Rundfunkstaatsvertrag – umowa państwowa o działalności nadawczej z dnia 31 sierpnia 1991 r. nadawczej z dnia 31 sierpnia 1991 r

Rundfunkstaatsvertrag (RStV)³⁴⁶ stanowi swego rodzaju traktat między wszystkimi niemieckimi landami, który reguluje działalność nadawczą. Pierwsza umowa weszła w życie 1 grudnia 1987 r. Ostatnia zmiana zosała dokonana 18 grudnia 2008 i weszła w życie 1 czerwca 2009 r. Ochrona młodzieży przed szkodliwym oddziaływaniem środków masowego przekazu jest zawarta w art. 3 i art. 4 tego traktatu.

W art. 3 określono, jakie transmisje są zabronione ze względu na ochronę młodych osób. Artykuł ten ustanawia zasadę zakazu prezentowania przemocy we wszystkich jej postaciach. Wśród takich treści wymienia się więc te, które wzbudzają nienawiść wobec grup ludności ze względu na rasę czy religię, te, które zachęcają do przemocy, naruszają godność człowieka lub znieważają inne grupy narodowościowe, etniczne, a także te, które poniżają ich lub zniesławiają.

Art. 3 wskazuje również, iż zabronione są treści przedstawiające okrutne lub nieludzkie akty przemocy, które są dodatkowo banalizowane. Zakazane jest również prezentowanie takich obrazów, które przemoc ukazują w sposób okrutny i nieludzki, co mogłoby stanowić naruszenie godności ludzkiej. Rundfunkstaatsvertrag jasno określa również, iż zakazane są emisje programów gloryfikujących wojnę, treści pornograficzne a także takie, które w sposób oczywisty poważnie zagrażają moralności dzieci i młodzieży. Zakazane jest również filmowanie, „portretowanie” ludzi umierających, lub takich, którzy są narażeni na poważne cierpienia fizyczne lub psychiczne, w sposób, który stanowi naruszenie ludzkiej godności.

Oprócz powyżej wymienionych treści, które definiuje także niemieckie prawo karne - wymienia się także w tym samym artykule również te, na które nadawcy powinni być szczególnie czujni. Mowa tu o treściach, które mogą zagrażać fizycznemu, psychicznemu lub emocjonalnemu dobru dzieci i młodzieży. One również nie mogą być

346 Rundfunkstaatsvertrag – RStV, vom. 31.08.1991, GVBl S. 636

180 przekazywane, chyba, że nadawca podejmuje kroki w celu zapewnienia bezpieczeństwa najmłodszym widzom poprzez określenie i stosowanie odpowiedniego czasu emisji, który ma być uzależniony od zawartości danego programu. Umowa zakazuje nadawania programów zarezerwowanych dla odbiorców dorosłych między godzinami 6 :00 a 23 :00 (od godz. 6 :00 do 22 :00 zakazana jest emisja takich programów osobom poniżej 16 roku życia). W przypadku filmów, audycji, które zostały zatwierdzone, jako nadające się dla dzieci w wieku 12 lub 6 lat lub bez limitu wieku – czasy emisji nie zostały ustalone – co oczywiście nie oznacza, że mogą być one nadawane bez żadnych ograniczeń.

Artykuł 4 umowy określa zasady funkcjonowania komisarzy ds. ochrony młodych osób. Od 1995 roku umowa zobowiązuje bowiem nadawców do wyznaczenia komisarza, który jest odpowiedzialny za wszystkie sprawy dotyczące ochrony małoletnich.

Komisarz musi mieć kwalifikacje niezbędne do realizacji jego zadań, które sprowadzają się raczej do roli doradczej.

6. Francja.

6.1. Uwagi ogólne.

Francja była pierwszym spośród krajów europejskich, który przyjął zasadę pełnego i systematycznego znakowania programów na antenie. Opracowanie systemu znakowania programów i jego wynegocjowanie przez polski odpowiednik Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji czyli Conseil Superieur de l’Audiovisuel (CSA) ze stacjami telewizyjnymi nastąpiło po dość długich debatach, które rozpoczęły się już w roku 1995.

To właśnie w tym roku CSA opublikowała raport na temat przemocy w programach emitowanych przez telewizję.

Raport zredagowany przez Sophie Jehel³⁴⁷ zawierał analizę filmów oraz seriali telewizyjnych, które zostały wyemitowane podczas jednego tygodnia przez cztery główne stacje w godzinach dużej oglądalności.³⁴⁸ Wyniki doprowadziły do narodowej

347 Odpowiedzialna za sprawy dzieci i młodzieży w dyrekcji programowej Conseil Superieur de l’Audiovisuel we Francji.

348 D. Frau-Meigs si Sophie Jehel, Les écrans de la violence , Ed. Economica, Paris, 1997, vol.15, nr 84, s. 165-166.

181 debaty, gdyż do tej pory powszechny był pogląd, że francuska telewizja znajduje się poza wszelkimi podejrzeniami, jeśli chodzi o emitowanie scen przemocy. Rok później Sophie Jehel stosując metodę badań, jaką posługiwała się w Stanach Zjednoczonych grupa profesora Gerbnera doszła do wniosku, że francuska telewizja emituje więcej scen przemocy aniżeli telewizja amerykańska.³⁴⁹

Wyniki okazały się dla stacji francuskich niezwykle kłopotliwe. W analizowanym tygodniu liczba scen zawierających przemoc przypadająca na godzinę emisji w pierwszej części wieczoru dwukrotnie przewyższała liczbę takich scen pokazanych w głównych sieciach amerykańskich. Z drugiej strony, podstawowym źródłem takich scen w telewizji francuskiej były właśnie programy amerykańskie: filmy telewizyjne i kinowe.³⁵⁰ Badania pokazały również, że programy telewizyjne są emitowane we Francji z zachowaniem mniejszych środków ostrożności niż w Stanach Zjednoczonych. Seriale, które w Stanach Zjednoczonych emitowane były w drugiej części programu wieczornego, we Francji można było obejrzeć w ciągu dnia.

Równolegle do badań prowadzonych przez Sophie Jehel, prowadzono sondaże wśród społeczeństwa. Okazało się, że ankietowani wyrażali opinię, że należy zabezpieczyć dzieci i młodzież przed przemocą w telewizji. „Wzrost przemocy wśród młodzieży stał się w ostatnich latach jednym z problemów nękających władze państwowe.

Przemoc w szkole stała się podstawowym problemem wzbudzającym niepokój rodziców.

Telewizja nie może pełnić roli kozła ofiarnego wobec takiej eskalacji przemocy, która ma

349 Psycholog amerykański George Gerbner z Uniwersytetu Pensylwania badał ramówkę telewizyjną w Stanach Zjednoczonych począwszy od roku 1967. Co sie okazało? Dwie trzecie programów zawierało sceny przemocy (przymus fizyczny, psychiczny, pobicia, zabójstwa itd.) W refleksjach nad swoimi badaniami G. Gerbner zauważył: "W historii ludzkości zdarzały sie już bardziej krwawe czasy, ale żadna z tych epok nie była przesiąknięta obrazami przemocy w tym stopniu, co nasza. Kto wie, dokąd zaniesie nas ten potworny strumień widzialnej przemocy(...) wpływający do każdego domu przez migoczące ekrany telewizorów w postaci scen nienagannie wyreżyserowanego okrucieństwa".

Gerbner dowiódł w swoich badaniach, że widzowie naśladują ekranowe wzory zachowania. W ankiecie, przeprowadzonej wśród skazanych w więzieniach USA, dziewięciu na dziesięciu uważało za możliwe, że programy telewizyjne o przestępczości mogą nauczyć kryminalistę nowych chwytów, a 40%

przyznało sie, że próbowało popełnić przestępstwa, które widzieli kiedyś na ekranie telewizora.

Obserwacja Gerbnera prowadzona wśród nastolatków i dorosłych wykazała, że osoby oglądające telewizję co najmniej przez cztery godziny dziennie bardziej odczuwają agresje w stosunku do siebie i uważają świat za bardziej niebezpieczny, niż te, które spędzają przed telewizorem najwyżej dwie godziny dziennie.

350 La protection de l'enfance et de l'adolescence à la télévision, Les brochures du CSA par Sophie Jehel-Cathelineau et Conseil supérieur de l'audiovisuel France, 1997, źródło: materiały CSA.

182 przecież wiele przyczyn: zwiększenie bezradności związane ze wzrostem bezrobocia, większa liczba rodzin, w których dziecko wychowuje się tylko z jednym z rodziców, nasilenie się niekorzystnych i powiązanych ze sobą zjawisk: używania narkotyków, problemów integracyjnych młodzieży obcego pochodzenia. Nie można jednak zaprzeczyć, że banalizacja przemocy w programach telewizyjnych i kinowych odgrywa istotną rolę w kształtowaniu umysłów i przyczynia się do banalizacji przemocy na co dzień” – argumentowała Sophie Jehel.³⁵¹

Wszystkie filmy, które mają być dystrybuowane we Francji muszą zostać objęte systemem klasyfikacji, co zostało określone w Dekrecie nr 90-174 z dnia 23 lutego 1990 roku zmienionego 28 czerwca 2002 roku a dotyczącego klasyfikacji produkcji filmowych. Klasyfikacja filmów leży w gestii Centre National du Cinema et de L’image Animee, które podlega bezpośrednio Ministrowi Kultury.

Centre National du Cinema et de L’image Animee ma przede wszystkim za zadanie informować społeczeństwo o zawartości filmów, które mogą negatywnie wpływać na rozwój i osobowość małoletnich. Co ważne, komisja wykonuje tę misję w ramach swobody twórczej a jej rola sprowadza się jedynie do podmiotu opiniotwórczego zarówno dla opinii społecznej, jak i nadawców, którzy w ramach swoich obowiązków nadawczych są zobligowani m.in. do ochrony małoletnich widzów poprzez stosowanie klasyfikacji. Nie istnieje we Francji cenzura prewencyjna, dlatego komisja nie może dokonywać żadnych zmian, czy cięć w filmach. Co interesujące, oficjalne dyskusje prowadzone podczas klasyfikacji w komisji nie są jawne, a jej członkowie są zobowiązani do przestrzegania tajemnicy zawodowej.

Filmy wyświetlane we francuskich kinach są klasyfikowane według trzech kategorii – poniżej 12, 16 i 18 lat, przy czym w przypadku filmów pornograficznych, bądź też zawierających sceny brutalnej przemocy można zastosować tzw. kategorię „X”

co oznacza, że film nie powinien być w ogóle emitowany, przy czym, jak wspomniałam powyżej, Komisja nie może nakazać zdjęcia z anteny czy z kina takiej produkcji.

Klasyfikacja ma wyłącznie charakter opinii.

Zazwyczaj klasyfikacja nieodpowiednie dla dzieci „poniżej 12 lat” obejmuje filmy, które zawierają sceny samobójstw, bądź też sceny narkotyzowania się. W

351 D. Frau-Meigs si Sophie Jehel, Les écrans de la violence , Ed. Economica, op.cit. Paris, 1997, vol.15, nr 84, s. 165-166.

183 przypadku filmów zawierających sceny erotyczne, są one na ogół klasyfikowane jako te, które nie mogą być prezentowane dzieciom poniżej 16 roku życia.

Co ważne, klasyfikacja określonego filmu często różni się w zależności od tego, gdzie film ma być dystrybuowany – czy w kinie, czy w telewizji. Filmy wyświetlane w kinie mają zazwyczaj niższą kategorię, aniżeli te, wyświetlane w telewizji. Film, który w kinie jest dopuszczony dla dzieci poniżej 12 roku życia, w telewizji jest sklasyfikowany dla dzieci poniżej 16 roku życia. Takie rozwiązanie świadczy o tym, że członkowie komisji uznali, iż dziecko ma nieograniczony dostęp do filmów wyświetlanych w telewizji, stąd też istnieje większa potrzeba ochrony dzieci właśnie w tym przypadku.