• Nie Znaleziono Wyników

w iele opowiadają o tych berdach

kim X ięstw ie Lit. nie naruszona ma zosta

ności 9) w iele opowiadają o tych berdach

fl) P rz e zw isk a gości odw iedzających najw ięcej rozpisane po dziupłach, są i indziej ro zrzu co n e. C iekaw e byłoby Album tych p rz e z w is k , n aw et z n a la z łb y się p rz y nich

nie pośledni obrok duchowny.

21

Pierw niin przystąpię do części dziejo­

wej, rozwiniętej z ułamków zdarzenia stare­

go w kronikach ludu, uznaję potrzebę obja­

śniać z kąd je zbierałem. O czywiście z ust ludu w iejskiego; lecz zważając, że dopiero dw ieście lat minęło, jak wieś Urycz założo­

na, więcej miałem wzgląd na podania wsi starych: Orowe, Kruszelnica, Sinewódzko w y ­ żnę, i co było ogólne, przyjąłem za prawdę do wątku, nie wyrzucając i szczególne, lecz tylko jako mniej lub więcej ważny dodatek je zamieszczając.

Na pytanie kto kuł w berdach dziupla, pieczary, stu dnie, wschody i galerie , dla czego i kiedy ? kto następnie w nich mie­

szkał ? tyle tylko ze starego zdarzenia lud w wieści bez wątku i treści zachował. AVieść (a dla originalności więcej jak dla osnowy zasługuje na uwagę; nie masz w niej hi­

storycznych pewników prócz w sk azów ek , lecz i (o poinęconych. D w ie oderwanych czasem kronik ze starego zdarzenia zostało;

pierwsza kronika opowiada o wykuciu berd;

druga zaś o osiedleniu się i wyrzuceniu z nich Tatarów; przyczein wzmiankuje się ów straszny pół-demon Szeludyw y Huniak.

Owoż w p r z e d w ie k u , kiedym siedziały W elety po pod góry, jeden z nich obrawszy sobie siedlisko na berdach, kazał wykuć pałac

( 4G2 )

przez nieczystą s i l ę , i jednej nory został pałac do lsur wykuty, lecz że przesłyszał łsury, W elet sam skamieniał; na tem się kończy pierwsza kronika.

Kiedy Tatary zalawszy księstwo halicko- wlodzimirskie na ich czele ów straszny S z e - łudywy Buniak pół-demon z parchami (sze- łudami) na głowie, powiekami długićmi sply- wającemi do ziem i, które czeladź na rozkaz podejmuje zloteini widiami, i z br/.uchem o- twartym, podstąpili pod mirsto B y c z , nad rzeką Tyśmienicą (teraz wieś Tustanowice);

mieszczanie byccy zamknęli się w m ieście, i ufni w naspy wysokie mając żywności do­

statek i oręż w ręku oparli się zdobywcom.

Trwało jakiś czas, nakoniec Szeludywy Bu- nialt użył fortelu następnego. Pod pozorem ze chce wejść w układy z Byczanami oświad­

czył przez po słó w , że odstąpi od miasta i weźmie dań, i że chce nie wiele : od domu jednego gołębia i jednego wróbla; Byrzanie przystali; lecz gdy przynieśli gołębie i wró­

ble, Szeludywy Buniak kazał poprzyczepiać pod skrzydła gołębiom huplsę zapaloną obwi­

niętą siarczanemi nićmi, z tąd powstał pożar w mieście. W pożarze wpadli do miasta Ta­

tary ; tak miasto zniszczało prócz łupów wziętych; sami mieszkance padli pod ostrzem miecza, prócz nielicznych z biegów , którzy dali początek Druhobyczowi (Drugi - bycz)

21* ( 163 )

( 464 )

i garstki jeńców. Następnie Szełudowy Bu- niak osiadł w pałacu berdzkiin w U r y c z u , gdzie rzucił ścianę z kamienia a w niej bramę wiazdową, i przegrodził nasep ou po­

łudniowego berda, gdzie miał staw, i drugi do pułnocnego, gdzie siadło jeg o wojsko o- bozem. Tu z ło ży ł łupy w tkaniach parczo- wych jedwabnych i sędach ze złota i sre­

bra i pieniądzach, i z nieuii zamknął jeńców tysiące. — Az jednego razu szli wierzchem Stary-horb muzykanci ze Scbodnicy, gdzie byli na weselu na powrót do domu do Kru- szelnicy; ujrzał ich odźwierny z pałacu, dał znać Szełudywemu, i ten ich kazał zawołać.

Szełudywy Buniak był w szale w e s e la , rozpoczęła się pijatyka i tańce, lecz muzy­

kanci rozglądnęli się gdzie są skarby, proch;

i powstała w nich myśl, zabrać co będą mo­

g li unieść, a pałac z mieszkańcami w po­

wietrze wysadzić ; dla tego gdy do nich piły leli napój w zanadrze. Tak się stało że gdy Szełudywy Buniak, przyboczni panowie i czeladź tak się zapili, że popadali bez przy­

tomności, trzeźwi muzykanci zabrali co u- nieść mogli, i zostawiwszy zatknięte palące się świce w beczkach z prochem, poszli swoją drogą. Uszli wielki kawał, aż słyszą huk, aż się ziemia strząsła; pałac został w powietrze wysadzony, i pod zwaliskami komnat, przechodów, galeryi zagrzebani

zo-( 165 )

słali mieszkańcy. Jeden Szełudywy Buniak na złotej kolesnicy ujechał na Węgry, a i ta na granicy uderzyła o b u k , zapadła, i w r o s ła ; dodają niektórzy, i e sam Szełudy- w y Buniak wrósł razem z kolesnicą. Jedna­

kowo i muzykanci nie uszli kary, poszła za niemi pogoń, i na zhańbienie uszy im odcię­

ła. Potomkami ich są w Kruszelnicy Czule- w i c z e ; do dziś na pamiątkę nazywają ich bezuszkaini.

Odtąd w zwaliskach pałacu berdzkiego nikt nie mieszkał, p ró cz, jak niektórzy do­

dają, diabla kulawego, który do niedawna sobie przechadzał się z lulką zapaloną.

To jes t druga kronika.

Teraz kilka słów do obiaśnienia tych kronik.

W pierwszej wzmianka o W elecie, jest istotnie jakaś wskazówka historyczna. Wiele słychać między ludem południowo-ruskiin, szczególnie Bojkami o Weletaeh; nawet iin siedliska wyznaczone na Opolu między obie­

ma Lipami. W pojęciu ludowem Welet a Olbrzym je s t identycznem. Z bistoryi wia­

domo, i e W elety były oddzielnym szczepem słowiańskim, mieszkającym na granicy Litwy, a później nad Labą, a nawet w pojedynczych gałęziach w Belgii i Brytanii. Potem w do­

( dfiO )

bie średniego wieku pełno wzmianek o j e ­ go męstwie, i zamiłowaniu w swobodzie 40).

W drugiej kronice nierównie więcej wskazówek, a nawet pewników historycz- n y e h : Tatary w pierwszein groźnem wystą­

pieniu na Iluś, pod wodzą Szeludy wego Bu- niaka pół-demona! je s t to jedna osoba zB a- lychanem, który w pojęciu ludu w takim kształcie przeszedł do potomności. Miasto Bycz i osada jego Druhobycz, zdobycie j e ­ go takim samym sposobem jak X. Olgi Isko- rostena stolicy Drewlauów, zwłaszcza, i e Tatary walczyły równie podejścem jak si­

łą. Ostatnia wskazówka jest obcięcie usz znak zwycięztwa u Tatarów. Nawet diabły występujące w kronice moina uwaiać za dowód, i e mieszkańce pałacu w nim osiedli, były Tatary; jedno tylko jest sprzecznćin proch, i użycie jego do wysadzenia; lecz wiadomo, i e pierwsze Tatary u iy w aly proch w bitwach wzmiankowany w kronikarstwie ruskim, iyw ym ogniem.

Ja z swojej strony dodaję:

Z samego składu kucia rozwalonego po­

sągu w małem skrzydle głównego berda ku wschodowi słońca, i obu galeryi na cyplu wielkiego skrzydła na zachód , naocznie

od-10) P aiiż! P. J. S iU ila r/.y k a S ło w a ń s k < S tarożyt. s tr. 171 . 071 i n a s tę p .

bija się ład n ieb iesłti, że zaś talii ład miał w sobie coś religijnego, o tein i wątpić nie można, nawet nie je s t niedorzecznością u- trzymywać, że w głębi za rękawami pieczar, s z c z e g ó ln ie w północnym berdzie do dziś dnia istnieje świątynia bogów z posągami łudzkiemi i zw ie rz ę c em i, gdzie długo po przyjęciu relig ii chrześciańskiej czciciele starych bogów pod swojemi kapłanami gro ­ madzili się bić c z o łe m ; i lud powiada o przedwiekowych złotych stołach, czaszach, ptakach i koniach; i że tam chodzili czarno- ksieżniki. Co takie potwierdzają znaieziny gości w pieczarach, odłamków kruszców , czerepów, pieniędzy i innego rupiecia; z r e ­ sztą ani wątpić nie można, że w tali nie- dostępnein miejscu wśród gór w zamier- szehlych lasach jak berda Uryckie by/y przy­

tułkiem bezpiecznym ludu podczas napadów nieprzyjaciół: Tatarów, Turków i Wołochów, równie jak tłumów opryszków, którzy się tu gromadzili przed napadami, a po napadach składali zabrane pieniądze, lub pojedynczo się kryli przed ścigającemi ich smolakami;

i jeszcze teraz zdarzy się znaleść ślady przytułku ludu i goszczenia opryszków w tych berdach; są to kr: yżyki wyryte po głazach i kociołki z pieniędzmi.

Na tem kończę w przekonaniu, że moje badania są tylko materiałem

uporządkowa-( *67 )

ny m , i av nadziei, i e wkrótce inny pisarz widz więcej jak ja uzdatniony inoją pracę wcieli do swojej. Dla mnie dość, zem pierw­

szy wydarł niepamięci pomnik umnictwa przedwieku naszych czcigodnych przodków Słowian Chorwatów, pomnik wielki i świę­

ty, bo ich potem, krwią i łzami spłukany i uświęcony religią.

( 468 )

( 469 )

r

L I T E R A C K 1 E.

P a r e s ł ó w o K o c h a n o w s k i c h .

N a p i s a ł A l e k s a n d e r hr . K r a s i c k i .

P o w s z e c h n e m b y ł o d o t ą d m n i e m a n i e m , ż e P i o t r K o c h a n o w s k i ó w s ł a w n y t ł u m a c z J e r o z o l i m y w y z w o l o n e j b r a t e m b y ł r o d z o n y m w i e l k i e g o J a n a K o c h a n o w s k i e g o , o j c a p o e t ó w n a s z y c h .

T w i e r d z e n i e t o n a t e m s i ę t y l k o z a s a d z a , ż e w n a d g r o b k u P i o t r a o j c a J a n o w e g o w y m i e n i o n o s y n ó w j e g o s z e ś c i u ; a b y w i ę c i c h l i c z b ę z a p e ł n i ć , d o K a ­ s p r a , J a n a , M i k o ł a j a , A n d r z e j a , J a k ó b a , d o d a n o P i o ­ t r a s e k r , kr ó l. k a w a l l m a l t a ń . L e c z t e n p o d ł u g j e g o n a d g r o b k u ( a) u O O . F r a n c i s z k a n ó w w K r a k o w i e b ę d ą c e g o , t u d z i e ż m a r m u r u j e g o p a m i ą t c e w k o ­ ś c i e l e w Z w o l e n i u p o ś w i ę c o n e g o (b) u m a r ł w r o k u 1 8 2 0 r a c h u j ą c la t ż y c i a 5 4 . N a t y c h t o d a t a c h o - p i e r a m m o j e r o z u m o w a n i e .

T y l e j u ż r a z y d r u k o w a n y n a d g r o b e k z w o l e ń - s k i P i o t r a o j c a J a n o w e g o ( ć ) u m i e r a ć m u w r. 1 5 4 7 k a ż e . J a k ż e p r z y p u ś c i ć , ż e b y t ł u m a c z J e r o z o l i m y j e g o b y ł s y n e m , k i e d y t e n ż e n i e d o ż y w s z y l a t 5 5 . w r o k u 1 0 2 0 d n i s w o j e z a k o ń c z y ł ; k ł a d ą c d a tg

22

( 470 )

n a r o d z e n i a s i ę j e g o n a r o k 1 5 0 0 ( ż y ł b o w i e m l a t

5 b ) w y p a d a ł o b y , ż e p r z y s z e d ł n a ś w i a t w lat l g p o ś m i e r c i o j c a .

J e s z c z e j e d n o : m a r m u r w k o ś c i e l e p a r a f i a l n y m w Z w o l e n i u o p i e w a , ż e A d a m K o c h a n o w s k i s ę d z i a z i e m s k i L u b e l s k i , n a y l e p s z e m u b r a t u t e n k a m i e ń p o ł o ż y ł , a ż e w r o d o w o d z i e K o c h a n o w s k i c h n i k t d o t ą d o A d a m i e j a k o b r a c i e J a n a n i e w s p o m i n a , w y n i k a t e d y , ż e i P io t r b ę d ą c y b r a t e m A d a m a , n i e ­ b y t b r a t e m J a n a , c h y b a s t r y j e c z n y m ; l e c z i t o n i e ­ p o d o b n a ; a l b o w i e m n a d l o d ł u g i p r z e c i ą g c z a s u m i ę ­ d z y r. ś m i e r c i J a n a 1 5 8 4 ( d ) i- ś m i e r c i ą P i o t r a w r. 10520 t e m u s p r z e c i w i a ć s i ę z d a j e . M i a ł m o ż e J a n p i ą t e g o bra ta i m i e n i e m P i o t r , l e c z n i e b y t t o t ł u m a c z J e r o z o l i m y .

M o i e m j e s t z d a n i e m , ż e t e n P i o t r b y ł s y n o w ­ c e m J a n a , m i a n o w i c i e s y n e m M i k o ł a j a a u t o r a K o - t u ł ó w d la s y n ó w s w o i c h n a p i s a n y c h . J e d e n z t y c h s y n ó w b y ł K r z y s z t o f C h o r . k o r . sta. k o z i e n i e c k i , p o ­ s e ł d o T u r e k w r. 1 0 0 1 , a z m a r ł y w r. 1 0 3 3 . — B y l i j e s z c z e d w a j i n n i j e g o s y n o w i e : P i o t r i A - d a m ( c ) . N i e b ę d ą ż t o n a s z P i o t r s e k r . k r ó l . i A d a m s ę d z i a z i e m s k i L u b e l s k i ?

P r z y p u s z c z e n i e t o , d la d a t z g o n u K o c h a n o w ­ s k i c h d u ż o d o p r a w d y j e s t p o d o b n i e j s z e m , g d y ż M i k o ł a j a u t o r R o t u ł ó w p r z e d r. 1 5 8 4 ż y ć p r z e s t a ł , w d o w a a l b o w i e m p o n i m K a t a r z y n a z J a s i e ń c a p o ­ d a ł a t e n j e g o u t w ó r d o d r u k u ; (f) p r z e c i ą g w i ę c c z a s u o d ś m i e r c i M i k o ł a j a d o z g o n u P i o t r a w y n i e ­ s i e lat 3 7 , k i e d y m i ę d z y d a t a m i ś m i e r c i P i o t r a o j ­ c a J a n o w e g o i P i o t r a t ł u m a c z a J e r o z o l i m y u p ł y ­ n ę ł o a ż lat 7 3 . J a k ż e ż p r z y p u ś c i ć , ż e b y t e n ż e b y ł s y n e m P i o t r a , k i e d y s i ę w lat i g p o j e g o z g o n i e u r o d z i ł ?

P r z e c i w n i e t y l u ś w i a t ł y c h i u c z o n y c h l u d z i . P io t r a z J a n e m w ę z ł e m b r a t e r s k i m p o ł ą c z y ł o , ż e ja z n i e ś m i a ł o ś c i ą z m o i e m w y s t ę p u j ę z a p r z e c z e n i e m i d ą c w b r e w z d a n i u K r a s i c k i e g o a r c y b . g n i e / . . , k a ­ n o n i k a S i a r c z y r i s k i e g o , a u t o r k i i r o z r y w e k z i » J a n a K o c h a n o w s k i e g o w c z a r n y m l e s i c

A l e ś c i c z y t a j ą c z e w s z e c h m i a r z a j m u j ą c e p i s m a h i s t o r y c z n e B a l i ń s k i e g o n a t r a f i ł e m n a w y m i e n i o n e n a d g r o b k i P i o t r a o j c a J a n o w e g o i P i o t r a t ł u m a c z a J e r o z o l i m y K o c h a n o w s k i c h , k t ó r e m n i e t y m b a r d z i e j

w m o i e m u t w i e r d z i ł y m n i e m a n i u ; i b a r d z o m n i e z a d z i w i ł o , ż e t e n m ą ż u c z o n y z d a t t y c h m a r m u ­ r ó w p r z e c i w n e g o n i e p o w z i ą ł z d a n i a , k i e d y z a w s z e

P i o t r a i A d a m a d o b r a c i J a n a p o c i ą g a ; c o d o P i o ­ tra , j u ż e m w y k a z a ł , ż e t o b y ć s i ę n i e z d a j e ; c o d o A d a m a , o t y m ż a d e n z c y t o w a n y c h p i s a r z y n i e w s p o m n i a ł .

Z r e s z t ą p o d a j ą c t y c h s ł ó w k i l k a p o d s ą d b a - d a c z ó w s t a r o ż y t n o ś c i p o w t a r z a m r a z j e s z c z e , ż e m o j e m n i e m a n i e l u b o p r a w d o - p o d o b n e i n a p e ­ w n y c h u z a s a d n i o n e d a t a c h , j e d n a k ż e m y l u e m b y d ź m o ż e , c o b i e g l e y s z e m u p i ó r u d o r o s t r z y g n i e n i a z o ­ s t a w i a m .

P r z y p i s y .

{ a ) D . O . A L P e t r u s d e S y c y n a K o c h a n o w s k i S e c r . R e g i u s h i c m o r t a l e s e x u v i a s d e p o n e n s , i l l a m s i n e m o r t e v i t a m s p e r a t , a p p r e c a r e q u i s q u i s e o d e m a s p i r a s . M o r i t u r d i e 2 . A u g u s t i l( ji !0 a e t a t i s s u a e 5 4 .

( b ) P e t r o K o c h a n o v i o S e c r e t a r i o R e g i o a d d i- v u m F r a n c i s c u m C r a c o v i a e s e p u l t o , q u i c u m h o c s a c e l l u m a r g e n t c a s u p e i e c t i l i e t a t u p i e t i s T a b e l l i s a c m u l t a v e s t e s a c r a o r n a s s e t , c e n s u q u c a n n u o i n

22*

(

173

)

p e r p e t u u m d e s u o a u x i s s e t , u t u b i e x t a n t e j u s p i e - t a t i s m o n u m e n t a i b i e t i p s i u s e x t a t m e m o r i a . A d a m u s K o c h a n o w s k i j u d e x t e r r a e L u b l i n , f r a tr i o p t i m o p o - s u i t e o d e m , q u o e x h a c v i t a e i c e s s i t a n n o l l ) 2 0 a e t a t i s 5 4 .

( c ) M . n . P e t r o K o c h a n o w i o t e r r a e S a n d o - m i r i e n s i s j u d i c i e t A n n a e d e B i a ł a c z e w e j u s c o n j u g i .

C u m e x t i n c t i s b e n e f i c i i a u c t o r i b u s t e n u i s ad- l n o d u m r e l e r r e n d a e g r a t i a e s u p e r s i t r a t i o , J o a n n e s K o c h a n o v i u s p a r e n t i b u s i n d u l g e n t i s s i m i s h u n c lapi_

d e m j u g i b u s r i g a t u m l a c h v i m i s P. o b i e r u n t a l t e r a n : C h . X L V I I . s u p r a M . D . a e t a t i s s u a e an. L X I I . a l t e r a d e c e n n i o p o s t q u i n q u a g e n a r i a , V I . f i l i i s e t f i l i a b u s III. s u p e r s t i t i b u s .

( d ) N a d g r o b e k J a n a w k o ś c i e l e p a r a f , w Z w o l e ­ n i u J o a n n e s K o c h a n o w s k i T r i b . S a n d . h i c ą u i e s e i t n e i n s a l u t a t a p r a e t e r i r e t h o s p e s e r u d i t u s o s s a t a n t i v i r i , c u j u s a p u d m e n t e s e l e g a n t i o r e s m e m o r i a v i g e - b i t s e m p i t e r n a , h o c m a r m o r i n d i c i o e s t o . o b i i t a n ­ n o 1 5 8 4 . d i e 2 2 . A u g u s t i a r t a t i s 5 4 .

( e ) O b . O b . D z i e ł a K l e m e n t y n y z T a ń s k i c h H o f m a n o w e j w y d . W r o c ł . T o m . 5 . s t r . 1 1 5 .

( f ) R o t h u ł y M i k o ł a j a K o c h a n o w s k i e g o d o s y ­ n ó w s w o i c h , k t ó r e m a ł ż o n k a j e g o K a t a r z y n a z J a ­ s i e ń c a K o c h a n o w s k a p o ś m i e r c i j e g o w y d a ł a r o k u p a ń s k i e g o 1 5 8 4 z n a p i s e m :

» P r a w a t w o j e m ó j P a n i e , p i o s n k a m i m o j e m i ,

» B y ł y p ó k i m tu m i e s z k a ł n a tej n ę d z n e j z i e m i , ł W s z y s t k i t w o j i u s t a w y , s k r y ł e m w s e r c e s w o j e *

> A b y c i e n i e g n i e w a t o to m d l e c i a ł o m o j e . «

( 173 )

P o m n iki P rzew o rskie.

G o r l i w e m u o w y ś l e d z e n i e , w y d o b y c i e i z a c h o ­ w a n i e p a m i ą t e k n a s z y c h , a r a z e m o u p o w s z e c h n i e ­ n i e w i a d o m o ś c i o n i c h , A d a m o w i J u n o s z y R o ś c i - s z e w s k i e m u w i n n i ś m y z e b r a n i e p o m n i k ó w P r z e ­ w o r s k i c h , k t ó r e t y m ch ętnie' j w p i ś m i e n a s z e m u - m i e s z c z a m y , ż e d o t ą d w n i e k t ó r y c h p i s m a c h t y l k o c z ę ś c i o w o w s p o m n i a n e b y ł y , l e c z a n i \y n a l e ż y t y m z w i ą z k u , a n i z p o t r z e b n ą w i e r n o ś c i ą i d o k ł a d n o ś c i ą , j a k i e j p o d a n i e p u b l i c z n o ś c i t y c h n i e r a z w a ż n y c h a n i e z a p r z e c z o n y c h h i s t o r y c z n y c h ś w i a d e c t w w ł a ś c i w i e w y m a g a . O d k ł a d a j ą c i n n e d o t o m ó w n a s t ę p n y c h n a s z e j B i b l i o t e k i , w n i n i e j s z y m z a ł ą c z a m y o b r a z s t a r a n n i e p r z e z X a w . P r e k a w y d a w c ę w i z e r u n k ó w s ł a w n y c h l u d z i w P o l s c z e « p r z e r y s o w a n y , z n a j d u j ą c y s i ę w k o ­ ś c i e l e p a r a f . P r z e w o r s k i m n a ś c i a n i e k o ł o w i e l k i e g o o ł t a r z a p o s t r o n i e E w a n g e l i i . — O b r a z t e n p r z e d ­ s t a w i a w ś r o d k u s t o j ą c ą N a j ś w i ę t s z ą M a r y ę P a n n ę

7. d z i e c i ą t k i e m J e z u s n a r e k u o t o c z o n ą p r o m i e ­ n i a m i i o b ł o k a m i . P o p r a w e j r ę c e A r c h a n i o ł R a f a ł p o l e c a m a t c e Z b a w i c i e l a d w ó c h k l ę c z ą c y c h T a r n o w ­ s k i c h . — J e d e n z n i c h w z b r o i , d r u g i m ł o d s z y w s t r o j u a d a m a s z k o w y m , p r z y n i c h n a z i e m i h e ł m i t a r c z a z h e r b e m T a r n o w s k i c h l e l i w ą ; z le w e ’j s t r o ­ n y ś w i ę t a A n n a z j a b ł k i e m g r a n a t u f g o d ł e m p ł o d ­ n o ś c i ) w r ę k u , p o l e c a N a j ś w i ę t s z e j P a n n i e k l ę c z ą c e d w i e c ó r k i T a r n o w s k i e i m a t k ę o n y c h ; t a r c z a u n ó g i c h l e ż ą c a z h e r b e m k o r c z a k o z n a c z a o c z y ­ w i ś c i e r ó d s a m e j T a r n o w s k i e j . O b r a z t e n j u ż z s a ­ m e g o r y s u n k u i s p o s o b u m a l o w a n i a j e s t c i e k a w y m z a b y t k i e m ó w c z e s n e j s z t u k i m a l a r s k i e j w P o l s z c z ę ; j e s t ó n m a l o w a n y e x v o t o , a o r a z n a d g r o b k i e m , c o d o w o d z i n a p i s w k o ł o t e g o o b r a z u u m i e s z c z o n y ,

( 474 )

k t ó r y t a k ż e n a t y m w i ę k s z ą z a s ł u g u j e u w a g ę , ź e ja k s ł u s z n i e A d a m R o ś c i s z e w s k i u w a ż a , w s z y s c y c o g o d o t ą d p r z y t a c z a l i , l u b g o f a ł s z y w i e c z y t a l i , l u b t e ż n i e d o k ł a d n i e m i e l i s o b i e p o d a n y . J e s t o n z a ś t ł a s t ę p u j ą c y :

M a g n i f i c u s D o m i n u s R a p h a e l d e J a r o s ł a w e t c . C a p i t a n e u s e t C a s t e l l a n u s S a n d o m i r i e n s i s n e c n o n M a r e s a l c u s R e g n i P o l o n i a e o b i i t 2 2 d a d i e m e n s i s d e c e m b r i s A n n o D o m i n i M i l l e s i m o Q u a d r i n g e n t e s i - m o N o n a ( g e s i m o ^ . —

O i l e p o m n i k i t e d o s p r a w d z e n i a i w y j a ś n i e ­ n i a t e g o c o n a m h i s t o r y c z n i p i s a r z e o t y c h p r z o d ­ k a c h z n a k o m i t e g o T a r n o w s k i c h r o d u p o d a j ą , s ł u ­ ż y ć m o g ą , o k a ż e s i ę n a s t ę p n i e .

A . K.

E ncyklopedya i Metodologia obejmująca o- y ó ln y r y s nauli i wiadomości p ra w n y c h , p r z e z J a n a K łodzińskiego O . P . D . Człon­

ka T o w a rzystw a naukowego z u n iw ersy­

tetem Jagielońskim połączonego; Sędziego S ą d u A ppel. kró l. Pol. ułożona. W W a r ­ sza w ie w d ru ka rn i p r z y ulicy długiej N r . 5 9 1 . 1 8 4 2 . 8co str. 4 4 7 .

P r z e g l ą d n a u k o w y w y c h o d z ą c y w W a r s z a w i e , d a je w N r . 1 8 n a r o k 1 8 4 2 t a k i e z d a n i e o t e m d z i e l e : » M a ł a i l o ś ć w y c h o d z ą c y c h u n a s d z i e ł p r a w ­ n y c h , p o m i m o c o r a z bardzie 'j c z u ć s i ę d a ją c e j i c h n i e z b ę d n e j p o t r z e b y , w k ł a d a n a n a s o b o w i ą z e k p r z y ­ j ę c i a z w d z i ę c z n o ś c i ą k a ż d e j n a t e m p o l u p o d j ę ­ tej p r a c y . — Z u p r a g n i e n i e m z a t e m o c z e k i w a l i ś m y ( s t o s o w n i e d o o g ł o s z o n e g o w r, z. p r o s p e k t u ) p o

-(

^ 5

)

j a w i e n i a s i ę w y ż e j w s p o m n i o n e g o d z i e ł a ; l e c z z

p r a w d z i w y m ż a l e m w y z n a ć m u s i m y , ż e d z i e ł o P . K ł o d z i ń s k i e g o , g d y b y p r z e d k i l k u n a s t u l a t y w y d a - n e m b y ł o , m o ż e m i e ć b y m o g ł o p r z y z n a n y s o b i e w i ę k s z ą w a r t o ś ć , a n i ż e l i d z i ś , g d y n a u k a p r a w a t a k o l b r z y m i e c o d z i e ń c z y n i ą c p o s t ę p y , j u ż o d d a w n a o p u ś c i ł a z a s a d y , j a k i e a u t o r j e s z c z e d o t ą d w y z n a j e ; Wie w c h o d z ą c w b l i ż s z y r o z b i ó r p o j e d y n c z y c h r o z ­ d z i a ł ó w , n i e m o ż e m y p o m i n ą ć , ż e n a j b a r d z i e j u d e ­ r z y ł n a s n i e ł a d p a n u j ą c y w c a f e m d z i e l e , n i e ł a d t y m b a r d z i e j z a s ł u g u j ą c y n a u w a g ę , ż e p o k r y t y p e w n y m p o z o r e m z e w n ę t r z n e g o p o r z ą d k u , t y m z g u b n i e j s z y w p ł y w n a k s z t a ł c ą c ą s i ę m ł o d z i e ż , d l a k t ó r e j a u t o r d z i e ł o s w o j e p r z e z n a c z y ł , w y w r z e ć m o ­ ż e . N i e p o j m u j e m y d la c z e g o a u t o r ź r ó d ł a p r a w a o - b o w i ą z u j ą c e g o , j a k o t o j a r a w o r z y m s k i e , p r a w o p o l ­ s k i e ( o p r a w i e ś r e d n i o - w i e c z n e m z a c h o d n i e j E u r o ­ p y nie’ m a ż a d n e j w z m i a n k i ^ , u m i e ś c i ł p o d k a t e g o - r y ą u m i e j ę t n o ś c i p o m o c n i c z y c h ? w s z a k p r a w o r z y m ­ s k i e i d a w n e p r a w o p o l s k i e , c h o c i a ż w p r a k t y c z n e m u ż y c i u z a o b i a ś n i e n i e p r a w a t e r a z o b o w i ą z u j ą c e g o u w a ż a n e b y w a , w n a u k o w e m j e d n a k ż e p o j ę c i u p r a ­ w a i j e g o r o z w i n i ę c i u h i s t o r y c z n e m , d a l e k o w y ż s z e z a j m u j e s t a n o w i s k o ; w s z a k ź r ó d ł o p r z e d t r e ś c i ą , k t ó r e g o t a ż j e s t w y p ł y w e m , k o n i e c z n i e w s k a z a ć n a l e ż y . N i e r o z u m i e m y r ó w n i e ż j a k a z a s a d a p r z e w o ­ d n i c z y ł a s z a n o w n e m u A u t o r o w i w p o d z i a l e w ł a ś c i ­ w y c h u m i e j ę t n o ś c i p r a w n i c z y c h . Z d a w a ł o b y s i ę n a m d a l e k o s t o s o w n i e j p o d z i e l i ć c a ł e p r a w o n a d w a g ł ó w n e d z i a ł y : n a p r a w o p r y w a t n e i p u b l i c z n e . P i e r w s z e o b e j m o w a ł o b y p r a w o c y w i l n e z e w s z y - s t k i e m i j e g o r o z g a ł ę z i e n i a m i ; d r u g i e p r a w o p a ń ­ s t w a , a j a k j e a u t o r n a z y w a , p r a w o n a t u r a l n e r z ą ­ d o w e , p r a w o k r y m i n a l n e i p r a w o n a r o d ó w .

( 476 )

Z w a ż a j ą c w s z a k ż e , i ż d l a k s z t a ł c ą c e j s i ę m ł o - d z i e ż y d o w s z e l k i e g o z a w o d u , a m i a n o w i c i e p r a w ­ n e g o , E n c y k l o p e d y a i M e t o d o l o g i a p r a w a , k t ó r e j b r a k c o r a z b a r d z i e j c z u ć s i ę d a j e , j e s t k o n i e c z n ą p o t r z e b ą , p r z y z n a ć m u s i m y , ż e i E n c y k l o p e d y a P . K ł o d z i ń s k i e g o n i e b ę d z i e b e z p o ż y t k u . T a ż s a m a j e d n a k ż e p r z y c z y n a w z b u d z a w n a s ż y c z e n i e , a ż e ­ b y ś m y ja k n a j p r ę d z e j u j r z e l i w t y m s a m y m p r z e d ­ m i o c i e d z i e ł o , j e d n ą , s a m o i s t n ą c a ł o ś ć s t a n o w i ą c e , w k t ó r e m b y g r u n t o w n e p o j ę c i a f i l o z o f i c z n o - h i s t o ­ r y c z n e p r a w a z a z a s a d ę p o ł o ż o n e b y ł y . «

T a k i e j e s t z d a n i e r e c e n z e n t a w p r z e g l ą d z i e n a ­ u k o w y m . — Z w a ż y w s z y s t a n o b e c n y n a u k p r a w n y c h n i e t y l k o w l i t e r a t u r z e p o l s k i e j a l e i z a g r a n i c z n e j , i l i e m o ż e m y w s t r z y m a ć s i e o d tej u w a g i , ź e p r a ­ w o d a w s t w o u s t a n o w i o n e , s z c z e g ó l n i e c y w i l n e w naj­

n o w s z y c h c z a s a c h o l b r z y m i m k r o k i e m p o s t ą p i ł o , p r a w o d a w s t w o z a ś k a r n e , w i e l e j e s z c z e b a r d z o d o ż y c z e n i a z o s t a w i a , a b a d a n i a f i l o z o f i c z n e o p r a w i e i p r a w o d a w s t w i e n a j m n i e j p o s t ą p i ł y . D l a t e g o p i ­ s z ą c y e n c y k l o p e d i ą p r a w a , w s y s t e m a t y c z n y m jej w y k ł a d z i e , ł ą c z ą c y m w s z y s t k i e g a ł ę z i e n a u k i p r a w a w j e d n ą c a ł o ś ć , d l a n i e r ó w n e g o p o s t ę p u p o j e d y n ­ c z y c h n a u k p r a w n i c z y c h n a tr a fi a n a t r u d n o ś c i n i e ł a t w e d o p r z e z w y c i ę ż e n i a — J e ż e l i P . K ł o d z i e s k i w s w o j e j E n c y k l o p e d i i t r u d n o ś c i t y c h n i e r o z w i ą z a ł , t o t y l k o w y ż e j w y m i e n i o n e j p r z y c z y n i e p r z y p i s a ć n a l e ż y , r ó w n i e j a k i p o z o r n y n i e ł a d w u k ł a d z i e d z i e ł a , z a r z u c o n y m u p r z e z P r z e g l ą d n a u k o w y . W s z a k ż e i l i t e r a t u r a n i e m i e c k a , k t ó r e j g ł ó w n ą z a ­ l e t ą w w y k ł a d z i e n a u k j e s t s y s t e m a t y c z n o ś ć , n i e . p o s i a d a d o t ą d d o b r e j e n c y k l o p e d i i p r a w a . D z i e ł a b o w i e m n i e m i e c k i e w t y m p r z e d m i o c i e , d o b r z e P.

K ł o d z i ń s k i e m u z n a n e , a w l i t e r a t u r z e e n c y k l o p e d i i

(

177

)

p r a w a p r z e z n i e g o w y l i c z o n e n i c s ą w ł a ś c i w i e en*

c y k l o p e d i a m i n a u k p r a w n y c h .

Z a d a n i e m k a ż d e j E n c y k l o p e d i i j e s t , l u d z i o m k t ó r z y s z k o ł y d a w n o o p u ś c i l i , w i a d o m o ś c i n a b y t e o d ś w i e ż a ć w p a m i ę c i , i o b z n a j a m i a ć z k a ż d o c z e . s n y m u m i e j ę t n o ś c i s t a n e m t y c h , k t ó r y m i n n e o b o ­ w i ą z k i n i e d o z w a l a j ą n a u c e t e j w y ł ą c z n i e s i ę o d d a ­ w a ć . T a k i e j e n c y k l o p e d i i p r a w a j e d n a k n i e t y l k o p o l s k a , a l e ż a d n a l i t e r a t u r a n i e m a , w s z y s t k i e b o ­ w i e m d z i e ł a t y t u ł t e n n o s z ą c e z a w i e r a j ą t y l k o w i a ­ d o m o ś c i w s t ę p n e , p r z y g o t o w a w c z e , z e b r a n e d l a o - r i e n t o w a n i a s i ę t y c h , k t ó r z y z a w o d o w i p r a w n i c z e m u o d d a ć s i ę z a m y ś l a j ą .

Z t e g o s t a n o w i s k a u w a ż a n e d z i e ł o P. K ł o d z i ń ­ s k i e g o m a n i e z a p r z e c z o n ą w a r t o ś ć , i j a k o w s t ę p d o n a u k i p r a w a z a s ł u g u j e b y d ź p o l e c o n ć m m ł o d z i e ż y n a u c e tej p o ś w i ę c i ć s i ę p s z e d s i e b i e r ą c e j .

J .

8-23

SP IS R Z E C Z E

W T0A1IK SZÓSiTY.U Z A W A U T i C I l.

(Strona P o l o n e u t y c h i a z ręk o.p . A n d r z e j a I . u b i e n i e c k i e

-g o . C z ę ś ć t r z e c i a . R o z d z i a ł I , V. . . . 3 K r ó t k i r y s d z i e j ó w i s p r a w L i s o w c z y k ó w , p r z e z

M a u r y c e g o lir. D z i e d u s z y c k i e g o ( c i ą g d . ) 2 5 U k ł a d y m i ę d z y C a r e m P i o t r e m W . a M i k o ł a ­

j e m S i e n i a w s k i m W o j e w o d ą B e ł z k i n i . . 8 8 O p i e r w s z y c h z a b o r a c h W a r i a g ó w n a z i e m i

L a c h i c k i e j i o g r o d z i e C z e r w i e ń s k , p r z e z K a z i m i e r z a h r . S t a d n i c k i e g o R o z p r . II. . 1 1 5 B e r d a w U r y c z u p r z e z D . J. W a g i l e w i c z a . . 1 5 1 R o z m a i t o ś c i l i t e r a c k i e . . . . . 1 7 5

S łó w k ilk a o K o ch an o w sk ich A lcx. lir.

K ra sic k ie g o .— P o m n ik i P r z e w o rs k ie Gs k a ­ m ie n io ry te m ) A. K. — E n c y k lo p e d ia i M e­

to d o lo g ia p r a w a J a n a K ło d z iń sk ie g o , J . Si.

B g k o p i s m a k s i ę g o z b i o r u O s s o l i ń s k i c h p . A l e x . K a t o w s k i e g o , l t ę k o p i s m a d z i e j ó w p o l ­ s k i c h p r z e z D ł u g o s z a ; ( z p o d o b i z n ą , t a ­ b l i c ą 2 ) ( D o k o ń c z e n i e . ) . . . . 8 1 — l l ( j .

( 81 )

P r z e s tr z e ń c z a s u w k się g a c h D łu g o sz a dziejó w r o z ło ­

żona.