Przyczyny powrotu do pracy zawodowej

Kobiety podejmują pracę zawodową powtórnie z wielu powodów.

Najbardziej oczywistym motywem są problemy finansowe. W dobie in-flacji oboje często małżonków musi pracować zawodowo, aby utrzymać standard życia, do którego przywykli, gdy zawodowo pracował tylko mąż, nie mówiąc już nawet o podniesieniu tego standardu. W czasach wysokiego poziomu bezrobocia może zaistnieć sytuacja, w której tylko żona będzie w stanie znaleźć pracę. Rozwód lub śmierć męża mogą także być przyczyną kłopotów finansowych, zmuszających kobietę do pojęcia zatrudnienia. W każdym razie, problemy finansowe bez względu na to jak określimy ich przyczynę, są głównym motywem do podjęcia przez kobie-tę pracy zawodowej. Drugim powodem podjęcia pracy zawodowej jest samorealizacja. Obniżający się wskaźnik urodzin oznacza krótszy okres poświęcony rodzeniu i wychowywaniu dzieci, postęp technologiczny uła-twił obowiązki domowe, to wszystko sprawia, że w sensie tradycyjnych obowiązków związanych z macierzyństwem, kobiety są dziś właściwie bezrobotne. W wielu przypadkach taka sytuacja prowadzi do znudzenia, frustracji, braku poczucia własnej wartości i tożsamości. Istnieje wiele badań, których wyniki wskazują, że wiele kobiet przechodzi groźny kry-zys związany z sytuacją kiedy dzieci opuszczają dom rodzinny i kończą się obowiązki wychowawcze tzw. okres „pustego gniazda”, wiele kobiet dokonuje wtedy podsumowania swojego życia, walczy z poczuciem nie-mocy, bezradności i rozpaczy, poszukuje sposobów na zapełnienie pustki w ich życiu. (Przynajmniej tak mówi teoria).

Black i Hill (1984) przeprowadzili badania na grupie 232 wykształ-conych, zamężnych kobiet w wieku około 50 lat i stwierdzili, że osoby te okazały się być szczęśliwe bez względu na ich status zawodowy, wiek, status społeczno-ekonomiczny, poziom wykształcenia, postawę wobec nich męża, stres związany z pracą zawodową i symptomy menopauzy. Autorzy podsumowali to badanie stwierdzeniem, że dla dobrze wykształconych kobiet w średnim wieku, problem „pustego gniazda” nie wydaje się być istotny. Jednak dla kobiet mających problemy innego rodzaju, może on spowodować stan rozpaczy, z którym trudno będzie im sobie poradzić.

Potwierdzając tą ocenę symptomów „pustego gniazda” Raup i My-ers (1989) stwierdzili, że na okres ten przypada jedna z większych zmian

w życiu kobiety, ale stosunkowo mało kobiet doświadcza negatywnych przeżyć na skutek zakończenia aktywnej roli opiekuńczej. W grupie tej mogą się znaleźć te kobiety, które nie potrafią zainwestować w rozpoczę-cie nowej roli życiowej. Nie wiemy jednak, jak wcześniej rozpoznać ko-biety potencjalnie bardziej zagrożone w tej naturalnej przecież fazie roz-woju życia rodziny.

Okres historyczny, w którym żyje dana kobieta ma równie istotny wpływ na jej powrót na rynek pracy jak powody osobiste. Moen, Downey i Bolger (1990) badali grupę gospodyń domowych w latach 70-tych i stwierdzili, że powrót na rynek pracy w był bardziej prawdopodobny dla kobiet lepiej wykształconych, a mniej prawdopodobny wśród kobiet star-szych. Rozpad małżeństwa w oczywisty sposób również wpływał na decy-zję kobiety o podjęciu pracy zawodowej. Oddziaływanie każdego z tych czynników było jednak zróżnicowane w ciągu dekady objętej badaniem.

Zgodnie z wynikami badań, o których już wspominaliśmy w tym rozdzia-le, Moen, Downey i Bolger zauważyli, że tzw. faza pustego gniazda, nie była aż tak istotnym czynnikiem sprawczym powrotu na rynek pracy, jak przejście najmłodszego dziecka do któregoś z kolejnych etapów nauki (np.

do szkoły podstawowej, gimnazjum lub średniej). Różnice w proporcjach kobiet powracających do pracy zawodowej w okresie analizowanej deka-dy, przypisywano głównie zmianom o charakterze społecznym zachodzą-cym w tym okresie – zmiana w sposobie postrzegania przez społeczeństwo roli kobiety, rozwój sektora usług, tradycyjnie obsługiwanego przez kobie-ty, nowe możliwości zawodowe zarówno dla młodych kobiet jak i tych w średnim wieku. Z możliwości tych najczęściej korzystały kobiety lepiej wykształcone oraz te, których małżeństwa się rozpadły.

Badając czynniki wpływające na decyzję dojrzałych kobiet o podję-ciu nauki w college’u, Mohney i Anderson (1988) doszli do wniosku, że wiele kobiet podjęło decyzję w kontekście sytuacji, w której uwzględnia-ły one potrzeby innych – dzieci, małżonka, itp. Wcześniejsze podjęcie nauki było niemożliwe z powodu takich barier jak: obowiązki macierzyń-skie, złożoność ról (pracownik, matka, żona), brak wsparcia ze strony współmałżonka, niska samoocena (np. niezbyt bystra, wstydliwa), wcze-sne małżeństwo i ciąża, brak środków finansowych, itp. Czynniki stymu-lujące, które miały wpływ na podjęcie decyzji o zapisaniu się do szkoły, obejmowały m.in. przekonanie, że dzieci są już „dość duże”, pojawiła się

opieka dla dziecka, kobieta ma więcej wolnego czasu, wsparcie ze strony przyjaciół i małżonka, odpowiednie środki finansowe, i inne. Spanard (1990) potwierdził wyniki tego badania i dokonał podziału barier doty-czących powrotu dorosłych kobiet do nauki na instytucjonalne, sytuacyj-ne i psycho-społeczsytuacyj-ne.

Bariery instytucjonalne 1. Położenie (miejsce)

2. Harmonogram zajęć (czas) 3. Struktura opłat (koszty) 4. Przyjazna uczelnia Bariery sytuacyjne

1. Zaangażowanie w pracy 2. Obowiązki domowe 3. Brak pieniędzy

4. Brak opieki do dziecka 5. Problemy z dojazdem Bariery psycho-społeczne

1. Postawy, przekonania, wartości 2. Poczucie własnej wartości 3. Opinia innych

4. Dotychczasowe doświadczenia studenckie (str. 340–341).

W Australii przeprowadzono badania, którymi objęto 285 samot-nych i zamężsamot-nych matek, które w „dojrzałym wieku” powróciły do szkoły (Burns, Scott & Cooney, 1993). Badania wykazały, że po powrocie do pracy były one oddane pracy zawodowej i zadowolone, pracowały głów-nie w zawodach typowo kobiecych. Tak więc, chociaż powrót kobiety do pracy zawodowej może być opóźniony, to gdy już pracuje wydaje się być równie skuteczna i szczęśliwa, jak jej koleżanki rozpoczynające pracę w młodszym wieku.

Żyjemy obecnie w czasach, gdy z powodu postępu technologiczne-go w zakresie systemów przetwarzania informacji coraz powszechniejsza staje się praca zawodowa, zwłaszcza umysłowa, w domu (K.E.

Christen-sen, 1988). Ten rodzaj pracy może stanowić pomost pozwalający wielu kobietom na przejście od etapu braku zatrudnienia do pełnej aktywności zawodowej.

Typowa kobieta w Stanach Zjednoczonych podejmuje zatrudnienie na rynku pracy zaraz po ukończeniu szkoły i pracuje zawodowo przez kilka lat zanim wyjdzie za mąż i urodzi dziecko. Niewiele kobiet odcho-dzi z rynku pracy na stałe. Większość powraca lub w ogóle nie porzuca pracy. Niedobór wykwalifikowanych pracowników w wielu specjalno-ściach zawodowych, w wolnych zawodach wymagających wysokich kwalifikacji, na stanowiskach kierowniczych, urzędniczych, rzemieślni-czych, w sektorze usług i innych stwarza kobietom wspaniałe możliwości zatrudnienia. Ustawodawstwo przeciwdziałające dyskryminacji pomaga przełamać bariery stojące na drodze do zajmowania wyższych stanowisk i pracy w tradycyjnie męskich zawodach. Otworem stoją nowe możliwo-ści w ciągle rozszerzających się specjalnomożliwo-ściach. Kiedy możliwomożliwo-ści te zestawimy z coraz powszechniejszym dążeniem kobiet do wyższego wy-kształcenia oraz tendencją do zmniejszania się rodziny (ograniczającą problem wpływu płodności na pracę zawodową), prawdopodobnym re-zultatem będzie pewien wzrost udziału kobiet wśród ogółu pracowników.

4.3. Poradnictwo dla kobiet powracających