S
tefan Tytus Dąbrowski urodził się 31 stycznia 1877 r.w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Ojciec Stefan Dąbrowski (1849–1909), z wykształcenia ekonomista, większość życia poświęcił malarstwu i pracy peda-gogicznej (współorganizator Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i dyrektor szkoły przy Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej w Warszawie); matką była Hortensja Maria Lombard.
W 1895 r. Stefan Dąbrowski ukończył IV klasyczne gimnazjum w Warsza-wie i wstąpił na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Przyjaciel z czasów gimnazjalnych, dominikanin o. Jacek Woroniecki wspominał Dąbrow-skiego: „Był typem męskiej urody i dzielności i takim pozostał przez całe życie [...]. Był typowym sangwinikiem, gotowym entuzjazmować się zawsze wszyst-kim, co wzniosłe i szlachetne [...]. Urodą i zapałem, który go nigdy nie opusz-czał, oraz szczerą życzliwością dla wszystkich, z którymi się stykał, zyskiwał ogólną sympatię [...]. Przeciwników mógł mieć wielu [...] ale wrogów nie miał;
prawość charakteru, czystość zamiarów w działalności politycznej zjednywały mu ogólny szacunek”. Podczas studiów stanął na czele organizacji studenckiej
„Bratnia Pomoc” i był jednym z działaczy tajnego Związku Młodzieży Polskiej
„Zet”, związanej z ruchem narodowym. U kolegów zyskał sobie przydomek Stefan Mocny. W młodości uprawiał z sukcesami szermierkę i zapasy. Był świetnym pływakiem, a przez całe życie wytrawnym turystą.
W 1900 r. uzyskał dyplom lekarza i wyjechał do Francji. Jak zwierzył się po-znańskim studentom: „w pogoni za wiedzą czystą opuściłem niegościnne progi
D. Płygawko
150
rosyjskiej uczelni, by szukać cieplejszego ogniska wiedzy za granicą”. Kraj ro-dzinny matki uważał zawsze za swoją drugą ojczyznę. W Paryżu podjął pracę w klinice chorób nerwowych, lecz ostatecznie zdecydował o studiach w Zakła-dzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego Sorbony pod kierunkiem prof.
Armanda Gautiera. Pobyt zakończył w 1902 r. rozprawą Sur la mannité et les ptomaines dans l’urine normale de l’homme.
Po powrocie do kraju, zachęcony przez prof. W. Sobierańskiego, pojechał do Lwowa z ambitnymi planami. „Ja prawdopodobnie będę we Lwowie, gdzie muszę zaczepić się przy Uniwersytecie i powoli szykować się do różnorodnych egzaminów, które będę musiał zdawać – pisał do przyjaciela Kazimierza Woź-nickiego – by móc w przyszłości posiąść docenturę. Prócz tego muszę przed-sięwziąć inne prace samodzielne, by ta praca naukowa nie ograniczała się na zdobywaniu tytułów, lecz faktycznie była produkcyjną”. Gdy w grudniu 1902 r.
zmarł prof. Sobierański, Dąbrowski przyjął pracę w Borysławiu. Prowadził badania nad skraplaniem gazów wydzielanych z szybów naftowych.
W 1903 r. wrócił do Lwowa i w październiku objął stanowisko demonstra-tora w Instytucie Farmakologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu pod kierun-kiem prof. Jana Prusa. Wsparty w 1904 r. bezzwrotną zapomogą przez Kasę im. J. Mianowskiego, kontynuował badania „w dziedzinie chemii biologicznej”.
Nadal nie stronił od działalności społecznej i politycznej i był jednym z waż-niejszych działaczy „Zetu”, organizacji studenckiej Czytelnia Akademicka i współredagował ich pismo „Teka”. W tym czasie narodziła się przyjaźń ze Stanisławem Strońskim, Adamem Skałkowskim, Edwardem Dubanowiczem i Stanisławem Kasznicą. W 1905 r. za sprawą Romana Dmowskiego Dąbrowski został członkiem tajnej Ligi Narodowej. W 1908 r. zdystansował się jednak z kolegami od polityki lidera ruchu narodowego i współtworzył grupę młodych narodowców „Rzeczpospolita”, skupionych wokół dwutygodnika o tej samej nazwie.
W maju 1905 r. został Dąbrowski asystentem w Katedrze Chemii Lekarskiej u prof. Stanisława Bądzyńskiego i rok później opublikowali wspólnie pracę pt.
O grupie kwasów organicznych zawierających azot i siarkę, składnikami prawidłowego mo-czu ludzkiego. W styczniu 1908 r. uzyskał doktorat wszechnauk lekarskich, a w marcu tegoż roku habilitował się na podstawie pracy O naturze chemicznej podstawowego barwnika moczu. Dzięki stypendium Akademii Umiejętności od listo-pada 1908 r. do 1911 r. przebywał w Paryżu, gdzie pracował nad układami ko-loidowymi w laboratorium prof. J. Perrina (laureata Nagrody Nobla w dziedzi-nie fizyki w 1926 r.).
STEFAN DĄBROWSKI (1945 – 1946) 151 Po powrocie do Lwowa na własną prośbę uzyskał obywatelstwo austriackie.
Już w 1904 r. pisał do Woźnickiego: „Za każdym pobytem w Warszawie coraz silniej odczuwam cały ciężar niewoli, który gniecie pierś i tamuje oddech. Człek przywykł do wolności!”.
W listopadzie 1911 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym fizjo-logii i nauki żywienia zwierząt domowych i mleczarstwa w Akademii Rolniczej w Dublanach, a w kwietniu 1913 r. profesorem chemii i fizjologii żywienia w Akademii Weterynaryjnej we Lwowie. Formalnie związany był z tą uczelnią od 1 października 1913 r. do 31 października 1918 r.
Wybuch wojny w sierpniu 1914 r. zaskoczył Dąbrowskiego w Poroninie na Podhalu. Władze skierowały go do dziesięciotysięcznego Nowego Targu, gdzie do listopada 1915 r. był jedynym lekarzem. Został też zastępcą komendanta szpitala miejskiego i wpłynął na zahamowanie epidemii czerwonki, tyfusu, szkarlatyny, co uchroniło go od powołania na front. W sierpniu 1915 r. został Dąbrowski w Nowym Targu delegatem, powołanego pół roku wcześniej przez bpa Adama Stefana Sapiehę, Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy dla do-tkniętych klęską wojny. Wraz z Kazimierzem Pankiem organizował kolumny sanitarne dla zapobiegania i zwalczania epidemii. Od 27 listopada 1915 r. do wiosny 1916 r. Dąbrowski kierował w mieście szpitalem Czerwonego Krzyża.
Był też lekarzem epidemicznym organizacji we Wschodniej Małopolsce, a od grudnia 1918 r. w Galicji Wschodniej.
Podczas pobytu w Nowym Targu prowadził badania nad wyczerpaniem re-zerw wojskowych Niemiec i Austro-Wegier. Przewidział, że w 1916 r. w ich armiach nastąpi deficyt rekruta. Wierzył, iż „sprawa rekruta pod okupacją austriacko-niemiecką stanie się osią wszystkich spraw i zabiegów Niemców w Polsce”. Potwierdzeniem tezy Dąbrowskiego był tzw. „Akt 5 listopada”, obwieszczony w Warszawie i Lublinie przez generał-gubernatorów. Zapowiedź utworzenia państwa polskiego miała zjednać polską opinię publiczną celem uzyskania polskiego żołnierza dla własnych armii. Badania Dąbrowskiego opu-blikowano anonimowo w marcu 1917 r. w Warszawie w broszurze pt. Wojna światowa w świetle cyfr i wpływ rezerw Kongresówki na dalszy jej przebieg. Wzbudziła zainteresowanie okupantów przypisującym jej autorstwo francuskiemu sztabowi wojskowemu. Całość pracy Dąbrowski wydał w 1922 r. pt. Walka o rekruta pol-skiego pod okupacją (ss. 348). W październiku 1918 r. wrócił do Lwowa i brał udział w opracowywaniu strategii obrony miasta. Uczestniczył w listopadowych walkach. Za te zasługi otrzymał „Krzyż Obrony Lwowa”, a w 1921 r. „Krzyż Walecznych”. W styczniu 1919 r. premier Ignacy Jan Paderewski mianował Dąbrowskiego przedstawicielem Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy
prze-D. Płygawko
152
bywającej w Polsce francuskiej misji wojskowej, na czele z gen. Josephem Ber-thélemym, gen. Josephem Noulensem. Równocześnie pracował nad sprawą organizacji armii w odrodzonej Polsce
Powrót Stefana Dąbrowskiego do pracy naukowej i dydaktycznej nastąpił we wrześniu 1919 r., kiedy otrzymał nominację na profesora zwyczajnego che-mii ogólnej i nauki żywienia zwierząt (Katedra Cheche-mii i Fizjologii Żywienia) w Akademii Weterynaryjnej we Lwowie. Przez rok kierował również Katedrą Chemii Lekarskiej prof. Bądzyńskiego, po jego odwołaniu do Warszawy.
W marcu 1920 r. Rada Wydziału nie przyznała tej katedry Dąbrowskiemu, wo-bec czego postanowił opuścić Lwów. Przyjął wystosowane już w listopadzie 1919 r. zaproszenie rektora Heliodora Święcickiego do objęcia Katedry Chemii Lekarskiej na organizowanym Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego.
Oficjalną nominację otrzymał 22 września 1920 r. Zanim prof. Dąbrowski przybył do Poznania, od kwietnia 1920 r. do jesieni 1921 r. był podsekretarzem stanu w MSZ. Obowiązki w UP objął 1 października 1921 r. Od 1922 do 1947 r.
(z przerwą wojenną) kierował też Katedrą Chemii Fizjologicznej. W latach 1937–1939 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego.
Wielkie morale, osiągnięcia naukowe i dydaktyczne zjednywały Dąbrow-skiemu szacunek studentów UP. Miał z nimi pozanaukowe kontakty, pełniąc między innymi funkcję kuratora Młodzieży Wszechpolskiej, będącej pod wpływami ruchu narodowego. Organizacja zrzeszała najliczniejszą grupę stu-dentów UP.
Pracę naukową i dydaktyczną godził Dąbrowski z działalnością polityczną.
Od 1922 r. przez cztery kadencje był posłem na sejm z okręgu kolsko-łęczycko- -konińskiego. W sejmie w latach 1922–1927 był członkiem Klubu Chrześcijań-sko-Narodowego, a w latach 1928–1935 – Klubu Stronnictwa Narodowego.
Pracował w sejmowej Komisji Wojskowej, Budżetowej i Oświaty. W Komisji Wojskowej miał duży wkład w projektach reorganizacji armii i opracowaniu problemów związanych z obronnością kraju. W grudniu 1924 i styczniu 1925 r.
był referentem prac nad ustawą o organizacji naczelnych władz obrony pań-stwa. Opublikował na ten temat w 1925 r. w Poznaniu książkę Zagadnienie obrony narodowej w wojnie nowoczesnej. Organizacja rządu i naczelnego dowództwa, a w „Prze-glądzie Wszechpolskim” artykuł O powszechnym obowiązku służby wojskowej w Polsce.
Dzięki zabiegom Dąbrowskiego w tym samym roku sejm uwzględnił w budże-cie państwa kwotę 500 tys. franków na dofinansowanie budowy pomnika Ada-ma Mickiewicza w Paryżu (odsłonięty w 1929 r.).
Mimo wewnętrznych kryzysów politycznych w państwie Dąbrowski był przeciwny wszelkiej dyktaturze i w obawie przed zarysowującym się zamachem
STEFAN DĄBROWSKI (1945 – 1946) 153 Józefa Piłsudskiego zaangażował się i stanął na czele Zjednoczenia Monarchi-stów Polskich. Jego cele przedstawił w pracy Zjednoczenie MonarchiMonarchi-stów Polskich.
O założeniach partii mówił 16 kwietnia 1926 r. w Gnieźnie, podczas zjazdu członków i sympatyków Zjednoczenia Monarchistów.
W początku 1926 r. był zastępcą oboźnego dzielnicy Zachodniej Obozu Wielkiej Polski, od 12 maja członkiem zarządu Komitetu Wojewódzkiego Or-ganizacji Obrony Państwa. Po zamachu majowym pozostał w sejmie w opozycji do obozu sanacji. Od 1928 r. był wiceprezesem zarządu Głównego i Komitetu Politycznego Stronnictwa Narodowego.
Szerokim echem w Polsce odbił się incydent, do jakiego doszło w Komisji Wojskowej sejmu 26 lutego 1930 r. Posłowie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Leon Kozłowski i Stanisław Łazarski, zarzucili marszałkowi Wojcie-chowi Trąmpczyńskiemu „współpracę z Niemcami i służbę Wilhelmowi II”.
W jego obronie stanął Dąbrowski, wdając się w polemikę i bójkę z Łazarskim.
Tak stanowcza postawa Dąbrowskiego przyjęta została w Poznaniu z wielkim uznaniem. Raz jeszcze ostro polemizował Dąbrowski z posłami BBWR w lutym 1932 r., występując przeciwko gruntownej i źle przyjętej przez środowisko nau-czycieli reformie systemu oświatowego Janusza Jędrzejewicza.
W latach międzywojennych Dąbrowski był aktywnym działaczem ruchu ka-tolickiego. Przyjacielskie relacje łączyły go z biskupem Józefem Teodorowiczem i prymasem Augustem Hlondem, a poprzez związki rodzinne z arcybiskupem Adamem S. Sapiehą. Dąbrowski uważał, że Kościół katolicki winien bardziej uczestniczyć w życiu politycznym państwa.
Dnia 11 maja 1939 r. Senat Uniwersytetu Poznańskiego wybrał prof. Dą-browskiego na stanowisko rektora na lata akademickie 1939/40 i 1940/41. Wy-bór 22 czerwca zatwierdził prezydent Ignacy Mościcki. Niestety, objęcie rektor-skich obowiązków uniemożliwił wybuch wojny. 1 września 1939 r. zastał Dąbrowskiego w Puszczykowie Starym, gdzie w willi zbudowanej w 1934 r.
spędzał z rodziną wakacje. Spodziewając się rychłych walk w okolicach Pozna-nia, Dąbrowski zdecydował o szybkim wyjeździe i był to początek jego wojen-nej tułaczki.
Do końca grudnia 1939 r. znalazł schronienie w majątku szwagra Leona Żółtowskiego w Niechanowie pod Gnieznem. Następnie, w obawie przed po-szukującym go gestapo wyjechał do Nowego Sącza. Do 20 lutego 1940 r. ukry-wał się w miejscowości Nawajowa, po czym przeniósł się do Szczawnicy. Tam nawiązał kontakt z byłym asystentem UP dr. A. Wernerem i w inhalatorium, w którym znajdowało się małe laboratorium, kontynuował pracę naukową. Za-jął się badaniem zawartości jodu w miejscowych źródłach i jego wpływem na
D. Płygawko
154
leczenie chorób tarczycy. Wrócił do praktyki lekarskiej. Wyniki prowadzonych tam badań opublikował w pracach Teoria dynamiczna źródła mineralnego i jej zasto-sowanie oraz Źródła szczaw alkaicznych w świetle nowych badań (1945). Późną jesienią 1942 r. ostrzeżony przez mieszkającego w Krościenku prof. Ludwika Sitowskie-go, iż jest nadal poszukiwany przez gestapo w Nowym Targu, wyjechał ponow-nie do Nawajowej. Od początku 1943 r. mieszkał w Ropie koło Nowego Sącza i w Dobrej. Przez dwa miesiące chronił się w klasztorze oo. Dominikanów w Krakowie, gdzie przeszedł ciężką grypę. Od lipca 1943 r. mieszkali Dąbrow-scy w Bielicach pod Sochaczewem. Z powodu poważnych problemów z sercem jeździł do Warszawy na konsultacje medyczne. Wtedy wyrobiono Dąbrowskie-mu fałszywe dokumenty i jako Feliks Kamiński zamieszkał w Wilkowicach koło Rawy Mazowieckiej, gdzie niósł pomoc medyczną okolicznej ludności.
Do Poznania wrócił Dąbrowski 18 marca 1945 r., gdzie już od 20 lutego prof. Józef Suszko na polecenie ministra oświaty pracował wraz z Tymczaso-wą Komisją Administracyjną nad wznowieniem działalności UP. Do jej prac natychmiast włączył się Dąbrowski. Zawiadomiono ministra oświaty Czesława Wycecha o przejęciu 28 marca obowiązków przez władze Uniwersytetu wy-brane w 1939 r. Rektor Dąbrowski powiadomił 9 kwietnia Senat o mianowa-niu na stanowisko prorektora psychologa prof. Stefana Błachowskiego. Pierw-sza siedziba władz rektorskich mieściła się na ul. Głogowskiej 92, a później wraz z całą administracją uniwersytecką – w Domu Studentek przy ul. Sło-wackiego.
W powojennej rzeczywistości, wobec olbrzymich zniszczeń większości bu-dynków uniwersyteckich i strat kadry profesorskiej, rektor i władze UP stanęły przed trudnymi zadaniami. Najważniejszymi problemami do rozwiązania były:
odbudowa budynków dydaktycznych i zdobycie ich wyposażenia celem szyb-kiego rozpoczęcia zajęć dydaktycznych. Należało uzupełnić straty personalne grona profesorów i docentów, wykładających w roku akademickim 1938/39 (109 osób). Dla nich i studentów potrzebne były mieszkania. Na posiedzeniach 20, 21 i 23 kwietnia Senat określił zasady rekrutacji studentów. Tylko w pierw-szym, skróconym z konieczności, roku akademickim przyjmowano wolnych słuchaczy z tzw. małą maturą. W następnych latach odbywały się egzaminy wstępne. Oficjalnie pierwszy powojenny rok akademicki zainaugurowano 23 kwietnia i kończył się 30 października 1945 r. Zajęcia dydaktyczne prowa-dzono na pięciu wydziałach: Prawno-Ekonomicznym. Lekarskim, Humani-stycznym, Matematyczno-Przyrodniczym i Rolniczo-Leśnym.
Dnia 18 maja Senat zwrócił się do rektora Dąbrowskiego o wszczęcie starań o uzyskanie gmachu Zamku Cesarskiego, w którym w latach międzywojennych
STEFAN DĄBROWSKI (1945 – 1946) 155 mieściło się Collegium Maius. Tym samym uratowano zamek przed planowa-nym wyburzeniem. Uczelnia uzyskała też w grudniu pomieszczenia poniemiec-kiego protestancponiemiec-kiego szpitala Diakonisek na ul. Przybyszewsponiemiec-kiego. W listopa-dzie zajęto się sprawą zamkniętej jeszcze Biblioteki Głównej. Zapadły decyzje o konieczności rozbudowy gmachu bibliotecznego. W grudniu na Wydziale Lekarskim utworzono studium dentystyczne.
Wraz z rozpoczęciem zajęć dydaktycznych odradzały się koła naukowe i powstawały organizacje studenckie. W czerwcu senat wyznaczył kuratorów dla kół naukowych chemików, przyrodników, medyków, farmaceutów, koła mate-matyczno-fizycznego i humanistycznego. Rektor Dąbrowski został kuratorem Koła Medyków. Otaczając pomocą wszystkich pracowników, 21 sierpnia Senat uchwalił utworzenie funduszu zapomogowego dla niższych funkcjonariuszy.
Powołano „Komitet Pomocy Ofiarom Okupacji Niemieckiej”, a sam rektor Dąbrowski stanął na czele „Towarzystwa Opieki Zdrowotnej nad Młodzieżą”.
Na wyraźne sugestie władz państwowych rektor i Senat zgodził się od 18 do 31 lipca zawiesić zajęcia dydaktyczne, by młodzież akademicka wzięła udział w akcji żniwnej na Ziemiach Odzyskanych. Pod kierunkiem Inspektoratu Osad-nictwa Wojennego 600 studentów pracowało w powiecie kamieńskim na Pomo-rzu Zachodnim.
Inauguracja drugiego roku akademickiego odbyła się 15 grudnia 1945 r. Nie-stety, wobec rosnącego niezadowolenia społeczeństwa narzucone Polsce władze komunistyczne podjęły ataki polityczne na uczelnie wyższe. Obiektem szczegól-nego zainteresowania stał się również rektor Stefan Dąbrowski, kadra naukowa uniwersytetu i studenci. Nie ulega wątpliwości, że w przeważającej większości poznańskie środowisko uniwersyteckie, sympatyzujące przed wojną z ruchem narodowym, z trudem akceptowało nowe realia polityczne w państwie. W całym kraju władze widziały w wyższych uczelniach „siedliska reakcji”. Uczelnie broniły własnych autonomii, profesorowie i studenci prawa do wolności przekonań.
Bezpośrednim powodem ataków władz państwowych na rektora Dąbrow-skiego był zjazd młodzieży katolickiej, skupionej w Akademickich Komitetach Ślubowań Jasnogórskich, jaki odbył się w Poznaniu od 15 do 18 listopada 1945 r.
Rektor Dąbrowski zawiesił na dwa dni zajęcia dydaktyczne i wraz z młodzieżą brał udział w spotkaniach (w klasztorze oo. Dominikanów) i w mszach. Zostało to kategorycznie potępione 29 grudnia na posiedzeniu Krajowej Rady Narodo-wej w Warszawie i 7 stycznia 1946 r. podczas obrad Wojewódzkiej Rady Naro-dowej w Poznaniu.
Ataki władz centralnych na Dąbrowskiego wzmogły się po wywiadzie, jaki udzielił 17 stycznia 1946 r. przedstawicielom angielskiej Izby Gmin. Dnia
D. Płygawko
156
26 stycznia Dąbrowski otrzymał wezwanie do Ministerstwa Oświaty. Stawił się u ministra Czesława Wycecha 4 lutego, składając sprawozdanie z rozmowy z parlamentarzystami angielskimi. Dąbrowski napisał relację z warszawskich rozmów. Minister Wycech oraz premier Edward Osóbka-Morawski potępili Dąbrowskiego za to, iż w wywiadzie dla Anglików potwierdził brak w Polsce wolnej prasy i ograniczanie wolności słowa przez państwową cenzurę. Przyjęty na własną prośbę przez premiera, Dąbrowski dowiedział się, że jego postawa oceniona została „jako przestępstwo antypaństwowe”.
W marcu minister oświaty nakazał rektorowi Uniwersytetu Łódzkiego prof.
Tadeuszowi Kotarbińskiemu zbadanie postawionych rektorowi Dąbrowskiemu zarzutów. Natomiast rektor Dąbrowski 30 kwietnia 1946 r. zawiadomił Senat uczelni, że nie chcąc, by stała się ona obiektem ataków władz i penetracji śro-dowiska przez Urząd Bezpieczeństwa, wystąpił o urlop zwalniający go z obo-wiązków rektorskich od 1 maja 1946 r. do końca roku akademickiego. Obo-wiązki rektora przejął prorektor prof. Stefan Błachowski.
Dnia 13 maja studenci UP urządzili demonstrację przed siedzibą Wojewódz-kiej Rady Narodowej, podczas której solidaryzowali się ze studentami kra-kowskimi represjonowanymi za zorganizowanie manifestacji trzeciomajowej.
Sam wojewoda Feliks Widy-Wirski prosił Dąbrowskiego o przybycie i nakło-nienie studentów do spokoju. Na drugi dzień podczas wiecu w Dużej Auli prof. Dąbrowski przemówił do studentów ostatni raz publicznie jako rektor, pro-sząc ich o rozwagę i spokój. Młodzież podporządkowała się prośbom „swojego rektora”.
Efektem dwóch pobytów Kotarbińskiego w Poznaniu (4–5 maja i 20–22 czerwca) było wyważone sprawozdanie z 1 lipca 1946 r. Było ono tylko relacją, bez żadnej oceny postawy rektora Dąbrowskiego. Prof. Kotarbiński zaznaczył w nim, że Dąbrowski jest w Poznaniu „szanowany powszechnie za prawość, odwagę i umiłowanie ojczyzny”. Na ostatnim posiedzeniu przed zakończeniem roku akademickiego dnia 20 lipca 1946 r. Senat przyjął do wiadomości spra-wozdanie prof. Tadeusza Kotarbińskiego i wyraził „JM rektorowi Dąbrowskie-mu gorącą wdzięczność za działalność dla dobra Uniwersytetu w najtrudniej-szych pierwnajtrudniej-szych dwóch latach powojennych”.
Profesor S. Dąbrowski należał do wielu instytucji naukowych. Od czerwca 1928 r. był członkiem korespondentem Wydziału Matematyczno-Przyrodnicze-go, a od czerwca 1930 r. – członkiem Wydziału Lekarskiego PAU. Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Posiadał od 16 stycznia 1922 r., Krzyż Komandorski z gwiazdą rumuńską; od 7 września 1925 r. francuską Le-gię Honorową. Otrzymał też Krzyż Jugosłowiański św. Sawy.
STEFAN DĄBROWSKI (1945 – 1946) 157 Ważną rolę w życiu Dąbrowskiego odgrywała rodzina. Dnia 22 lutego 1908 r.
ożenił się we Lwowie z Malwiną Roszkowską, córką profesora prawa międzyna-rodowego u L. Gustawa Roszkowskiego. Ze związku tego miał dzieci: Stefana Mariana (1910–1955), Helenę (1912–1925), Jana (1914–1979), Zofię (1922–
1975). Po śmierci żony (1927 r.) ożenił się ponownie w 1930 r. z Zofią Żółtow-ską z Niechanowa, z którą miał córkę Jadwigę (ur. 1931).
W pół roku po zakończeniu swojej rektorskiej kadencji prof. Stefan Dą-browski ciężko zachorował. Od 11 lutego 1947 r. leżał w szpitalu otoczony miłością i troskliwą opieką najbliższej rodziny, kolegów lekarzy i dyżurujących w dzień i noc studentów z Koła Medyków. Schorowane serce osłabiła jeszcze niewydolność płuc. Zmarł wczesnym rankiem 23 marca 1947 r.
Pogrzeb rektora Stefana Dąbrowskiego dnia 26 marca 1947 r. był wielką manifestacją żałobną z udziałem nie tylko społeczności akademickiej, ale także mieszkańców Poznania. Po mszy żałobnej w kościele pod wezwaniem św. Flo-riana na Jeżycach kondukt pogrzebowy z trumną niesioną przez studentów przeszedł przed Aulę Uniwersytetu. W pożegnalnym przemówieniu rektor Ste-fan Błachowski powiedział o Zmarłym: „Nie był to bowiem człowiek zaskle-piony w swoim zawodzie uczonego i profesora, lecz człowiek, który przez okno swej pracowni widział szeroki świat, a w nim to, co było dla Niego najdroższe:
Polskę. Polsce poświęcił wszystkie swe siły, swój niespożyty zasób energii, jako uczony pełen pomysłowości i polotu, jako mąż stanu troskliwy o dobro Ojczy-zny, jako lekarz oddany cierpiącej ludzkości, jako doskonały nauczyciel, subtelny wychowawca i czuły opiekun młodzieży akademickiej.[...] Postępował zawsze zgodnie ze swymi przekonaniami i ta harmonia pomiędzy myślą a czynem była jedną z najistotniejszych cech jego osobowości”. Rektor Stefan Dąbrowski po-chowany został w rodzinnym grobie na cmentarzu w Puszczykowie.
Bibliografia
Archiwum PAN, Oddział w Poznaniu, sygn. P.III-116, Spuścizna Stefana Dąbrowskiego.
Archiwum UAM, sygn. 214, Rektorat prof. dr. Stefana Dąbrowskiego – akta osobowe (1945–
1947). Wydział Lekarski.
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, sygn. rkps 2732–2740, 2926–2927, 2998–2999, 4028–4031, Spuścizna prof. Stefana Dąbrowskiego.
Bugajewska M., Spuścizna po Stefanie Dąbrowskim w Zbiorach Rękopiśmiennych Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny”, R. VI/VII, 1999/2000, s. 203–209.
Dąbrowski S., Uniwersytet Poznański 1939–1945 (Okupacja niemiecka i odbudowa po wojnie). Przemówie-nie sprawozdawcze J. M. Rektora Uniwersytetu Poznańskiego prof. dra Stefana Dąbrowskiego na uroczy-stości inauguracji 2-go roku akademickiego 1945/46 w Auli Uniwersytetu, Poznań 1946.
D. Płygawko
158
Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za lata akademickie 1945–1954/55, Poznań 1958.
Lubicz-Zaleski Z., Pamiętnik. Od Grotowic do Buchenwaldu (1939–1945), opracowała i przypisami opatrzyła M. Willaume, Paryż – Łódź 1998.
Mazowiecki W., Pierwsze starcie. Wydarzenia 3 Maja 1946, PWN, Warszawa 1998.
Pawłowski T. OP, Stopem przez życie, Poznań 1991, s. 40–41, 51–52.
Płygawko D., Listy Stefana Dąbrowskiego do Kazimierza Woźnickiego w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu: Część I: 1901–1905, „Akta Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, t. II, Paryż 1993, s. 65–133; Część II: 1906–1937, tamże, t. III, Paryż 1996, s. 149–202.
Płygawko D., Pomnik Adama Mickiewicza w Paryżu, [w:] Studia Archiwalne – Historyczne – Politologicz-ne, pod red. A. Czubińskiego i J. Machalaka, Szczecin 2003, s. 189–199.
Płygawko D., Życie i działalność Stefana Dąbrowskiego w świetle korespondencji do Kazimierza Woźnickiego (1901–1937), [w:] Alma Mater Posnaniensis. W 80. rocznicę utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu,
Płygawko D., Życie i działalność Stefana Dąbrowskiego w świetle korespondencji do Kazimierza Woźnickiego (1901–1937), [w:] Alma Mater Posnaniensis. W 80. rocznicę utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu,