Implikacje dla poradnictwa karierowego

Większość pracujących zawodowo kobiet przeżywa pewne konflik-ty związane z wykonywaniem różnych ról. Należy im pomóc, aby były na taką sytuację przygotowane; pomocy wymagają kobiety mające problemy z właściwym funkcjonowaniem w przyjętych przez siebie rolach. Wiele młodych kobiet wciąż jest przekonanych, że role pracownika i matki wza-jemnie się wykluczają, że jeśli matka pracuje zawodowo czyni tym ogromną krzywdę swoim dzieciom, małżeństwu i samym sobie. Należy im pomóc zrozumieć, poprzez przygotowanie do tego typu sytuacji oraz poprzez wsparcie, że opinie takie nie znajdują żadnego uzasadnienia w praktyce. Ogólna reguła jest następująca: jeśli kobieta jest zadowolona z siebie, ma partnera, który popiera jej pracę zawodową oraz gotów jest pomagać jej w obowiązkach domowych i wychowywaniu dzieci, praca zawodowa takiej matki nie tylko nie przynosi szkody, ale może wręcz przynieść dużo korzyści.

Jedną ze strategii ograniczania konfliktów pomiędzy pracą a życiem rodzinnym jest opóźnienie okresu macierzyństwa lub zachowania takie jak przerwanie pracy w potencjalnie krytycznym okresie wychowywania dzieci lub dokonanie wyboru pozostania rodziną bezdzietną. W wielu miejscach tej książki podkreślamy jak bardzo jest to niezbędne, aby każda osoba a w szczególności kobieta, poważnie podeszła do konieczności planowania drogi życia i kariery. Dokonanie wyboru pomiędzy tradycyj-ną a nietradycyjtradycyj-ną rolą jest jedtradycyj-ną z decyzji wymagających starannego zaplanowania. Zaslow i Pederson (1981) przedstawiają cztery propozycje, które mogą wykorzystać doradcy w pracy z parami małżeńskimi, doty-czące problemu wychowywania dzieci:

1. Kobiety przyjmujące na siebie pełnoetatowe obowiązki opiekunki dziecka mogą być zadowolone z podjęcia takiej decyzji, jeśli sta- rannie oceniły możliwości ewentualnego powrotu na rynek pracy oraz rozważyły sposoby umożliwiające im zachowanie pełni kompe-tencji zawodowych. Kobiety planujące łączenie ról zawodowych i rodzinnych powinny ocenić dostępność ewentualnej dodatkowej

lub zastępczej opieki, możliwość skorzystania z elastycznego czasu pracy, zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin lub pracy zawo-dowej, która pozwalać będzie na przebywanie z dzieckiem. Przepro-wadzenie takiej oceny wymaga analizy potrzeb, uczuć i istniejących możliwości.

2. Pary małżeńskie mogą być zachęcane do nawiązania kontaktów z innymi rodzicami, którzy dokonali już podobnych wyborów zwią-zanych z podziałem ról według płci.

3. Gdy para małżeńska dokona już wyboru w sprawie rozdziele- nia obowiązków zawodowych i rodzinnych, rolą doradcy jest udzie-lenie jej pomocy w stawieniu czoła stresom wiążącym się z tym wyborem.

4. Wsparcie ze strony współmałżonka jest zasadniczym elementem w przystosowaniu się do roli pracującej zawodowo matki; doradca może pomóc każdemu z małżonków zrozumieć możliwe spadające na nich konsekwencje wyboru dokonanego przez partnera.

Chociaż wiele mówi się na temat „subtelnej rewolucji” zrównującej role w rodzinie i chociaż wiele prac naukowych poświęconych jest zani-kowi stereotypu „żywiciela rodziny” (Bernard, 1981), kobiety nadal obar-czone są większością tradycyjnie kobiecych obowiązków domowych.

Poza tym co się mówi i robi, mężczyźni tak jak i kobiety potrzebują wie-dzy na temat różnych czynników związanych z problemem pracy zawo-dowej żony i matki.

Kwestia praca zawodowa a rodzina w oczywisty sposób zaczyna odgrywać coraz większą rolę w planowaniu polityki społecznej państwa.

Russo (1990) wykazał na przykład, że program badań poświęcony zdro-wiu psychicznemu kobiet opracowany przez Krajowy Instytut Zdrowia Psychicznego podkreślał znaczenie badań na temat rodzicielstwa, stresu związanego z pracą, wpływu funkcjonowania w wielu rolach na zdrowie psychiczne. Te kierunki badań uwzględniać powinny kontekst edukacyj-ny, status ekonomiczedukacyj-ny, status małżeństwa, wiek, oraz rasę i pochodzenie etniczne. Frone i Rice (1987) sugerują, że obecne modele badań nad kon-fliktami na styku praca – rodzina, powinny mieć znacznie szerszy zakres i uwzględniać uwarunkowania typu praca – inne zajęcia, np. kontekst praca – wypoczynek.

Kończąc, przedstawimy sugestie Etaugh (1984), która zapropono-wała szereg wskazówek i instrukcji, pozwalających doradcom pomóc rodzinom, w których matka jest albo aktualnie zatrudniona, albo planuje podjęcie pracy zawodowej. W skróconej formie przedstawiają się one następująco:

1. Dokonaj oceny ich postaw odnośnie tradycyjnej roli kobiety.

2. Zapoznaj się z teorią i pracami badawczymi poświęconymi wyborom zawodowym i rozwojowi jednostki jak też z możliwościami rozwoju kariery oraz zależnościami pomiędzy cyklami rodzinnymi i zawodo-wymi, aby udzielić kobietom pomocy w zbadaniu wszystkich moż-liwych opcji.

3. Pomóż pracującym matkom zdać sobie sprawę z tego, że wiele stre-sów, które przeżywają, jest wynikiem nie ich własnych braków, czy niedociągnięć, ale wynikiem zewnętrznych uwarunkowań zależnych od rodziny i systemów zatrudnienia.

4. Wyjaśnij pracującym matkom, że odczuwane przez nie konflikty ról lub zbytnie obciążenie w danej roli nie jest spowodowane ich „nie nadawaniem się” do takiego funkcjonowania, ale ciężarem wymagań większym, niż wiele innych osób zdołałoby udźwignąć.

5. Pomóż pracującym zawodowo matkom określić ich system wartości oraz zrozumieć, że wartości dotyczące kariery i rodziny mogą ulec zmianie wraz ze zmianą okoliczności.

6. Pomóż pracującym zawodowo matkom rozpoznać i czerpać satysfak-cję z ich indywidualnych atutów i osiągnięć.

7. Pomóż pracującym matkom i ich mężom osiągnąć poczucie równo-wagi w ich związku dzięki wyjaśnieniu zagadnień związanych ze współzawodnictwem i dominacją.

8. Pomóż pracującym matkom odczuć wsparcie zewnętrzne dzięki kontaktom z innymi pracującymi matkami lub parami małżeńskimi znajdującymi się w podobnej sytuacji na różnych etapach życia, w ramach sesji terapii grupowej.

9. Udostępnij pracującym matkom istotne dla nich informacje dotyczą-ce wpływu zatrudnienia matki na dzieci, ponieważ brak informacji lub błędne informacje na ten temat mogą przyczynić się do więk-szych stresów i konfliktów przeżywanych przez te kobiety.

10. Zapewnij pomoc i informacje dotyczące spraw praktycznych, takich jak dostępność usług w zakresie opieki nad dziećmi.

11. Zachęć do dyskusji rodzinnych pozwalających na poznanie uczuć, potrzeb i postaw matki pracującej, jej partnera i jej dzieci, związa-nych z funkcjonowaniem matki w wielu rolach, zachowaniami alternatywnymi wobec tradycyjnej roli matki oraz dzieleniem obo-wiązków domowych i rodzinnych.

12. Zachęć rodziców do nawiązania szczerych i częstych kontaktów z opiekunami ich dzieci.

13. Zachęcaj pracujące matki do rozmów z dziećmi o pracy, zabierania ich tam czasem, zapoznania z wybranymi współpracownikami.

14. Pomóż pracującym rodzicom opanować umiejętności i możliwe za-chowania w sytuacji występowania negatywnych reakcji dzieci na pracę matki lub osoby obcej zajmującej się nimi.

15. Wspieraj zmiany w polityce społecznej ułatwiające życie pracującym matkom i ich rodzinom, takie jak na przykład ograniczanie barier w systemie zatrudnienia lub poprawa dostępności wysokiej jakości usług w zakresie opieki nad dziećmi^*.

Organizacje, w których matki są zatrudnione również mogą przyczynić się do zmniejszenia ciężaru spoczywającego na rodzinach, w których zarówno mąż jak i żona pracują zawodowo. Mogą one być bardziej elastyczne odnośnie rozkładu godzin pracy, udzielać zwolnień pozwalających na wywiązanie się z obowiązków rodzinnych, zapewniać pełnych zrozumienia przełożonych, oferować usługi w zakresie opieki nad dziećmi.

Możemy z całą stanowczością potwierdzić, że znaczna większość fachowych publikacji na temat pracy zawodowej matek wykazuje, że pra-ca ta nie krzywdzi ani dzieci, ani matki, ani małżeństwa. Prapra-ca zawodowa matki może mieć wręcz korzystny wpływ na wiele z tych spraw. Ponie-waż powszechne opinie różnią się od potwierdzonych faktów, konieczna jest masowa reedukacja amerykańskich kobiet i mężczyzn w tym zakre-sie. Proces ten już się rozpoczyna.

* Przedruk z Perspectives on Work and the Family, wyd. S.H. Cramer, str. 31–33, za zgodą Apen Publishers Inc.