-rozwojowe, księgowe oraz doradztwa, są wymarzonym obiektem umiędzynarodowienia. Mogą one być i są wytwarzane w jednym kraju, a następnie są dostarczane konsumentom w innych krajach (elektronicznie albo na fizycznym nośniku). Na przykład konsu-menci mają techniczne możliwości zakupu polisy ubezpieczeniowej przez internet z dowolnego miejsca na świecie. Handel takimi usługami w zasadzie nie różni się od handlu dobrami materialnymi.
Są także usługi, które wymagają kontaktu między usługodawcą a usługobiorcą.
Dochodzi do niego wówczas, gdy przedsiębiorstwo zagraniczne świadczy usługi w kraju docelowym, lub gdy specjalista przemieszcza się do innego kraju i tam świadczy swoje usługi.
Wyrazem różnic w sposobach dotarcia z usługą na rynek zagraniczny są okre-ślone w art. I GATS tzw. sposoby świadczenia usług (modes of supply), czyli:
1) handel transgraniczny, tj. z terytorium jednego państwa na terytorium innego;
2) konsumpcja za granicą, czyli na terytorium jednego państwa dla usługobiorcy z innego państwa;
3) obecność handlowa, tzn. przez obecność handlową usługodawcy na teryto-rium państwa świadczenia usługi;
4) obecność osób fizycznych usługodawcy na terytorium dowolnego innego państwa.
Podstawowym źródłem informacji na temat wymiany handlowej państw są dane zawarte w bilansie płatniczym. W odniesieniu do usług są one dość miarodajne jedynie w przypadku usług świadczonych w ramach sposobu pierwszego i częściowo
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 189 drugiego [Mongiało 2007, s. 99–125]. Natomiast informacje na temat sposobów trzeciego i czwartego, a także częściowo drugiego muszą pochodzić z innych źró-deł (więcej na temat sposobów świadczenia usług i ich pomiaru zob. np.: [Mattoo, Stern, Zanini 2007, Kuźnar 2007a, Wróbel 2009]). Tymczasem w celu pokazania jak najpełniejszego obrazu handlu niematerialnymi produktami wiedzy niejaw-nej niezbędne jest uwzględnienie wszystkich sposobów świadczenia usług. W tym i kolejnym podrozdziale omówiono poszczególne handlowe i pozahandlowe spo-soby świadczenia usług opartych na wiedzy w skali międzynarodowej, zwracając uwagę na problemy z ich mierzeniem i wynikające z tego konsekwencje.
3.3.1. Struktura światowego handlu brutto usługami opartymi na wiedzy
W latach 2000–2013 usługi oparte na wiedzy cechowały się wyższą dynamiką eksportu niż usługi rynkowe ogółem (zob. rysunek 3.9). Średnioroczne tempo wzro-stu eksportu usług opartych na wiedzy wyniosło w tym okresie 11%. W przypadku usług rynkowych wielkość ta wyniosła zaś 9% (zob. rysunek 3.10).
Rysunek 3.9. Dynamika światowego eksportu usług w latach 2000–2013 (2000 = 100)
100 150 200 250 300 350 400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 oparte na wiedzy rynkowe ogółem
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
W badanym okresie najbardziej dynamicznie rozwijał się eksport usług infor-matycznych i informacyjnych (ponad 15-procentowy wzrost średniorocznie), co
w największym stopniu zaważyło na wysokiej średniej dynamice eksportu wszyst-kich usług opartych na wiedzy. Z kolei usługi finansowe są branżą, która w latach 2000–2013 zanotowała najniższe średnie tempo wzrostu ze wszystkich usług opartych na wiedzy. Najbardziej ucierpiała ona także w czasie ostatniego kryzysu i zdestabilizowała gospodarki wielu państw, np. Wielkiej Brytanii137. W latach 2008–2013 eksport usług finansowych rozwijał się średniorocznie w tempie 1,9%, podczas gdy eksport np. usług informatycznych i informacyjnych rósł w tym cza-sie średnio o 6,6% rocznie (rysunek 3.10).
Rysunek 3.10. Średnioroczna dynamika eksportu rynkowych usług opartych na wiedzy w latach 2000–2013 (w %)
15,2%
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
Wartość światowego eksportu usług rynkowych opartych na wiedzy w 2013 r.
wyniosła około 2 bln USD, co stanowiło około 45% wszystkich eksportowanych usług rynkowych. Ich wartość i udział systematycznie rośnie (odpowiednio z około 500 mld USD i 36% w 2000 r.). Największą grupę stanowią pozostałe usługi biz-nesowe138, których udział spada na korzyść usług informatycznych i informacyj-nych (rysunek 3.11).
137 Szerzej na temat międzynarodowych obrotów usługowych w okresie kryzysu gospodarczego lat 2008–2013 zob. [Januszkiewicz 2014].
138 Pozostałe usługi biznesowe obejmują następujące kategorie usług: usługi badawczo-rozwojowe, usługi świadczone przez profesjonalistów (usługi prawne, księgowe, w zakresie zarządzania oraz public
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 191
Rysunek 3.11. Struktura światowego eksportu usług rynkowych w 2000 i 2013 r. (w %)
Transportowe
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
W 2013 r. na kraje wysoko rozwinięte przypadło ponad 71% eksportu rynko-wych usług opartych na wiedzy. Największym eksporterem jest UE, której wartość eksportu (wraz z handlem wewnątrzunijnym) tych usług w 2013 r. przekroczyła 1 bln USD. Dało to UE około 49-procentowy udział w światowym eksporcie usług opartych na wiedzy. Na drugim miejscu są USA z udziałem 13% (zob. rysunek 3.12).
Japonia zajmuje piąte miejsce, po Indiach i Chinach. Znaczenie krajów wysoko rozwiniętych jako eksporterów tej grupy usług zmniejsza się. W 2000 r. ich łączny udział wynosił o 6 p.p. więcej (77%).
relations, usługi marketingowe, w zakresie badania rynku oraz opinii publicznej), usługi techniczne, związane z handlem oraz pozostałe usługi biznesowe.
Rysunek 3.12. Udział państw i grup państw w światowym eksporcie usług opartych
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
Unia Europejska i USA zajmują także pierwsze miejsca w eksporcie poszczegól-nych typów usług zaliczaposzczegól-nych do opartych na wiedzy, z wyjątkiem usług informa-tycznych i informacyjnych. Osiągają one nadwyżkę całego eksportu nad importem usług opartych na wiedzy, choć od 2000 r. USA mają stale deficyt w handlu usłu-gami ubezpieczeniowymi, a od 2005 r. – informatycznymi. Z kolei Japonia jest importerem netto usług opartych na wiedzy (z wyjątkiem 2005 r., kiedy osiągnęła niewielką nadwyżkę).
Usługi oparte na wiedzy stanowią około połowy eksportu i importu usług rynkowych ogółem w UE, ponad 40% – w USA oraz prawie 40% – w Japonii (zob. rysunek 3.13). Podobnie jak w strukturze światowego eksportu usług opar-tych na wiedzy, największy udział w tym handlu we wszystkich wymienionych państwach mają tzw. pozostałe usługi biznesowe. W unijnym eksporcie usług istotny udział mają także usługi finansowe oraz informatyczne i informacyjne (po około 9%), natomiast struktura importu jest bardziej wyrównana. W USA i Japonii wyraźnie widać relatywnie duże znaczenie usług finansowych w eks-porcie i ubezpieczeniowych w imeks-porcie. W obu tych państwach jest także zauwa-żalne stosunkowo większe znaczenie importu niż eksportu usług informatycznych (odwrotnie niż w UE).
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 193
Rysunek 3.13. Struktura handlu rynkowymi usługami opartymi na wiedzy w krajach wysoko rozwiniętych w 2013 r. (w %)
3,4 3,4 2,2 2,0 0,6 0,8
Eksport UE-28 Import UE-28 Eksport USA Import USA Eksport Japonia Import Japonia łącznościowe ubezpieczeniowe finansowe informatyczne i informacyjne pozostałe biznesowe Uwaga: usługi rynkowe ogółem = 100%.
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
Najważniejszymi unijnymi eksporterami rynkowych usług opartych na wie-dzy są: Wielka Brytania (19% udział w eksporcie tych usług z UE-28 w 2013 r.), Niemcy (15%), Irlandia i Francja (po około 11%). W imporcie największy udział uzyskują Niemcy (18%), następnie Francja i Wielka Brytania (po około 11%) i Irlandia (prawie 9%) – zob. tabela 3.3.
Handel wewnątrzunijny stanowi ponad 50% wartości eksportu usług opar-tych na wiedzy z UE-28. Taka wysoka relacja eksportu opar-tych usług w ramach UE do eksportu zewnętrznego została osiągnięta w warunkach wysokiego stopnia zin-tegrowania rynku wewnętrznego w UE139 oraz intensyfikacji wysiłków na rzecz harmonizacji przepisów odnoszących się do usług (np. dzięki tzw. Dyrektywie usłu-gowej140). Głównym zewnętrznym partnerem UE-28 w handlu usługami opartymi
139 Swoboda świadczenia usług jest jedną z czterech podstawowych swobód rynku wewnętrznego (art. 56 TFUE). Pojęcie usług zdefiniowano w art. 57 Traktatu. Jednak z regulacji ogólnych wyłączone są usługi transportowe, bankowe i ubezpieczeniowe (art. 58).
140 Mimo zapisanej w Traktacie swobody świadczenia usług (art. 56 TFUE) oraz swobody przed-siębiorczości (art. 49 TFUE), a także orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jednolity rynek usług w UE nie funkcjonował dobrze [Marenco 1991, s. 111–150]. Było tak, chociaż regula-cja traktatowa przewiduje, że wymogi prawa pierwotnego i acquis wyznaczają najniższy wspólny
na wiedzy są USA (12,6% globalnego eksportu tych usług z UE lub 26,8% eks-portu tych usług poza UE w 2013 r.). W sumie na obie Ameryki przypada – odpo-wiednio – 17,4% i 37% unijnego eksportu badanych usług. Udział Azji w tym eksporcie wyniósł w 2013 r. odpowiednio 11,8% i 25,1%, przy czym udział żad-nego państwa z tego regionu nie przekroczył 2% unijżad-nego eksportu usług opar-tych na wiedzy ogółem.
Tabela 3.3. Handel państw członkowskich UE-28 rynkowymi usługami opartymi na wiedzy w 2013 r. (w mln USD i w %)
Państwo Eksport usług opartych na wiedzy Import usług opartych na wiedzy
mln USD udział % mln USD udział %
Austria 27138 2,6 16115 2,2
Belgia 60679 5,9 46044 6,4
Bułgaria 1839 0,2 1639 0,2
Chorwacja 1691 0,2 1429 0,2
Cypr 2693 0,3 588 0,1
Czechy 8424 0,8 8648 1,2
Dania 16928 1,6 14519 2,0
mianownik: „Państwa Członkowskie dokładają starań w celu zliberalizowania usług w zakresie wykra-czającym poza zobowiązanie wynikające z dyrektyw uchwalonych na podstawie art. 59 ust. 1, jeśli ich ogólna sytuacja gospodarcza i sytuacja w danym sektorze na to pozwalają” (art. 60 ust. 1 TFUE). W celu poprawy funkcjonowania unijnego rynku usług Parlament Europejski i Rada przyjęły – z inicjatywy komisarza F. Bolkesteina – pod koniec 2006 r. Dyrektywę dotyczącą usług na rynku wewnętrznym (Dyrektywa 2006/123/WE). Została ona implementowana przez państwa członkowskie w 2009 r.
Polska wdrożyła Dyrektywę przez przyjęcie 4 marca 2010 r. Ustawy o świadczeniu usług na teryto-rium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 2010 Nr 47 poz. 278. Zmieniono także przepisy Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2007 Nr 155 poz. 1095, z późn. zm.).
Prace nad Dyrektywą wywołały wiele kontrowersji w państwach członkowskich. W szczególności kwestionowano zasadność wprowadzenia zasady kraju pochodzenia w odniesieniu do transgranicznego świadczenia usług. Pierwotnie bowiem proponowano, by usługodawca podlegał przepisom prawa kraju, w którym ma siedzibę, a nie tego, w którym świadczy usługę. Ostatecznie jednak zamiast tej zasady przyjęto zasadę swobody świadczenia usług. Jest to „rozwodniona” wersja zasady kraju pochodzenia, z wieloma wyjątkami i ograniczeniami. Zgodnie z obowiązującymi przepisami swoboda świadcze-nia usług umożliwia podmiotom legalnie oferującym usługi w kraju pochodzeświadcze-nia ich sprzedaż także w pozostałych państwach UE bez nieuzasadnionych ograniczeń. Praktyczne znaczenie tych przepisów jest takie, że osoby, które już prowadzą działalność w jednym z państw UE i chcą ją rozszerzyć na inne państwa, mogą to robić bez konieczności zakładania tam przedsiębiorstwa. Dyrektywa ma więc poma-gać w przezwyciężaniu przeszkód administracyjnych i prawnych hamujących rozwój transgranicznego świadczenia usług w ramach jednolitego rynku. Ma także ułatwiać podejmowanie działalności usługo-wej w UE; pogłębienie jednolitego rynku w sferze usług przewiduje Strategia z 28 października 2015 r.
The Single Market Strategy, https://ec.europa.eu/growth/single-market/strategy_en (01.07.2016). Wię-cej na temat Dyrektywy usługowej zob. [Kuźnar 2011].
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 195
Państwo Eksport usług opartych na wiedzy Import usług opartych na wiedzy
mln USD udział % mln USD udział %
Estonia 1910 0,2 1257 0,2
Finlandia 17043 1,7 14704 2,0
Francja 108488 10,6 77924 10,8
Grecja 3794 0,4 3858 0,5
Hiszpania 52771 5,1 47391 6,6
Holandia 59406 5,8 54679 7,6
Irlandia 109373 10,7 62705 8,7
Litwa 992 0,1 810 0,1
Luksemburg 63411 6,2 35637 4,9
Łotwa 1580 0,2 959 0,1
Malta 920 0,1 2091 0,3
Niemcy 155292 15,1 132785 18,4
Polska 14255 1,4 12630 1,7
Portugalia 5786 0,6 4156 0,6
Rumunia 7055 0,7 5570 0,8
Słowacja 2426 0,2 1740 0,2
Słowenia 2072 0,2 1922 0,3
Szwecja 45071 4,4 27369 3,8
Węgry 7999 0,8 8285 1,1
Wielka Brytania 194912 19,0 75733 10,5
Włochy 46855 4,6 48874 6,8
UE-28 ogółem 1026060 100,0 723000 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
Mniejszy stopień zintegrowania rynku północnoamerykańskiego w ramach NAFTA przejawia się m.in. w stosunkowo niskim udziale Kanady i Meksyku w ame-rykańskim eksporcie usług opartych na wiedzy. Łącznie przypada na nie około 10%
tego eksportu, a na samą Kanadę – 7,9%141. Następnym po Kanadzie partnerem w tym handlu jest Japonia (6,2%). Na Europę natomiast przypada najwięcej, bo około 45% amerykańskiego eksportu usług opartych na wiedzy. Najważniejszym partnerem USA w tej dziedzinie jest Wielka Brytania. Eksport usług opartych na wiedzy do tego państwa stanowi 13% globalnego eksportu tych usług z USA.
141 Dane dotyczące partnerów handlowych USA w obrocie usługami są mniej dokładne niż w przy-padku UE, dlatego należy je traktować jako szacunkowe.
Japoński eksport badanych usług w równej mierze jest kierowany do obu Ameryk i Europy (po około 40%) oraz w mniejszym stopniu do Azji (około 30% w 2013 r.).
Najważniejszymi partnerami Japonii są: USA, Singapur i Wielka Brytania142. Znaczenie krajów rozwijających się w światowym eksporcie usług opartych na wiedzy jest znacznie mniejsze, choć dynamicznie rośnie. W latach 2000–2013 nastąpił wzrost ich udziału w globalnym eksporcie usług opartych na wiedzy z 23%
do 29%. Największymi eksporterami tych usług z grupy państw rozwijających się są Indie i Chiny (z odpowiednio około 5,3-procentowymi i 5-procentowymi udzia-łami w światowym eksporcie tych usług). Państwa te doświadczyły też szczególnie dużego przyrostu eksportu badanej grupy usług, choć należy pamiętać, że wyjściowa wielkość eksportu w 2000 r. była bardzo niska (w latach 2000–2013 w Indiach nastąpił 20-krotny wzrost eksportu, z około 5 mld USD do ponad 111 mld USD, w Chinach zaś – ponad 10-krotny, z około 10 mld USD do ponad 100 mld USD, a więc wystąpił tzw. efekt niskiej bazy – rysunek 3.14).
Rysunek 3.14. Eksport rynkowych usług opartych na wiedzy z wybranych państw i UE w latach 2000–2013 (w mld USD)
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
mld USD
Uwaga: UE-28 obejmuje także handel wewnątrzunijny.
Źródło: opracowanie własne na podstawie UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (01.12.2015).
W 2013 r. bardzo znaczącym eksporterem usług informatycznych i infor-macyjnych są Indie. Zajmują one drugie miejsce po Irlandii (z wartością ponad
142 Obliczenia własne na podstawie OECD.stat, Dataset: EBOPS 2002 – Trade in Services by Part-ner Country, http://www.oecd-ilibrary.org/statistics (14.05.2016).
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 197 49 mld USD i udziałem w światowym eksporcie tych usług ponad 17%, podczas gdy udział Irlandii wyniósł niewiele więcej, bo 17,9%). Oba państwa mają silną i coraz lepszą pozycję na rynku tych usług, co wynika z odmiennych powodów.
W przypadku Indii atrakcyjność eksportowa wynika z uwarunkowań, takich jak: duża liczba młodych, wykwalifikowanych pracowników, wynagradzanych niżej niż specjaliści w krajach wysoko rozwiniętych, stosunkowa dobra infra-struktura informatyczna, różnica czasu w stosunku do Europy i Ameryk. Nato-miast na konkurencyjność eksportu usług z Irlandii wpływa przede wszystkim korzystna polityka podatkowa, przyciągająca największe korporacje transnaro-dowe z branży IT.
Z kolei duży chiński eksport usług odzwierciedla wysiłki państwa w kierunku zwiększenia udziału w handlu usług o wysokiej wartości dodanej. Biorąc pod uwagę stopy wzrostu eksportu usług doradczych, informatycznych, finansowych i ubez-pieczeniowych (znacznie przewyższających wzrost eksportu usług tradycyjnych, jak np.: transportowe, turystyczne, czy budowlane)143, można wysnuć wniosek, że polityka ta przynosi zamierzone efekty.
3.3.2. Struktura światowego handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonego wartością dodaną
Obraz międzynarodowego handlu dobrami i usługami na podstawie tra-dycyjnych statystyk handlu brutto jest niepełny z powodów, o których pisano w punkcie 2.2.2. W przypadku usług szczególnie istotny jest czynnik wpływający na zniekształcanie rzeczywistej wielkości eksportu i importu usług, a mianowicie coraz powszechniejsze zjawisko serwicyzacji produktów i działalności gospodar-czej oraz uprzedmiotowianie usług w dobrach przemysłowych144.
S. Vandermerwe i J. Rada [1988] definiują serwicyzację jako rosnącą absorpcję usług w procesie produkcji przemysłowej. Takie procesy zachodzą zarówno w toku produkcji, jak i sprzedaży. Według A. Neely’ego [2013] serwicyzacja obejmuje firmy rozwijające zdolności potrzebne do świadczenia usług i rozwiązań, które uzupełniają ich tradycyjne oferty produktowe. Nowe modele biznesowe oparte
143 China’s Service Exports Accelerated and Imports Maintained Steady Growth in 2013, Ministry of Commerce People’s Republic of China, http://english.mofcom.gov.cn/article/newsrelease/signifi-cantnews/201402/20140200489104.shtml (01.03.2015).
144 Na temat rosnącej współzależności usług i przemysłu zob. także w [Chilimoniuk-Przeździecka, Kuźnar 2016].
są na manu-services145, które stanowią szerokie spektrum działalności, obejmujące łączenie zaawansowanych dóbr z różnymi usługami. Są wśród nich stosunkowo proste kombinacje dóbr i usług uzupełniających, np. konserwacja i montaż, a także złożone powiązania działalności przemysłowej i usługowej, które mogą obejmować świadczenie usług, takich jak: badania i rozwój, projektowanie i usługi posprze-dażne w ścisłej integracji z produkcją dóbr [Sissons 2011, s. 6].
Przyczyny rosnącej serwicyzacji zostały sklasyfikowane przez A. Sissons [2011 s. 29–31] i można je sprowadzić do trzech głównych powodów:
1) zmieniające się potrzeby konsumentów – w gospodarkach opartych na wie-dzy popyt staje się bardziej wyrafinowany, dlatego konsumenci wymagają rozwiązań, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom. W odpowiedzi firmy udoskonalają swoje oferty, zapewniając klientom rozwiązania (często sperso-nalizowane), zamiast odrębnych dóbr lub usług;
2) zmiana charakteru łańcuchów wartości – w miarę, jak łańcuchy wartości stają się dłuższe, bardziej skomplikowane i (często) międzynarodowe, firmy muszą radzić sobie z problemami koordynacji działań podejmowanych w ich ramach. Manu-services są wykorzystywane do przekazywania wiedzy, informa-cji i doświadczenia między jednostkami uczestniczącymi w łańcuchu wartości.
Pozwala im to rozwijać lepsze produkty. To oznacza, że manu-services są czę-sto motorem innowacji;
3) offshore outsourcing – w miarę jak łańcuchy wartości stają się dłuższe i dziej zaawansowane pod względem technologicznym, stają się one także bar-dziej rozproszone po całym świecie. Firmy poszukują możliwości obniżenia kosztów i ryzyka, oraz zdobycia innowacji. Dlatego coraz częściej dokonują międzynarodowego outsourcingu kompetencji niekluczowych z punktu widze-nia działalności firmy.
Nowoczesne usługi są także coraz powszechniej uprzedmiotowiane w dobrach przemysłowych. Mówi się nawet, że obecnie przemysł wytwarza coś więcej niż tylko przedmioty (making more than just things). Dobra i usługi stają się coraz silniej ze sobą powiązane. Telefony komórkowe, laptopy, silniki odrzutowe, samochody itp.
są sprzedawane nie tylko jako konkretne rzeczy, lecz także zawierają w sobie sze-roki wachlarz usług, np.: prace B+R, projektowanie, marketing, telekomunikację i usługi finansowe, a później także konserwację i naprawę. Szacuje się, że w USA
145 Określenie serwicyzacja w literaturze anglojęzycznej jest używane zamiennie z terminem manu--services [Lanz i Maurer 2015, s. 8; Elms i Low, 2013, s. 66], który jest złożeniem powstałym z dwóch wyrazów z jęz. angielskiego: manufacturing (przemysł przetwórczy) i services (usługi).
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy 199 średnio 25,3% nakładów pośrednich kupionych przez producentów w 2011 r.
pochodziło z sektora usług [USITC 2013, s. 3–1].
Z punktu widzenia badań aktywności gospodarczej dużą trudność stanowi identyfikacja pojedynczych usług, które składają się na końcową wartość produktu.
Podejmowano wiele prób przeprowadzenia takich szacunków. Na przykład J. Ali--Yrkkö i in. [2011] przebadali telefon Nokia N95, aby dowiedzieć się, co dokład-nie składa się na jego wartość. Naukowcy twierdzili, że składniki fizyczne (w tym CPU, pamięć, układy scalone i aparat fotograficzny) stanowią około 33% warto-ści telefonu, a montaż – 2%. Pozostałe dwie trzecie są podzielone między usługi wsparcia wewnętrznego Nokii (31%), licencje (4%), dystrybucję (4%), sprzedaż (11%) i zysk operacyjny (16%). Nie udało się jednak wykryć niektórych usług, które także brały udział w procesie produkcji.
Inne badanie, autorstwa D. K. Elmsa i P. Lowa [2013, s. 65], 91% wartości marynarki o cenie detalicznej 425 dolarów przypisuje aktywom niematerialnym (w tym przypadku składającym się głównie z usług: handlowych, logistycznych i bankowych, własności intelektualnej oraz wartości marki i zysków). Pozostałe 9% wartości tej marynarki jest związane z jej fizyczną produkcją (włączając w nią koszty robocizny i materiałów).
Skoro przemysł i usługi są tak bardzo ze sobą powiązane, a usługi często sta-nowią tak istotną część wartości produktu końcowego, to statystyki handlu mię-dzynarodowego rejestrujące transakcje produktami finalnymi (tj. handel brutto) w sposób oczywisty nie uwzględniają faktycznego wkładu usług w realizację proce-sów biznesowych i produkcję dóbr materialnych. Dlatego w tym punkcie poddano analizie wielkość handlu usługami opartymi na wiedzy na podstawie dostępnych statystyki handlu wartością dodaną (TiVA). Pozwalają one przeanalizować wkład poszczególnych typów usług do procesów produkcyjnych, czyli zbadać nakłady usługowe na każdym etapie tych procesów. Statystyki te pozwalają również mie-rzyć, dokładniej niż dotychczas, udział usług w handlu międzynarodowym i glo-balnych łańcuchach wartości. Wreszcie, są one także ważnym źródłem informacji na temat udziału poszczególnych krajów w procesach produkcyjnych w różnych częściach łańcucha wartości. Ma to duże znaczenie, ponieważ współczesna gospo-darka światowa charakteryzuje się coraz bardziej rozproszonymi procesami pro-dukcji, co sprawia, że trudniejsze jest określenie geograficznego miejsca tworzenia wartości146.
146 Szerzej na ten temat zob. [Chilimoniuk-Przeździecka, Kuźnar 2016].
Wybór danych analizowanych w tym punkcie jest zdeterminowany dostęp-nością statystyk TiVA. Niestety, nie pozwalają one na pokazanie np. znaczenia
Wybór danych analizowanych w tym punkcie jest zdeterminowany dostęp-nością statystyk TiVA. Niestety, nie pozwalają one na pokazanie np. znaczenia