Indeks Mediów Szkodliwych – główne założenia

Podstawowym narzędziem wykorzystywanym przez Bundesprüfstelle für jugendgefährdende Medien (BPjM) jest tzw. Indeksowanie (z niem. Indizierung), czyli tworzenie wykazu dzieł zakazanych dla nieletnich. Art. 18 ustęp 1 JuSchG definiuje

„jugendgefährdend” jako te treści, które są szkodliwe dla rozwoju dzieci i młodzieży oraz ich edukacji.³³⁵

Media, które są niemoralne, brutalne, które prowokują przemoc, przestępstwa i nienawiść rasową są ich przykładem. Zgodnie z art.15 ustęp 2 JuSchG niektóre rodzaje treści podlegają ograniczonej dystrybucji z mocy prawa ze względu na ich szkodliwy dla

334 Art. 21 (IV) JuSchG, produkt uzyskuje poważne ograniczenia sprzedaży.

335 Jugendschutzgesetz; opublikowane dnia 23 lipca 2002 r. (BGBl I Nr. 51, S. 2730) ostatnio zmienione ustawą z dnia 20 lipca 2007 r. (BGBl. I S. 1595).

171 młodych ludzi charakter, bez konieczności dodawania ich do indeksu. Obejmują one:

1. zawartości, które są zakazane przez prawo karne. Chodzi tu przede wszystkim o tzw. Volksverhetzung, czyli podżeganie do nienawiści lub przemocy wobec grupy osób, instrukcje do popełnienia przestępstwa, gloryfikację przemocy, podżeganie do nienawiści rasowej i pornografii, 2. treści, które gloryfikują wojnę,

3. treści, które przedstawiają nieletnich w nienaturalnych, szkodliwych dla nich sytuacjach.

Prawdopodobieństwo, że dany przekaz znajdzie się na liście indeksowej wzmacniają następujące prezentacje przemocy:

1. gdy przemoc jest ukazywana jako środek do uzyskania przyjemności, 2. gdy konsekwencje stosowania przemocy są trywializowane,

3. gdy przemoc jest ukazywana niezwykle realistycznie,

4. gdy przemoc jest prezentowana jako jedyny środek do rozwiązywania problemów,

5. gdy brak konsekwencji lub sankcji za stosowanie przemocy, 6. gdy następuje nagradzanie przemocy.

Materiał, który został wprowadzony do Indeksu musi być przechowywany z dala od dzieci i młodych osób. Oznacza to, że formalnie dorośli mają dostęp do tych materiałów, ale jest to dostęp wielce ograniczony. Ponadto obowiązuje w takim przypadku ogólny zakaz jego reklamy. Konsekwencje prawne umieszczenia szkodliwego materiału w indeksie są wymienione w art.15 Jugendschutzgesetz. Wśród nich znalazły się m.in.

1. zakaz ich sprzedawania, dostarczania lub innego sposobu udostępniania nieletnim;

2. zakaz ich wyświetlania w obecności nieletnich. Dotyczy to np. sytuacji, w której dorosły korzysta z zindeksowanego dzieła w obecności nieletnich;

3. zasadniczo sprzedaż zindeksowanego materiału poprzez zamówienie pocztą jest nielegalna, jednak jest to dopuszczalne, gdy paczka jest dostarczana do określonej osoby dorosłej, która wylegitymowała się dowodem osobistym;

172 4. filmy zindeksowane nie mogą być wypożyczane, z wyjątkiem

wypożyczalni, do których nie mają dostępu nieletni;

5. nie mogą być one reklamowane w miejscach, do których dostęp mają nieletni.

Decyzję o tym, czy dany materiał jest szkodliwy dla młodych ludzi jest podejmowana przez Bundesprüfstelle für jugendgefährdende Medien przy pomocy tzw.

Zwölfer-GREMIUM (Panel Dwunastu) lub Dreier-GREMIUM (Panel Trzech).

Członkowie zespołu działają niezależnie. W składzie Zwölfer-GREMIUM znajdują się przedstawiciele różnych dziedzin ze świata nauki, kultury i sztuki m.in. reprezentanci literatury, wydawców, dostawców filmów, przemysłu telekomunikacyjnego, organizacji młodzieżowych, nauczycieli, kościołów oraz trzech przedstawicieli ministerstw odpowiedzialnych za ochronę młodzieży. Tzw. rozprawy w sprawie indeksowania są zamknięte dla publiczności (choć przewodniczący może wydać zgodę na uczestnictwo osób trzecich). Stenogramy z posiedzeń oraz pisemne uzasadnienia nie są publikowane, ale na pisemny wniosek mogą zostać udostępnione. Decyzja o umieszczeniu danego materiału w indeksie wymaga większości dwóch trzecich głosów. Jeśli takiej większości nie ma, wówczas wniosek zostaje odrzucony. Dreier-GREMIUM (panel trzech) zbiera się wówczas, gdy szkodliwość danego materiału dla młodzieży jest oczywista. W panelu biorą udział przedstawiciele sztuki, literatury, księgarze, wydawcy, przedstawiciele branży audio video lub telekomunikacyjnej. Wniosek o umieszczeniu danego materiału na liście indeksowej zostanie przyjęty, jeżeli członkowie panelu zagłosują jednogłośnie.

Jeśli zarząd zdecyduje się na wprowadzenie produktu do tzw. indeksu obiektów zagrażających młodzieży, werdykt jest ogłaszany w oficjalnej wersji na stronie internetowej BPjM.³³⁶

336 W Niemczech dostęp do stron z pornografią jest obwarowany bardzo poważnymi wymaganiami. Aby zweryfikować wiek internauty, nie wystarczy kliknięcie w przycisk "Mam powyżej 18 lat". Można zalogować się na stronę porno dopiero po podaniu numeru dowodu osobistego lub paszportu, a także kodu pocztowego - dla weryfikacji adresu. Wydawać by się mogło, że takie rygorystyczne przepisy mogą wzbudzać niezadowolenie zarówno wśród społeczeństwa, jak i wśród przedsiębiorców. Nic bardziej mylnego. Portal ueber18.de żąda oprócz tego adresu, numeru karty kredytowej, dokonania niewielkiej transakcji tą kartą, po czym przesyła zwykłą pocztą kod dostępu. Konkurencyjne portale pornograficzne pozywają się nawzajem do sądu o nieprzestrzeganie coraz bardziej restrykcyjnych przepisów w tym względzie.

173 5.4. Wolność wypowiedzi w konstytucji Niemiec i prawnie dopuszczalne

ograniczenia dotyczące treści.

Pod względem wolności prasy i poglądów Niemcy w skali międzynarodowej wypadają bardzo dobrze. Istnieje zarówno pluralizm poglądów, jak i pluralizm informacji. Prasa nie znajduje się w rękach rządu, czy partii, a przeciwnie – w rękach uczestników życia społecznego.³³⁷ Kiedy 23 maja 1949 r. powstała Republika Federalna Niemiec, w prawodawstwie nowego państwa wolność słowa zajęła miejsce poczesne, jak nigdy w nowożytnej niemieckiej historii. Od ponad pół wieku wolność prasy i poglądów jest w Niemczech dobrem chronionym przez prawo konstytucyjne. Wolność prasy w rozumieniu konstytucji wyraża artykuł 5 ustawy zasadniczej. Artykuł 5 ustęp 1 Konstytucji Republiki Federalnej Niemiec stwierdza bowiem:

„(1) Każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania i rozpowszechniania poglądów w słowie, piśmie i obrazie oraz do pozyskiwania bez przeszkód informacji z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy oraz wolność informacji za pośrednictwem radia, telewizji i filmu. Nie stosuje się cenzury.”³³⁸

Ustęp 3 art.5 gwarantuje także wolność sztuki i nauki: „(3)Zapewnia się wolność sztuki i nauki, badań naukowych i nauczania. Wolność nauczania nie zwalnia od wierności wobec konstytucji”.³³⁹

337 J. Groebel, Niemcy w świetle faktów i liczb, Berlin 2008, s.162.

338 Konstytucja Niemiec. Tłumaczenie B. Banaszak, A. Malicka, Warszawa 2008, s. 39.

339 Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 roku liczy 146 artykułów podzielonych na czternaście rozdziałów, w których określono podstawowe zasady ustroju kraju. Konstytucja niemiecka zawiera postanowienia o prawach podstawowych, strukturze organów państwowych i organizacji ustrojowej państwa. Prawa podstawowe, w tym wolność słowa, gwarantowane obywatelom Republiki Federalnej Niemiec zostały umieszczone jako prawa niezbywalne i nienaruszalne, w pierwszym rozdziale konstytucji, co dodatkowo podkreśla ich rangę. Prawo prasowe regulują ustawy poszczególnych krajów związkowych. Dotyczą one obowiązku umieszczania stopki redakcyjnej, obowiązku zachowania przez dziennikarzy szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów, jak również prawa dziennikarza do odmowy składania zeznań. Organem samokontroli wydawców i dziennikarzy jest Niemiecka Rada Prasowa (Der Deutsche Presserat), zajmująca się przypadkami wykroczeń przeciwko obowiązkowi staranności i rzetelności oraz etyce dziennikarskiej. W historii powojennych Niemiec dochodziło do ataków czy prób ingerowania przez państwo w wolność słowa. Najsłynniejszą była tzw. afera „Spiegla" na początku lat 60., gdy bez nakazu sądowego policja przeszukała hamburską redakcję magazynu, konfiskując dokumenty, zaś redaktor naczelny na trzy miesiące trafił do aresztu pod zarzutem „zdrady stanu" („Spiegel" ujawnił dokumenty, rzekomo tajne, o kiepskim stanie niemieckiej armii). Przez społeczeństwo Niemiec Zachodnich przetoczyła się w odpowiedzi fala protestów; odbywały się demonstracje w obronie wolności słowa, a

174 Konstytucja Niemiec wprowadza jednak równocześnie ograniczenie tej wolności w ustępie 2 art.5, w którym stwierdza się:³⁴⁰

„(2) Powyższe prawa podlegają ograniczeniom wynikającym z przepisów ogólnych ustaw, przepisów ustawowych o ochronie młodzieży i prawa do czci osobistej.”

5.5. Niemieckie regulacje prawne dotyczące ochrony małoletnich przed