kim X ięstw ie Lit. nie naruszona ma zosta
ności 9) w iele opowiadają o tych berdach
fl) P rz e zw isk a gości odw iedzających najw ięcej rozpisane po dziupłach, są i indziej ro zrzu co n e. C iekaw e byłoby Album tych p rz e z w is k , n aw et z n a la z łb y się p rz y nich
nie pośledni obrok duchowny.
21
Pierw niin przystąpię do części dziejo
wej, rozwiniętej z ułamków zdarzenia stare
go w kronikach ludu, uznaję potrzebę obja
śniać z kąd je zbierałem. O czywiście z ust ludu w iejskiego; lecz zważając, że dopiero dw ieście lat minęło, jak wieś Urycz założo
na, więcej miałem wzgląd na podania wsi starych: Orowe, Kruszelnica, Sinewódzko w y żnę, i co było ogólne, przyjąłem za prawdę do wątku, nie wyrzucając i szczególne, lecz tylko jako mniej lub więcej ważny dodatek je zamieszczając.
Na pytanie kto kuł w berdach dziupla, pieczary, stu dnie, wschody i galerie , dla czego i kiedy ? kto następnie w nich mie
szkał ? tyle tylko ze starego zdarzenia lud w wieści bez wątku i treści zachował. AVieść (a dla originalności więcej jak dla osnowy zasługuje na uwagę; nie masz w niej hi
storycznych pewników prócz w sk azów ek , lecz i (o poinęconych. D w ie oderwanych czasem kronik ze starego zdarzenia zostało;
pierwsza kronika opowiada o wykuciu berd;
druga zaś o osiedleniu się i wyrzuceniu z nich Tatarów; przyczein wzmiankuje się ów straszny pół-demon Szeludyw y Huniak.
Owoż w p r z e d w ie k u , kiedym siedziały W elety po pod góry, jeden z nich obrawszy sobie siedlisko na berdach, kazał wykuć pałac
( 4G2 )
przez nieczystą s i l ę , i jednej nory został pałac do lsur wykuty, lecz że przesłyszał łsury, W elet sam skamieniał; na tem się kończy pierwsza kronika.
Kiedy Tatary zalawszy księstwo halicko- wlodzimirskie na ich czele ów straszny S z e - łudywy Buniak pół-demon z parchami (sze- łudami) na głowie, powiekami długićmi sply- wającemi do ziem i, które czeladź na rozkaz podejmuje zloteini widiami, i z br/.uchem o- twartym, podstąpili pod mirsto B y c z , nad rzeką Tyśmienicą (teraz wieś Tustanowice);
mieszczanie byccy zamknęli się w m ieście, i ufni w naspy wysokie mając żywności do
statek i oręż w ręku oparli się zdobywcom.
Trwało jakiś czas, nakoniec Szeludywy Bu- nialt użył fortelu następnego. Pod pozorem ze chce wejść w układy z Byczanami oświad
czył przez po słó w , że odstąpi od miasta i weźmie dań, i że chce nie wiele : od domu jednego gołębia i jednego wróbla; Byrzanie przystali; lecz gdy przynieśli gołębie i wró
ble, Szeludywy Buniak kazał poprzyczepiać pod skrzydła gołębiom huplsę zapaloną obwi
niętą siarczanemi nićmi, z tąd powstał pożar w mieście. W pożarze wpadli do miasta Ta
tary ; tak miasto zniszczało prócz łupów wziętych; sami mieszkance padli pod ostrzem miecza, prócz nielicznych z biegów , którzy dali początek Druhobyczowi (Drugi - bycz)
21* ( 163 )
( 464 )
i garstki jeńców. Następnie Szełudowy Bu- niak osiadł w pałacu berdzkiin w U r y c z u , gdzie rzucił ścianę z kamienia a w niej bramę wiazdową, i przegrodził nasep ou po
łudniowego berda, gdzie miał staw, i drugi do pułnocnego, gdzie siadło jeg o wojsko o- bozem. Tu z ło ży ł łupy w tkaniach parczo- wych jedwabnych i sędach ze złota i sre
bra i pieniądzach, i z nieuii zamknął jeńców tysiące. — Az jednego razu szli wierzchem Stary-horb muzykanci ze Scbodnicy, gdzie byli na weselu na powrót do domu do Kru- szelnicy; ujrzał ich odźwierny z pałacu, dał znać Szełudywemu, i ten ich kazał zawołać.
Szełudywy Buniak był w szale w e s e la , rozpoczęła się pijatyka i tańce, lecz muzy
kanci rozglądnęli się gdzie są skarby, proch;
i powstała w nich myśl, zabrać co będą mo
g li unieść, a pałac z mieszkańcami w po
wietrze wysadzić ; dla tego gdy do nich piły leli napój w zanadrze. Tak się stało że gdy Szełudywy Buniak, przyboczni panowie i czeladź tak się zapili, że popadali bez przy
tomności, trzeźwi muzykanci zabrali co u- nieść mogli, i zostawiwszy zatknięte palące się świce w beczkach z prochem, poszli swoją drogą. Uszli wielki kawał, aż słyszą huk, aż się ziemia strząsła; pałac został w powietrze wysadzony, i pod zwaliskami komnat, przechodów, galeryi zagrzebani
zo-( 165 )
słali mieszkańcy. Jeden Szełudywy Buniak na złotej kolesnicy ujechał na Węgry, a i ta na granicy uderzyła o b u k , zapadła, i w r o s ła ; dodają niektórzy, i e sam Szełudy- w y Buniak wrósł razem z kolesnicą. Jedna
kowo i muzykanci nie uszli kary, poszła za niemi pogoń, i na zhańbienie uszy im odcię
ła. Potomkami ich są w Kruszelnicy Czule- w i c z e ; do dziś na pamiątkę nazywają ich bezuszkaini.
Odtąd w zwaliskach pałacu berdzkiego nikt nie mieszkał, p ró cz, jak niektórzy do
dają, diabla kulawego, który do niedawna sobie przechadzał się z lulką zapaloną.
To jes t druga kronika.
Teraz kilka słów do obiaśnienia tych kronik.
W pierwszej wzmianka o W elecie, jest istotnie jakaś wskazówka historyczna. Wiele słychać między ludem południowo-ruskiin, szczególnie Bojkami o Weletaeh; nawet iin siedliska wyznaczone na Opolu między obie
ma Lipami. W pojęciu ludowem Welet a Olbrzym je s t identycznem. Z bistoryi wia
domo, i e W elety były oddzielnym szczepem słowiańskim, mieszkającym na granicy Litwy, a później nad Labą, a nawet w pojedynczych gałęziach w Belgii i Brytanii. Potem w do
( dfiO )
bie średniego wieku pełno wzmianek o j e go męstwie, i zamiłowaniu w swobodzie 40).
W drugiej kronice nierównie więcej wskazówek, a nawet pewników historycz- n y e h : Tatary w pierwszein groźnem wystą
pieniu na Iluś, pod wodzą Szeludy wego Bu- niaka pół-demona! je s t to jedna osoba zB a- lychanem, który w pojęciu ludu w takim kształcie przeszedł do potomności. Miasto Bycz i osada jego Druhobycz, zdobycie j e go takim samym sposobem jak X. Olgi Isko- rostena stolicy Drewlauów, zwłaszcza, i e Tatary walczyły równie podejścem jak si
łą. Ostatnia wskazówka jest obcięcie usz znak zwycięztwa u Tatarów. Nawet diabły występujące w kronice moina uwaiać za dowód, i e mieszkańce pałacu w nim osiedli, były Tatary; jedno tylko jest sprzecznćin proch, i użycie jego do wysadzenia; lecz wiadomo, i e pierwsze Tatary u iy w aly proch w bitwach wzmiankowany w kronikarstwie ruskim, iyw ym ogniem.
Ja z swojej strony dodaję:
Z samego składu kucia rozwalonego po
sągu w małem skrzydle głównego berda ku wschodowi słońca, i obu galeryi na cyplu wielkiego skrzydła na zachód , naocznie
od-10) P aiiż! P. J. S iU ila r/.y k a S ło w a ń s k < S tarożyt. s tr. 171 . 071 i n a s tę p .
bija się ład n ieb iesłti, że zaś talii ład miał w sobie coś religijnego, o tein i wątpić nie można, nawet nie je s t niedorzecznością u- trzymywać, że w głębi za rękawami pieczar, s z c z e g ó ln ie w północnym berdzie do dziś dnia istnieje świątynia bogów z posągami łudzkiemi i zw ie rz ę c em i, gdzie długo po przyjęciu relig ii chrześciańskiej czciciele starych bogów pod swojemi kapłanami gro madzili się bić c z o łe m ; i lud powiada o przedwiekowych złotych stołach, czaszach, ptakach i koniach; i że tam chodzili czarno- ksieżniki. Co takie potwierdzają znaieziny gości w pieczarach, odłamków kruszców , czerepów, pieniędzy i innego rupiecia; z r e sztą ani wątpić nie można, że w tali nie- dostępnein miejscu wśród gór w zamier- szehlych lasach jak berda Uryckie by/y przy
tułkiem bezpiecznym ludu podczas napadów nieprzyjaciół: Tatarów, Turków i Wołochów, równie jak tłumów opryszków, którzy się tu gromadzili przed napadami, a po napadach składali zabrane pieniądze, lub pojedynczo się kryli przed ścigającemi ich smolakami;
i jeszcze teraz zdarzy się znaleść ślady przytułku ludu i goszczenia opryszków w tych berdach; są to kr: yżyki wyryte po głazach i kociołki z pieniędzmi.
Na tem kończę w przekonaniu, że moje badania są tylko materiałem
uporządkowa-( *67 )
ny m , i av nadziei, i e wkrótce inny pisarz widz więcej jak ja uzdatniony inoją pracę wcieli do swojej. Dla mnie dość, zem pierw
szy wydarł niepamięci pomnik umnictwa przedwieku naszych czcigodnych przodków Słowian Chorwatów, pomnik wielki i świę
ty, bo ich potem, krwią i łzami spłukany i uświęcony religią.
( 468 )
( 469 )
r
L I T E R A C K 1 E.
P a r e s ł ó w o K o c h a n o w s k i c h .
N a p i s a ł A l e k s a n d e r hr . K r a s i c k i .
P o w s z e c h n e m b y ł o d o t ą d m n i e m a n i e m , ż e P i o t r K o c h a n o w s k i ó w s ł a w n y t ł u m a c z J e r o z o l i m y w y z w o l o n e j b r a t e m b y ł r o d z o n y m w i e l k i e g o J a n a K o c h a n o w s k i e g o , o j c a p o e t ó w n a s z y c h .
T w i e r d z e n i e t o n a t e m s i ę t y l k o z a s a d z a , ż e w n a d g r o b k u P i o t r a o j c a J a n o w e g o w y m i e n i o n o s y n ó w j e g o s z e ś c i u ; a b y w i ę c i c h l i c z b ę z a p e ł n i ć , d o K a s p r a , J a n a , M i k o ł a j a , A n d r z e j a , J a k ó b a , d o d a n o P i o t r a s e k r , kr ó l. k a w a l l m a l t a ń . L e c z t e n p o d ł u g j e g o n a d g r o b k u ( a) u O O . F r a n c i s z k a n ó w w K r a k o w i e b ę d ą c e g o , t u d z i e ż m a r m u r u j e g o p a m i ą t c e w k o ś c i e l e w Z w o l e n i u p o ś w i ę c o n e g o (b) u m a r ł w r o k u 1 8 2 0 r a c h u j ą c la t ż y c i a 5 4 . N a t y c h t o d a t a c h o - p i e r a m m o j e r o z u m o w a n i e .
T y l e j u ż r a z y d r u k o w a n y n a d g r o b e k z w o l e ń - s k i P i o t r a o j c a J a n o w e g o ( ć ) u m i e r a ć m u w r. 1 5 4 7 k a ż e . J a k ż e p r z y p u ś c i ć , ż e b y t ł u m a c z J e r o z o l i m y j e g o b y ł s y n e m , k i e d y t e n ż e n i e d o ż y w s z y l a t 5 5 . w r o k u 1 0 2 0 d n i s w o j e z a k o ń c z y ł ; k ł a d ą c d a tg
22
( 470 )
n a r o d z e n i a s i ę j e g o n a r o k 1 5 0 0 ( ż y ł b o w i e m l a t
5 b ) w y p a d a ł o b y , ż e p r z y s z e d ł n a ś w i a t w lat l g p o ś m i e r c i o j c a .
J e s z c z e j e d n o : m a r m u r w k o ś c i e l e p a r a f i a l n y m w Z w o l e n i u o p i e w a , ż e A d a m K o c h a n o w s k i s ę d z i a z i e m s k i L u b e l s k i , n a y l e p s z e m u b r a t u t e n k a m i e ń p o ł o ż y ł , a ż e w r o d o w o d z i e K o c h a n o w s k i c h n i k t d o t ą d o A d a m i e j a k o b r a c i e J a n a n i e w s p o m i n a , w y n i k a t e d y , ż e i P io t r b ę d ą c y b r a t e m A d a m a , n i e b y t b r a t e m J a n a , c h y b a s t r y j e c z n y m ; l e c z i t o n i e p o d o b n a ; a l b o w i e m n a d l o d ł u g i p r z e c i ą g c z a s u m i ę d z y r. ś m i e r c i J a n a 1 5 8 4 ( d ) i- ś m i e r c i ą P i o t r a w r. 10520 t e m u s p r z e c i w i a ć s i ę z d a j e . M i a ł m o ż e J a n p i ą t e g o bra ta i m i e n i e m P i o t r , l e c z n i e b y t t o t ł u m a c z J e r o z o l i m y .
M o i e m j e s t z d a n i e m , ż e t e n P i o t r b y ł s y n o w c e m J a n a , m i a n o w i c i e s y n e m M i k o ł a j a a u t o r a K o - t u ł ó w d la s y n ó w s w o i c h n a p i s a n y c h . J e d e n z t y c h s y n ó w b y ł K r z y s z t o f C h o r . k o r . sta. k o z i e n i e c k i , p o s e ł d o T u r e k w r. 1 0 0 1 , a z m a r ł y w r. 1 0 3 3 . — B y l i j e s z c z e d w a j i n n i j e g o s y n o w i e : P i o t r i A - d a m ( c ) . N i e b ę d ą ż t o n a s z P i o t r s e k r . k r ó l . i A d a m s ę d z i a z i e m s k i L u b e l s k i ?
P r z y p u s z c z e n i e t o , d la d a t z g o n u K o c h a n o w s k i c h d u ż o d o p r a w d y j e s t p o d o b n i e j s z e m , g d y ż M i k o ł a j a u t o r R o t u ł ó w p r z e d r. 1 5 8 4 ż y ć p r z e s t a ł , w d o w a a l b o w i e m p o n i m K a t a r z y n a z J a s i e ń c a p o d a ł a t e n j e g o u t w ó r d o d r u k u ; (f) p r z e c i ą g w i ę c c z a s u o d ś m i e r c i M i k o ł a j a d o z g o n u P i o t r a w y n i e s i e lat 3 7 , k i e d y m i ę d z y d a t a m i ś m i e r c i P i o t r a o j c a J a n o w e g o i P i o t r a t ł u m a c z a J e r o z o l i m y u p ł y n ę ł o a ż lat 7 3 . J a k ż e ż p r z y p u ś c i ć , ż e b y t e n ż e b y ł s y n e m P i o t r a , k i e d y s i ę w lat i g p o j e g o z g o n i e u r o d z i ł ?
P r z e c i w n i e t y l u ś w i a t ł y c h i u c z o n y c h l u d z i . P io t r a z J a n e m w ę z ł e m b r a t e r s k i m p o ł ą c z y ł o , ż e ja z n i e ś m i a ł o ś c i ą z m o i e m w y s t ę p u j ę z a p r z e c z e n i e m i d ą c w b r e w z d a n i u K r a s i c k i e g o a r c y b . g n i e / . . , k a n o n i k a S i a r c z y r i s k i e g o , a u t o r k i i r o z r y w e k z i » J a n a K o c h a n o w s k i e g o w c z a r n y m l e s i c.«
A l e ś c i c z y t a j ą c z e w s z e c h m i a r z a j m u j ą c e p i s m a h i s t o r y c z n e B a l i ń s k i e g o n a t r a f i ł e m n a w y m i e n i o n e n a d g r o b k i P i o t r a o j c a J a n o w e g o i P i o t r a t ł u m a c z a J e r o z o l i m y K o c h a n o w s k i c h , k t ó r e m n i e t y m b a r d z i e j
w m o i e m u t w i e r d z i ł y m n i e m a n i u ; i b a r d z o m n i e z a d z i w i ł o , ż e t e n m ą ż u c z o n y z d a t t y c h m a r m u r ó w p r z e c i w n e g o n i e p o w z i ą ł z d a n i a , k i e d y z a w s z e
P i o t r a i A d a m a d o b r a c i J a n a p o c i ą g a ; c o d o P i o tra , j u ż e m w y k a z a ł , ż e t o b y ć s i ę n i e z d a j e ; c o d o A d a m a , o t y m ż a d e n z c y t o w a n y c h p i s a r z y n i e w s p o m n i a ł .
Z r e s z t ą p o d a j ą c t y c h s ł ó w k i l k a p o d s ą d b a - d a c z ó w s t a r o ż y t n o ś c i p o w t a r z a m r a z j e s z c z e , ż e m o j e m n i e m a n i e l u b o p r a w d o - p o d o b n e i n a p e w n y c h u z a s a d n i o n e d a t a c h , j e d n a k ż e m y l u e m b y d ź m o ż e , c o b i e g l e y s z e m u p i ó r u d o r o s t r z y g n i e n i a z o s t a w i a m .
P r z y p i s y .
{ a ) D . O . A L P e t r u s d e S y c y n a K o c h a n o w s k i S e c r . R e g i u s h i c m o r t a l e s e x u v i a s d e p o n e n s , i l l a m s i n e m o r t e v i t a m s p e r a t , a p p r e c a r e q u i s q u i s e o d e m a s p i r a s . M o r i t u r d i e 2 . A u g u s t i l( ji !0 a e t a t i s s u a e 5 4 .
( b ) P e t r o K o c h a n o v i o S e c r e t a r i o R e g i o a d d i- v u m F r a n c i s c u m C r a c o v i a e s e p u l t o , q u i c u m h o c s a c e l l u m a r g e n t c a s u p e i e c t i l i e t a t u p i e t i s T a b e l l i s a c m u l t a v e s t e s a c r a o r n a s s e t , c e n s u q u c a n n u o i n
22*
(
173)
p e r p e t u u m d e s u o a u x i s s e t , u t u b i e x t a n t e j u s p i e - t a t i s m o n u m e n t a i b i e t i p s i u s e x t a t m e m o r i a . A d a m u s K o c h a n o w s k i j u d e x t e r r a e L u b l i n , f r a tr i o p t i m o p o - s u i t e o d e m , q u o e x h a c v i t a e i c e s s i t a n n o l l ) 2 0 a e t a t i s 5 4 .
( c ) M . n . P e t r o K o c h a n o w i o t e r r a e S a n d o - m i r i e n s i s j u d i c i e t A n n a e d e B i a ł a c z e w e j u s c o n j u g i .
C u m e x t i n c t i s b e n e f i c i i a u c t o r i b u s t e n u i s ad- l n o d u m r e l e r r e n d a e g r a t i a e s u p e r s i t r a t i o , J o a n n e s K o c h a n o v i u s p a r e n t i b u s i n d u l g e n t i s s i m i s h u n c lapi_
d e m j u g i b u s r i g a t u m l a c h v i m i s P. o b i e r u n t a l t e r a n : C h . X L V I I . s u p r a M . D . a e t a t i s s u a e an. L X I I . a l t e r a d e c e n n i o p o s t q u i n q u a g e n a r i a , V I . f i l i i s e t f i l i a b u s III. s u p e r s t i t i b u s .
( d ) N a d g r o b e k J a n a w k o ś c i e l e p a r a f , w Z w o l e n i u J o a n n e s K o c h a n o w s k i T r i b . S a n d . h i c ą u i e s e i t n e i n s a l u t a t a p r a e t e r i r e t h o s p e s e r u d i t u s o s s a t a n t i v i r i , c u j u s a p u d m e n t e s e l e g a n t i o r e s m e m o r i a v i g e - b i t s e m p i t e r n a , h o c m a r m o r i n d i c i o e s t o . o b i i t a n n o 1 5 8 4 . d i e 2 2 . A u g u s t i a r t a t i s 5 4 .
( e ) O b . O b . D z i e ł a K l e m e n t y n y z T a ń s k i c h H o f m a n o w e j w y d . W r o c ł . T o m . 5 . s t r . 1 1 5 .
( f ) R o t h u ł y M i k o ł a j a K o c h a n o w s k i e g o d o s y n ó w s w o i c h , k t ó r e m a ł ż o n k a j e g o K a t a r z y n a z J a s i e ń c a K o c h a n o w s k a p o ś m i e r c i j e g o w y d a ł a r o k u p a ń s k i e g o 1 5 8 4 z n a p i s e m :
» P r a w a t w o j e m ó j P a n i e , p i o s n k a m i m o j e m i ,
» B y ł y p ó k i m tu m i e s z k a ł n a tej n ę d z n e j z i e m i , ł W s z y s t k i t w o j i u s t a w y , s k r y ł e m w s e r c e s w o j e *
> A b y c i e n i e g n i e w a t o to m d l e c i a ł o m o j e . «
( 173 )
P o m n iki P rzew o rskie.
G o r l i w e m u o w y ś l e d z e n i e , w y d o b y c i e i z a c h o w a n i e p a m i ą t e k n a s z y c h , a r a z e m o u p o w s z e c h n i e n i e w i a d o m o ś c i o n i c h , A d a m o w i J u n o s z y R o ś c i - s z e w s k i e m u w i n n i ś m y z e b r a n i e p o m n i k ó w P r z e w o r s k i c h , k t ó r e t y m ch ętnie' j w p i ś m i e n a s z e m u - m i e s z c z a m y , ż e d o t ą d w n i e k t ó r y c h p i s m a c h t y l k o c z ę ś c i o w o w s p o m n i a n e b y ł y , l e c z a n i \y n a l e ż y t y m z w i ą z k u , a n i z p o t r z e b n ą w i e r n o ś c i ą i d o k ł a d n o ś c i ą , j a k i e j p o d a n i e p u b l i c z n o ś c i t y c h n i e r a z w a ż n y c h a n i e z a p r z e c z o n y c h h i s t o r y c z n y c h ś w i a d e c t w w ł a ś c i w i e w y m a g a . O d k ł a d a j ą c i n n e d o t o m ó w n a s t ę p n y c h n a s z e j B i b l i o t e k i , w n i n i e j s z y m z a ł ą c z a m y o b r a z s t a r a n n i e p r z e z X a w . P r e k a w y d a w c ę w i z e r u n k ó w s ł a w n y c h l u d z i w P o l s c z e « p r z e r y s o w a n y , z n a j d u j ą c y s i ę w k o ś c i e l e p a r a f . P r z e w o r s k i m n a ś c i a n i e k o ł o w i e l k i e g o o ł t a r z a p o s t r o n i e E w a n g e l i i . — O b r a z t e n p r z e d s t a w i a w ś r o d k u s t o j ą c ą N a j ś w i ę t s z ą M a r y ę P a n n ę
7. d z i e c i ą t k i e m J e z u s n a r e k u o t o c z o n ą p r o m i e n i a m i i o b ł o k a m i . P o p r a w e j r ę c e A r c h a n i o ł R a f a ł p o l e c a m a t c e Z b a w i c i e l a d w ó c h k l ę c z ą c y c h T a r n o w s k i c h . — J e d e n z n i c h w z b r o i , d r u g i m ł o d s z y w s t r o j u a d a m a s z k o w y m , p r z y n i c h n a z i e m i h e ł m i t a r c z a z h e r b e m T a r n o w s k i c h l e l i w ą ; z le w e ’j s t r o n y ś w i ę t a A n n a z j a b ł k i e m g r a n a t u f g o d ł e m p ł o d n o ś c i ) w r ę k u , p o l e c a N a j ś w i ę t s z e j P a n n i e k l ę c z ą c e d w i e c ó r k i T a r n o w s k i e i m a t k ę o n y c h ; t a r c z a u n ó g i c h l e ż ą c a z h e r b e m k o r c z a k o z n a c z a o c z y w i ś c i e r ó d s a m e j T a r n o w s k i e j . O b r a z t e n j u ż z s a m e g o r y s u n k u i s p o s o b u m a l o w a n i a j e s t c i e k a w y m z a b y t k i e m ó w c z e s n e j s z t u k i m a l a r s k i e j w P o l s z c z ę ; j e s t ó n m a l o w a n y e x v o t o , a o r a z n a d g r o b k i e m , c o d o w o d z i n a p i s w k o ł o t e g o o b r a z u u m i e s z c z o n y ,
( 474 )
k t ó r y t a k ż e n a t y m w i ę k s z ą z a s ł u g u j e u w a g ę , ź e ja k s ł u s z n i e A d a m R o ś c i s z e w s k i u w a ż a , w s z y s c y c o g o d o t ą d p r z y t a c z a l i , l u b g o f a ł s z y w i e c z y t a l i , l u b t e ż n i e d o k ł a d n i e m i e l i s o b i e p o d a n y . J e s t o n z a ś t ł a s t ę p u j ą c y :
M a g n i f i c u s D o m i n u s R a p h a e l d e J a r o s ł a w e t c . C a p i t a n e u s e t C a s t e l l a n u s S a n d o m i r i e n s i s n e c n o n M a r e s a l c u s R e g n i P o l o n i a e o b i i t 2 2 d a d i e m e n s i s d e c e m b r i s A n n o D o m i n i M i l l e s i m o Q u a d r i n g e n t e s i - m o N o n a ( g e s i m o ^ . —
O i l e p o m n i k i t e d o s p r a w d z e n i a i w y j a ś n i e n i a t e g o c o n a m h i s t o r y c z n i p i s a r z e o t y c h p r z o d k a c h z n a k o m i t e g o T a r n o w s k i c h r o d u p o d a j ą , s ł u ż y ć m o g ą , o k a ż e s i ę n a s t ę p n i e .
A . K.
E ncyklopedya i Metodologia obejmująca o- y ó ln y r y s nauli i wiadomości p ra w n y c h , p r z e z J a n a K łodzińskiego O . P . D . Człon
ka T o w a rzystw a naukowego z u n iw ersy
tetem Jagielońskim połączonego; Sędziego S ą d u A ppel. kró l. Pol. ułożona. W W a r sza w ie w d ru ka rn i p r z y ulicy długiej N r . 5 9 1 . 1 8 4 2 . 8co str. 4 4 7 .
P r z e g l ą d n a u k o w y w y c h o d z ą c y w W a r s z a w i e , d a je w N r . 1 8 n a r o k 1 8 4 2 t a k i e z d a n i e o t e m d z i e l e : » M a ł a i l o ś ć w y c h o d z ą c y c h u n a s d z i e ł p r a w n y c h , p o m i m o c o r a z bardzie 'j c z u ć s i ę d a ją c e j i c h n i e z b ę d n e j p o t r z e b y , w k ł a d a n a n a s o b o w i ą z e k p r z y j ę c i a z w d z i ę c z n o ś c i ą k a ż d e j n a t e m p o l u p o d j ę tej p r a c y . — Z u p r a g n i e n i e m z a t e m o c z e k i w a l i ś m y ( s t o s o w n i e d o o g ł o s z o n e g o w r, z. p r o s p e k t u ) p o
-(
^ 5)
j a w i e n i a s i ę w y ż e j w s p o m n i o n e g o d z i e ł a ; l e c z z
p r a w d z i w y m ż a l e m w y z n a ć m u s i m y , ż e d z i e ł o P . K ł o d z i ń s k i e g o , g d y b y p r z e d k i l k u n a s t u l a t y w y d a - n e m b y ł o , m o ż e m i e ć b y m o g ł o p r z y z n a n y s o b i e w i ę k s z ą w a r t o ś ć , a n i ż e l i d z i ś , g d y n a u k a p r a w a t a k o l b r z y m i e c o d z i e ń c z y n i ą c p o s t ę p y , j u ż o d d a w n a o p u ś c i ł a z a s a d y , j a k i e a u t o r j e s z c z e d o t ą d w y z n a j e ; Wie w c h o d z ą c w b l i ż s z y r o z b i ó r p o j e d y n c z y c h r o z d z i a ł ó w , n i e m o ż e m y p o m i n ą ć , ż e n a j b a r d z i e j u d e r z y ł n a s n i e ł a d p a n u j ą c y w c a f e m d z i e l e , n i e ł a d t y m b a r d z i e j z a s ł u g u j ą c y n a u w a g ę , ż e p o k r y t y p e w n y m p o z o r e m z e w n ę t r z n e g o p o r z ą d k u , t y m z g u b n i e j s z y w p ł y w n a k s z t a ł c ą c ą s i ę m ł o d z i e ż , d l a k t ó r e j a u t o r d z i e ł o s w o j e p r z e z n a c z y ł , w y w r z e ć m o ż e . N i e p o j m u j e m y d la c z e g o a u t o r ź r ó d ł a p r a w a o - b o w i ą z u j ą c e g o , j a k o t o j a r a w o r z y m s k i e , p r a w o p o l s k i e ( o p r a w i e ś r e d n i o - w i e c z n e m z a c h o d n i e j E u r o p y nie’ m a ż a d n e j w z m i a n k i ^ , u m i e ś c i ł p o d k a t e g o - r y ą u m i e j ę t n o ś c i p o m o c n i c z y c h ? w s z a k p r a w o r z y m s k i e i d a w n e p r a w o p o l s k i e , c h o c i a ż w p r a k t y c z n e m u ż y c i u z a o b i a ś n i e n i e p r a w a t e r a z o b o w i ą z u j ą c e g o u w a ż a n e b y w a , w n a u k o w e m j e d n a k ż e p o j ę c i u p r a w a i j e g o r o z w i n i ę c i u h i s t o r y c z n e m , d a l e k o w y ż s z e z a j m u j e s t a n o w i s k o ; w s z a k ź r ó d ł o p r z e d t r e ś c i ą , k t ó r e g o t a ż j e s t w y p ł y w e m , k o n i e c z n i e w s k a z a ć n a l e ż y . N i e r o z u m i e m y r ó w n i e ż j a k a z a s a d a p r z e w o d n i c z y ł a s z a n o w n e m u A u t o r o w i w p o d z i a l e w ł a ś c i w y c h u m i e j ę t n o ś c i p r a w n i c z y c h . Z d a w a ł o b y s i ę n a m d a l e k o s t o s o w n i e j p o d z i e l i ć c a ł e p r a w o n a d w a g ł ó w n e d z i a ł y : n a p r a w o p r y w a t n e i p u b l i c z n e . P i e r w s z e o b e j m o w a ł o b y p r a w o c y w i l n e z e w s z y - s t k i e m i j e g o r o z g a ł ę z i e n i a m i ; d r u g i e p r a w o p a ń s t w a , a j a k j e a u t o r n a z y w a , p r a w o n a t u r a l n e r z ą d o w e , p r a w o k r y m i n a l n e i p r a w o n a r o d ó w .
( 476 )
Z w a ż a j ą c w s z a k ż e , i ż d l a k s z t a ł c ą c e j s i ę m ł o - d z i e ż y d o w s z e l k i e g o z a w o d u , a m i a n o w i c i e p r a w n e g o , E n c y k l o p e d y a i M e t o d o l o g i a p r a w a , k t ó r e j b r a k c o r a z b a r d z i e j c z u ć s i ę d a j e , j e s t k o n i e c z n ą p o t r z e b ą , p r z y z n a ć m u s i m y , ż e i E n c y k l o p e d y a P . K ł o d z i ń s k i e g o n i e b ę d z i e b e z p o ż y t k u . T a ż s a m a j e d n a k ż e p r z y c z y n a w z b u d z a w n a s ż y c z e n i e , a ż e b y ś m y ja k n a j p r ę d z e j u j r z e l i w t y m s a m y m p r z e d m i o c i e d z i e ł o , j e d n ą , s a m o i s t n ą c a ł o ś ć s t a n o w i ą c e , w k t ó r e m b y g r u n t o w n e p o j ę c i a f i l o z o f i c z n o - h i s t o r y c z n e p r a w a z a z a s a d ę p o ł o ż o n e b y ł y . «
T a k i e j e s t z d a n i e r e c e n z e n t a w p r z e g l ą d z i e n a u k o w y m . — Z w a ż y w s z y s t a n o b e c n y n a u k p r a w n y c h n i e t y l k o w l i t e r a t u r z e p o l s k i e j a l e i z a g r a n i c z n e j , i l i e m o ż e m y w s t r z y m a ć s i e o d tej u w a g i , ź e p r a w o d a w s t w o u s t a n o w i o n e , s z c z e g ó l n i e c y w i l n e w naj
n o w s z y c h c z a s a c h o l b r z y m i m k r o k i e m p o s t ą p i ł o , p r a w o d a w s t w o z a ś k a r n e , w i e l e j e s z c z e b a r d z o d o ż y c z e n i a z o s t a w i a , a b a d a n i a f i l o z o f i c z n e o p r a w i e i p r a w o d a w s t w i e n a j m n i e j p o s t ą p i ł y . D l a t e g o p i s z ą c y e n c y k l o p e d i ą p r a w a , w s y s t e m a t y c z n y m jej w y k ł a d z i e , ł ą c z ą c y m w s z y s t k i e g a ł ę z i e n a u k i p r a w a w j e d n ą c a ł o ś ć , d l a n i e r ó w n e g o p o s t ę p u p o j e d y n c z y c h n a u k p r a w n i c z y c h n a tr a fi a n a t r u d n o ś c i n i e ł a t w e d o p r z e z w y c i ę ż e n i a — J e ż e l i P . K ł o d z i e s k i w s w o j e j E n c y k l o p e d i i t r u d n o ś c i t y c h n i e r o z w i ą z a ł , t o t y l k o w y ż e j w y m i e n i o n e j p r z y c z y n i e p r z y p i s a ć n a l e ż y , r ó w n i e j a k i p o z o r n y n i e ł a d w u k ł a d z i e d z i e ł a , z a r z u c o n y m u p r z e z P r z e g l ą d n a u k o w y . W s z a k ż e i l i t e r a t u r a n i e m i e c k a , k t ó r e j g ł ó w n ą z a l e t ą w w y k ł a d z i e n a u k j e s t s y s t e m a t y c z n o ś ć , n i e . p o s i a d a d o t ą d d o b r e j e n c y k l o p e d i i p r a w a . D z i e ł a b o w i e m n i e m i e c k i e w t y m p r z e d m i o c i e , d o b r z e P.
K ł o d z i ń s k i e m u z n a n e , a w l i t e r a t u r z e e n c y k l o p e d i i
(
177)
p r a w a p r z e z n i e g o w y l i c z o n e n i c s ą w ł a ś c i w i e en*
c y k l o p e d i a m i n a u k p r a w n y c h .
Z a d a n i e m k a ż d e j E n c y k l o p e d i i j e s t , l u d z i o m k t ó r z y s z k o ł y d a w n o o p u ś c i l i , w i a d o m o ś c i n a b y t e o d ś w i e ż a ć w p a m i ę c i , i o b z n a j a m i a ć z k a ż d o c z e . s n y m u m i e j ę t n o ś c i s t a n e m t y c h , k t ó r y m i n n e o b o w i ą z k i n i e d o z w a l a j ą n a u c e t e j w y ł ą c z n i e s i ę o d d a w a ć . T a k i e j e n c y k l o p e d i i p r a w a j e d n a k n i e t y l k o p o l s k a , a l e ż a d n a l i t e r a t u r a n i e m a , w s z y s t k i e b o w i e m d z i e ł a t y t u ł t e n n o s z ą c e z a w i e r a j ą t y l k o w i a d o m o ś c i w s t ę p n e , p r z y g o t o w a w c z e , z e b r a n e d l a o - r i e n t o w a n i a s i ę t y c h , k t ó r z y z a w o d o w i p r a w n i c z e m u o d d a ć s i ę z a m y ś l a j ą .
Z t e g o s t a n o w i s k a u w a ż a n e d z i e ł o P. K ł o d z i ń s k i e g o m a n i e z a p r z e c z o n ą w a r t o ś ć , i j a k o w s t ę p d o n a u k i p r a w a z a s ł u g u j e b y d ź p o l e c o n ć m m ł o d z i e ż y n a u c e tej p o ś w i ę c i ć s i ę p s z e d s i e b i e r ą c e j .
J .
8-23
SP IS R Z E C Z E
W T0A1IK SZÓSiTY.U Z A W A U T i C I l.
(Strona P o l o n e u t y c h i a z ręk o.p . A n d r z e j a I . u b i e n i e c k i e
-g o . C z ę ś ć t r z e c i a . R o z d z i a ł I , V. . . . 3 K r ó t k i r y s d z i e j ó w i s p r a w L i s o w c z y k ó w , p r z e z
M a u r y c e g o lir. D z i e d u s z y c k i e g o ( c i ą g d . ) 2 5 U k ł a d y m i ę d z y C a r e m P i o t r e m W . a M i k o ł a
j e m S i e n i a w s k i m W o j e w o d ą B e ł z k i n i . . 8 8 O p i e r w s z y c h z a b o r a c h W a r i a g ó w n a z i e m i
L a c h i c k i e j i o g r o d z i e C z e r w i e ń s k , p r z e z K a z i m i e r z a h r . S t a d n i c k i e g o R o z p r . II. . 1 1 5 B e r d a w U r y c z u p r z e z D . J. W a g i l e w i c z a . . 1 5 1 R o z m a i t o ś c i l i t e r a c k i e . . . . . 1 7 5
S łó w k ilk a o K o ch an o w sk ich A lcx. lir.
K ra sic k ie g o .— P o m n ik i P r z e w o rs k ie Gs k a m ie n io ry te m ) A. K. — E n c y k lo p e d ia i M e
to d o lo g ia p r a w a J a n a K ło d z iń sk ie g o , J . Si.
B g k o p i s m a k s i ę g o z b i o r u O s s o l i ń s k i c h p . A l e x . K a t o w s k i e g o , l t ę k o p i s m a d z i e j ó w p o l s k i c h p r z e z D ł u g o s z a ; ( z p o d o b i z n ą , t a b l i c ą 2 ) ( D o k o ń c z e n i e . ) . . . . 8 1 — l l ( j .
( 81 )