Model systemu monitorowania towarów niebezpiecznych

W niniejszej rozprawie model systemu monitorowania towarów niebezpiecz-nych został opracowany w niniejszej rozprawie z wykorzystaniem koncepcji warstwo-wych modeli systemów bezpieczeństwa zawartej w pracy A. Gilla [22]. Obszar analiz modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych obejmuje również elementy systemu bezpieczeństwa narodowego.

Podstawowa domena modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych jest tożsama z obszarem analiz, który wskazano na potrzeby wykonania oceny ryzyka zagrożeń (podrozdział 4.2).

Ponadto wyróżnia się inne domeny:

 planowanie trasy przejazdu TNDR przez firmy logistyczne (zbiór wybranych podobszarów analiz),

 organizacja kontroli pojazdów transportujących TNDR przez Inspekcję Trans-portu Drogowego (ITD),

 krajowy system ratowniczo-gaśniczy (ksrg).

W skład modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych wchodzi 6 środków redukcji ryzyka (RRM):

 RRM 1 - system monitorowania dostępności wolnych miejsc parkingowych ADR na MOP,

 RRM 2 - analiza wypadków z udziałem TN,

 RRM 3 - krajowa baza danych na temat transportu drogowego TNDR,

 RRM 4 - aplikacja do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu TNDR,

 RRM 5 - ocena ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym TNDR,

 RRM 6 - aktualizacja aktów prawnych w zakresie przeciwdziałania terrory-zmowi.

Środki redukcji ryzyka oddziaływują na 11 źródeł zagrożeń, wskazanych w pod-rozdziale 4.3, przez niżej wymienione funkcje bezpieczeństwa:

 SF 1 - monitorowanie dostępności wolnych miejsc parkingowych ADR na MOP,

 SF 2 - priorytety do lokalizowania MOP z parkingiem ADR,

 SF 3 - ograniczenie transportu TNDR po odcinkach dróg o dużej gęstości zalud-nienia,

83

 SF 4 - ograniczenie transportu TNDR po odcinkach dróg o dużej gęstości bu-dynków w których przebywają osoby o ograniczonych możliwościach szybkiej ewakuacji,

 SF 5 - wyznaczenie odcinków DK na których będą realizowane kontrole ITD,

 SF 6 - określenie miejsc ustawienia znaków drogowych zakazujących transport TNDR,

 SF 7 - rozwój krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego,

 SF 8 - ograniczenie transportu TNDR po odcinkach DK które są kolizyjne oraz charakteryzują się złym stanem dróg i w których otoczeniu nie występują MOP z parkingiem ADR,

 SF 9 - zwiększenie poziomu zabezpieczeń ograniczających możliwość uprowa-dzenia pojazdu z TNDR przez terrorystów.

Środki redukcji ryzyka zostały pogrupowane w 2 warstwach modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych:

 warstwa L1: niematerialne/zewnętrzne/projektanta/aktywne/nieformalne /behawioralne (n/z/p/a/n/b),

 warstwa L2: niematerialne/zewnętrzne/projektanta/aktywne/formalne (n/z/p/a/f).

Do opisu warstw wykorzystano cechy wynikające z klasyfikacji środków reduk-cji ryzyka przedstawione w pracy [22]. Poprzez niematerialne RRM rozumie się środki o charakterze organizacyjnym. Zewnętrzne RRM to środki przewidziane dla szerszej grupy obiektów, również do tych obiektów, które nie są analizowane. Środki zaliczone do grupy projektanta są związane z procedurami postępowania lub instrukcjami wpro-wadzonymi przez projektanta obiektu. Aktywne RRM to takie, które zmieniają swój stan i stan systemu bezpieczeństwa w celu realizacji funkcji bezpieczeństwa. Formalne RRM są środkami organizacyjnymi zawierającymi wzorce oraz kryteria. Nieformalne, behawioralne RRM dotyczą zachowań niezwiązanych bezpośrednio z wykonywanymi zadaniami [22].

Na rysunku 4.23 przedstawiono wersję modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych uwzględniającą relacje między: wskazanymi zagrożeniami (zagrożenie wybuchem/zagrożeń rozległym skażeniem chemicznych), źródłami zagrożeń (należą-cymi do grup: prawdopodobieństwa aktywizacji zagrożeń oraz strat osobowych), funk-cjami bezpieczeństwa, środkami redukcji ryzyka oraz warstwami.

84

85 Klasyfikacja zdecydowanej większości RRM do formalnych środków redukcji ryzyka wynika z faktu, że system monitorowania towarów niebezpiecznych został zaprojektowany jako ogólnopolski system. W tym modelu występują przypadki, w któ-rych środki redukcji ryzyka wspólnie realizują te same funkcje bezpieczeństwa. Środki redukcji ryzyka oddziaływują również na wiele źródeł zagrożeń należących do różnych grup.

Dalej przedstawiono dwie wersje modelu system monitorowania towarów nie-bezpiecznych uwzgledniające istnienie źródeł zagrożeń wpływających na dwie grupy składowych modelu ryzyka:

 grupa składowych reprezentująca możliwość aktywizacji zagrożeń związanych z tymi źródłami zagrożeń - rysunek 4.24,

 grupa składowych reprezentująca wielkość strat osobowych - rysunek 4.25.

Wersje te są spójne z modelem systemu monitorowania towarów niebezpiecz-nych zaprezentowanym na rysunku 4.23, a ich celem było przedstawienie charakteru relacji pomiędzy środkami redukcji ryzyka. Na podstawie pracy [22] zdefiniowano cha-rakter relacji między RRM. Relacja typu wzmacniającego została oznaczona jako po-dwójna równoległa linia, natomiast relację typu sekwencyjnego oznaczono strzałką.

Ponadto symbolami L1 oraz L2 oznaczono warstwy modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych.

W wersjach modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych które zostały zaprezentowane na rysunkach 4.24 i 4.25 występuje wiele relacji pomiędzy po-szczególnymi środkami redukcji ryzyka. Świadczy to o przewadze systemu nad rozpro-szonym, niepowiązanym ze sobą zbiorem środków redukcji ryzyka, w którym nie wy-stępuje efekt synergii.

Na uwagę zasługuje fakt, że ocena ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym TNDR (RRM 5) jest głównym środkiem redukcji ryzyka, dzięki któremu, poprzez inne środki redukcji ryzyka (RRM 1, RRM 4) realizowana jest większość funkcji bezpie-czeństwa: SF 1, SF 3, SF 4, SF 6, oraz SF 8. Z tego względu znaczna część niniejszej rozprawy obejmuje badania związane z tą oceną ryzyka.

86 Rysunek 4.24. Wersja modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych uwzględniają-ca istnienie źródeł zagrożeń wpływających na grupę składowych reprezentujących możliwość aktywizacji zagrożeń związanych z tymi źródłami. Opracowanie własne na podstawie [22]

W wersji modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych zaprezen-towanej na rysunku 4.24 są widoczne następujące relacje między środkami redukcji ryzyka:

 ocena ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym TNDR (RRM 5) w ramach funkcji bezpieczeństwa SF 8 jest wymagana do prawidłowego działania aplikacji do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu TNDR (RRM 4); ponadto system monitorowania dostępności wolnych miejsc parkingowych (RRM 1) rea-lizujący funkcje bezpieczeństwa SF 1 wzmacnia działanie tej aplikacji (RRM 4),

 analiza wypadków z udziałem TN (RRM 2) oraz krajowa baza danych na temat transportu drogowego TNDR mają relację wzmacniającą realizując jednocześnie te same funkcje bezpieczeństwa: SF 2 oraz SF 5.

87 Rysunek 4.25. Wersja modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych uwzględniają-ca istnienie źródeł zagrożeń wpływających na grupę składowych reprezentujących wielkość strat osobowych. Opracowanie własne na podstawie [22]

W wersji modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych przedsta-wionej na rysunku 4.25 występuje relacja o charakterze sekwencyjnym między RRM 5 a RRM 4 podczas realizacji funkcji bezpieczeństwa: SF 4 oraz SF 5. W tym przypadku ocena ryzyka zagrożeń w transporcie TNDR jest również niezbędna do prawidłowego działania aplikacji do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu TNDR.

W ramach modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych, którego wersje zostały zaprezentowane na rysunkach 4.23  4.25, przewidziano współpracę między instytucjami, w których są dostępne informacje niezbędne do opracowywania i aktualizacji środków redukcji ryzyka. Instytucją która powinna być odpowiedzialna za wdrożenie i funkcjonowanie tego modelu jest Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB). Jednym z nadrzędnych zadań RCB, wg ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r.

88 o zarządzaniu kryzysowym, jest wykonywanie analizy zagrożeń oraz koordynowanie przepływu informacji o zagrożeniach. Zgodnie z [40] RCB jest również odpowiedzialne za monitorowanie zagrożeń. Istotnym argumentem przemawiającym za wskazaniem RCB jako lidera systemu monitorowania towarów niebezpiecznych jest jego bezpośred-nie podporzadkowabezpośred-nie Prezesowi Rady Ministrów. Dane wymagane do opracowa-nia/aktualizacji wybranych środków redukcji ryzyka są dostępne w instytucjach podle-gających pod różnie ministerstwa.

Na rysunku 4.26 przedstawiono wersję modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych, której celem było wyeksponowanie obszar kompetencji wskazanego lidera tego systemu - RCB. Jest ona spójna z wersjami modelu systemu monitorowania, które były przedstawione na rysunkach 4.23  4.25. Ponadto uwzględniono w niej funk-cjonowanie środków redukcji ryzyka w ramach składowych reagowania na ryzyko: mo-nitorowania ryzyka oraz komunikowania o ryzyku. Wskazuje ona również na które gru-py składowych ryzyka oddziaływują poszczególne środki redukcji ryzyka.

Rysunek 4.26. Wersja modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych eksponująca obszar kompetencji RCB, wskazanego jako lidera tego system. Opracowanie własne

89 W nawiązaniu do wersji modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecz-nych zaprezentowaniebezpiecz-nych na rysunkach 4.23  4.26, w tabeli 4.15 zestawiono kompeten-cje instytucji zaangażowanych w ten system.

Tabela 4.15. Kompetencje instytucji zaangażowanych w system monitorowania towarów nie-bezpiecznych do lokalizowania MOP

z parkingami ADR)

L2 RRM 3 - krajowa

baza danych na temat transportu zagrożeń związanego

z terroryzmem)

L2

Źródło: opracowanie własne na podstawie [22]

RCB jest instytucją, która powinna być odpowiedzialna za opracowanie i aktua-lizację wszystkich środków redukcji ryzyka zagrożeń, z wyjątkiem RRM 6.

W ramach aktualizacji aktów prawnych w zakresie przeciwdziałania terrory-zmowi rekomenduje się modyfikację zapisów w dziale 1.10.3.3. umowy ADR, w celu wprowadzenia obligatoryjnego stosowania w pojazdach przewożących TNDR urządzeń lub układów, które skutecznie będą zapobiegać kradzieży tych pojazdów i ich

ładun-90 ków. Proponuje się również, aby dodatkowym środkiem redukcji ryzyka było obligato-ryjne stosowanie telemetrii w celu zatrzymywania pojazdów transportujących TNDR, które zjadą z planowanej trasy przejazdu na obszary o dużej gęstości zaludnienia.

Odwzorowany model systemu monitorowania towarów niebezpiecznych zgod-nie z wersjami przedstawionymi na rysunkach 4.2 i 4.26 w głównej mierze jest ukierun-kowany na ograniczanie ryzyka zagrożeń. Jednakże wybrane środki redukcji ryzyka mogą być wykorzystane w ramach innych składowych reagowania na ryzyko. Mapy przedstawione na rysunkach 4.18  4.21 będące wynikiem oceny ryzyka zagrożeń (RRM 5) można wykorzystać w procesie komunikowania o ryzyku. W tym przypadku odbiorcami map mogą być zarówno: kierowcy transportujący TNDR oraz władze admi-nistracji publicznej na wszystkich szczeblach. Środkami redukcji ryzyka zagrożeń, które mogą zostać zastosowane podczas monitorowania ryzyka są: ocena ryzyka zagrożeń w transporcie TNDR (RRM 5) oraz analiza wypadków z udziałem TN (RRM 2).

Podsumowując, zaprezentowane w tym podrozdziale wersje modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych są dla siebie komplementarne oraz spójne z wersją modelu tego systemu przedstawioną na rysunku 4.2. Odwzorowanie modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych w wielu wersjach umożliwiło reali-zację wszystkich zamierzonych celów związanych z przedstawieniem jego szczegóło-wej charakterystyki.

Przedstawiona w niniejszej pracy koncepcja systemu monitorowania towarów niebezpiecznych uwzględnia realizację dodatkowych zadań przez instytucje wymienio-ne w tabeli 4.15. Zatem w celu wdrożenia tej koncepcji niezbędna jest aktualizacja aktów prawnych dotyczących m. in.: RCB, PSP, IDT, GDDKiA oraz ustawy o przewo-zie towarów niebezpiecznych.

Zastosowanie elementów modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecz-nych ograniczy ryzyko w transporcie drogowym TNDR. Będzie to możliwe ze względu na realizację zadań, które zostały przypisane tym elementom. Efektem działania środ-ków redukcji ryzyka opisanych w niniejszej rozprawie powinno być również zmniej-szenie liczby wypadków drogowych z udziałem pojazdów transportujących TNDR.

Ponieważ w najbliższych latach prognozowany jest wzrost ilości przewożonych towa-rów niebezpiecznych oraz liczby wypadków z ich udziałem, opracowanie koncepcji modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych należy uznać za celowe.

91

5. Elementy modelu systemu monitorowania towarów