Identyfikacja zagrożeń

W badanym obszarze analiz, na podstawie wiedzy eksperckiej oraz analizy skut-ków wystąpienia wypadskut-ków z udziałem TNDR które miały miejsce na świecie, wska-zano dwa zagrożenia: zagrożenie wybuchem (𝑧_𝑤) i zagrożenie rozległym skażeniem chemicznym (𝑧_𝑠). Mogą one oddziaływać na badany odbiornik narażeń - osoby zamieszkujące lub przebywające w promieniu 6 km od dróg krajowych w Polsce, z wyłączeniem osób uczestniczących w ruchu drogowym. Zagrożenia te zalicza się do zagrożeń cywilizacyjnych [13]. W wyniku aktywizacji zagrożeń, dla badanego odbiornika narażeń mogą pojawić się straty osobowe w postaci: utraty życia i/lub ura-zów fizycznych.

Modelowy przebieg aktywizacji zagrożenia wybuchem/rozległym skażeniem chemicznym przedstawia się następująco. W związku z wystąpieniem wypadku z udziałem TNDR lub uprowadzeniem pojazdu z TNDR przez terrorystów, dochodzi do powstania dużego wycieku. Jest on źródłem emisji TNDR. Forma emisji jest zależna od stanu skupienia chemikaliów (ciecz, gaz, skroplony gaz pod ciśnieniem, schłodzony i skroplony gaz pod ciśnieniem) i może stanowić: wypływ cieczy, wypływ strumienio-wy gazu lub gwałtowne parowanie. W strumienio-wyniku emisji, w zależności od właściwości fizykochemicznych TNDR może powstać:

 chmura toksycznego/ trującego gazu powodująca rozległe skażenie chemiczne,

 chmura palnego gazu i powietrza, która po zainicjowaniu przez efektywne źródło zapłonu wybuchnie,

 wybuch rozprężających się par wrzącej cieczy BLEVE (w przypadku gdy wyciek skroplonego gazu pod ciśnieniem będzie miał kontakt z efektywnym źródłem zapłonu) [9, 118].

Opisany powyżej model nie zawiera informacji na temat aktywizacji zagrożenia wybuchem materiałów wybuchowych, które zostały również zaliczone do TNDR W.

W tym przypadku może dojść do wybuchu na skutek wypadku z pominięciem wycieku, emisji oraz dostępu do powietrza.

Do poszukiwania źródeł zagrożeń wykorzystano dostępną literaturę oraz wiedzę ekspercką. Zrealizowano to z uwzględnieniem wybranych założeń drzewa Bow-Tie (rysunek 4.4).

38

39 Drzewo Bow-Tie jest sposobem analizowania ścieżek: przyczyn wystąpienia zdarzenia niepożądanego oraz strat powstałych w wyniku aktywizacji zagrożenia w w/w zdarzeniu [129]. Możliwości wykorzystania drzewa Bow-Tie zostały zaprezen-towane w pracach [89, 95].

Źródła zagrożeń podzielono na dwie grupy:

 mające wpływ na możliwości aktywizacji zagrożeń (zwanej dalej grupą prawdo-podobieństwa aktywizacji zagrożeń),

 mające wpływ na straty osobowe (zwanej dalej grupą strat osobowych).

Wystąpienie dużego wycieku (HS 12) jest głównym źródłem zagrożenia wybu-chem (𝑧_𝑤)/rozległym skażeniem chemicznym (𝑧_𝑠).

Źródła zagrożeń wypadkami w transporcie drogowym z udziałem wszystkich rodzajów pojazdów można zaklasyfikować do następujących grup: człowiek, pojazd, droga, ruch, warunki atmosferyczne i otoczenie [14, 97].

Podczas identyfikowania przyczyn wypadków z udziałem pojazdów transportu-jących TNDR powinno się uwzględniać źródła zagrożeń charakterystyczne dla wypad-ków z udziałem samochodów ciężarowych, m. in. intensywność ruchu w/w pojazdów [17], a także szereg źródeł zagrożeń należących do grupy człowiek (m. in. brak ostroż-ności, stres, wiek) [7], grupy pojazd (m. in. stan techniczny pojazdu (HS 6)) oraz grup:

pojazd-człowiek (m. in. hałas, siedzisko, drgania, ergonomia pracy kierowcy) [4, 121].

Ponadto istnieje wiele innych źródeł zagrożeń mających wpływ na wystąpienie wypad-ku w transporcie drogowym [14, 97]. Tylko nieliczne z nich mają odniesienie prze-strzenne.

Źródła zagrożeń z grupy człowiek stanowią około:

 95% przyczyn wszystkich wypadków w transporcie drogowym [128],

 90 % przyczyn wypadków z udziałem pojazdów transportujących TN [7].

Jednym ze źródeł zagrożeń zaliczonym do grupy człowiek jest zmęczenie kie-rowcy prowadzącego pojazd z towarami niebezpiecznym (kierowca ADR). Czynnikiem mającym wpływ na zmęczenie kierowcy ADR jest dostępność MOP z parkingiem ADR. Wypadki związane ze zmęczeniem kierowców występują częściej na drogach krajowych niż na pozostałych (informacja dotyczy wszystkich wypadków) [78]. Więk-szość kierowców ADR twierdzi, że w Polsce jest niewystarczająca liczba MOP z par-kingiem ADR [3]. Dla pojazdów transportujących towary niebezpieczne

ogólnodostęp-40 ne są tylko miejsca postojowe w MOP. Do parkingów, na które mogą być usuwane po-jazdy przewożące TN, kierowcy ADR mają bardzo utrudniony dostęp.

Po analizie źródeł zagrożeń zaliczonych do grupy droga, stwierdzono, że 84% wypadków z udziałem TN na DK w Polsce miało miejsce na kolizyjnych od-cinkach dróg. Stanowią one 82% wszystkich dróg [50, 66, 91]. Ponieważ bezkolizyjne odcinki dróg obejmują w większości przypadków drogi krajowe o dużym natężeniu ruchu, należy się spodziewać, że transport towarów niebezpiecznych odbywa się po nich z większą częstotliwością niż na pozostałych drogach. Podczas transportu towarów niebezpiecznych kolizyjnymi odcinkami dróg występuje więc zwiększone prawdopodo-bieństwo powstania wypadku z udziałem pojazdu transportującego TN. Przeprowadzo-no również analizy przestrzenne, które potwierdziły że 7,2% wypadków z udziałem TN na drogach krajowych w Polsce miało miejsce na odcinkach dróg o złym lub bardzo złym stanie nawierzchni. Stanowią one około 5% wszystkich dróg [31, 50, 91]. Zgodnie z pracą [8] niewłaściwa infrastruktura ma pośredni lub bezpośredni wpływ na 30%

wszystkich wypadków. Przeprowadzona analiza oraz prace [8, 18] wskazują, że stan nawierzchni dróg w niewielkim stopniu wpływa na prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku.

W ostatnich latach odnotowano wzrost liczby zamachów terrorystycznych z wy-korzystaniem samochodów [51, 103]. Zostało to dostrzeżone przez instytucje odpowie-dzialne za aktualizację umowy ADR. Pod koniec ubiegłej dekady do umowy ADR wprowadzono dział „1.10 – Przepisy dotyczące ochrony towarów niebezpiecznych”, w którym ochrona towarów niebezpiecznych jest rozumiana jako „środki ostrożności podejmowane w celu zminimalizowania ryzyka kradzieży lub użycia towarów niebez-piecznych niezgodnie z ich przeznaczaniem, prowadzące do zagrożenia ludzi, mienia lub środowiska” [124]. W powyższym dziale umowy ADR zdefiniowano także towary niebezpieczne dużego ryzyka. Prowadzone są już badania naukowe, mające na celu opracowanie systemu uniemożliwiającego uprowadzenie samochodu ciężarowego [42].

Źródła zagrożeń związane z uprowadzeniem pojazdów z TNDR przez terrory-stów wynikają z niskiego poziomu zabezpieczeń ograniczających możliwość uprowa-dzenia pojazdu (HS 8) oraz małej wartości współczynnika ataków terrorystycznych w Polsce na tle innych krajów (HS 9). Źródła te oddziaływują z jednakową intensywno-ścią na cały obszar kraju. W związku z powyższym, uwzględniono je tylko w sposób pośredni w przyjętym modelu ryzyka zagrożeń.

41 Podsumowując, uwzględniono tylko te źródła zagrożeń należące do grupy praw-dopodobieństwa aktywizacji zagrożeń, dla których są dostępne dane przestrzenne dla obszaru całego kraju. Są to:

 dostępność MOP z parkingiem ADR (HS 3),

 stan nawierzchni dróg (HS 4),

 kolizyjność/bezkolizyjność dróg (HS 5).

W wyniku wystąpienia wybuchu lub rozległego skażenia chemicznego może dojść do powstania strat osobowych wśród: uczestników ruchu oraz osób zamieszkują-cych lub przebywajązamieszkują-cych w otoczeniu miejsca aktywizacji tych zagrożeń.

W badanym obszarze analiz źródła zagrożeń należące do grupy strat osobowych zostały podzielone na dwie grupy:

 grupa łącznych strat osobowych,

 grupa strat wśród osób o ograniczonych możliwościach szybkiej ewakuacji.

Źródła zagrożeń zaliczone do tych grup zidentyfikowano w oparciu o: gęstość zaludnie-nia z podziałem na porę nocną i porę dzienną oraz o zasięg oddziaływazaludnie-nia wybu-chu/rozległego skażenia chemicznego. Źródłami zagrożeń, zaliczonymi do grupy łącz-nych strat osobowych są:

 gęstość zaludnienia w promieniu do 1 km od miejsca aktywizacji zagrożenia wybuchem (HS 1),

 gęstość zaludnienia w promieniu do 6 km od miejsca aktywizacji zagrożenia rozległym skażeniem chemicznym (HS 2).

Źródłami zagrożeń zaliczonymi do grupy strat wśród osób o ograniczonych możliwo-ściach szybkiej ewakuacji są:

 występowanie budynków, w których przebywają osoby o ograniczonych możli-wościach szybkiej ewakuacji w promieniu do 1 km od miejsca aktywizacji za-grożenia wybuchem (HS 10),

 występowanie budynków, w których przebywają osoby o ograniczonych możli-wościach szybkiej ewakuacji w promieniu do 6 km od miejsca aktywizacji zagrożenia rozległym skażeniem chemicznym (HS 11).

Do grupy budynków, w których w porze dziennej przebywają osoby o ograni-czonych możliwościach szybkiej ewakuacji zaliczono:

 domy dziecka,

 domy opieki społecznej,

42

 szkoły podstawowe,

 przedszkola, żłobki,

 placówki ochrony zdrowia.

Do grupy budynków, w których w porze nocnej przebywają osoby o ograniczo-nych możliwościach zaliczono:

 domy dziecka,

 domy opieki społecznej,

 placówki ochrony zdrowia.

Na potrzeby modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych, wska-zano również źródło zagrożeń związane z szybkością i skutecznością prowadzenia dzia-łań ratowniczo-gaśniczych (HS 7).