W odróżnieniu od poprzednich rodzajów baniek, informacyjne bańki spekulacyjne nie uwzględniają racjonalności ani jej braku w decyzjach podjętych przez uczestników rynku. Uwzględniają natomiast dostęp tych uczestników do informacji i decyzji przez nich podjętych na podstawie zgromadzonych informacji. Tego rodzaju bańki mają miejs‑
ce, gdy ceny odbiegają od wartości wewnętrznych, określanych jako ceny wynikające ze wszystkich dostępnych informacji na rynku14. Wartość wewnętrzna jest więc ceną wynikającą ze wszystkich dostępnych informacji, natomiast cena rynkowa wynika z in‑
formacji dostępnych dla poszczególnych uczestników. Oznacza to, że w momencie gdy cena rynkowa równa się wartości wewnętrznej, nie występują luki informacyjne pomiędzy
13 Ibidem, s. 17.
14 Ibidem, s. 3.
uczestnikami. Wysoka częstotliwość występowania tego rodzaju baniek wynika z tego, że informacje nie są dostępne w zróżnicowanej formie ani nie mają takiej samej jakości dla wszystkich uczestników rynku, którzy z kolei mają odmienny sposób postrzegania sposobu jego funkcjonowania. W związku z tym ceny odbiegają od wewnętrznej wartości w wyniku działań inwestycyjnych powstałych na podstawie wszystkich zgromadzonych przez inwestorów informacji (bardziej lub mniej kompletnych) – niezależnie, czy takie działania są racjonalne czy nie.
Interesującym elementem, który wprowadza Camerer, jest analiza tego, w jaki sposób twierdzenie Bayesa stosowane jest przez uczestników z mniejszym dostępem do informacji.
Stosowane w metodach probabilistycznych twierdzenie to sprowadza się do wprowadzenia wzoru matematycznego, który tłumaczy zmiany dzisiejszych oczekiwań na podstawie bieżących doświadczeń względem przyszłych zdarzeń15. Gorzej poinformowani uczest‑
nicy stosują go w praktyce nie podczas analizy informacji, które wpływają na cenę, ale w czasie analizy cen, które wynikają z informacji dostępnych dla dobrze poinformowanych uczestników. Gorzej poinformowany uczestnik może poznać „wartość” informacji, która dostępna jest dla uczestników dobrze poinformowanych, na podstawie obserwacji zmian cen oraz przy zastosowaniu twierdzenia Bayesa. Działanie to umożliwia zaobserwowanie, jakie informacje wywołały określoną zmianę cen rynkowych.
Podczas omawiania procesów decyzyjnych warto wspomnieć o heurystykach szybkich i oszczędnych, wywodzących się z teorii opartych na szkole Gerda Gigerenzera, które wykazują większą skuteczność (pod kątem praktyczności), zwłaszcza dla inwestorów ma‑
jących ubogą wiedzę inwestycyjną, niż metody wnioskowania na podstawie twierdzenia Bayesa16. Szkoła profesora Gigerenzera opiera się na teoriach racjonalności, podobnie jak szkoły Amosa Tversky’ego oraz Daniela Kahnemana, niemniej wychodzi im naprzeciw.
Podczas gdy klasyczne teorie opierają się na ogólnym pojęciu ekonomicznej racjonalności, a decyzje, które nie są z nią zgodne, zostają przyjęte jako nieracjonalne, szkoła Gigerenzera wskazuje, że decyzje człowieka nie mogą się opierać na tak skomplikowanych modelach decyzyjnych, opartych na ekonomicznej racjonalności. Wysnuwa on twierdzenie, że pro‑
ces decyzyjny człowieka opiera się na pięciu punktach: „rozpoznawanie, poszukiwanie wskazówek, rozróżnianie, zastępowanie wskazówek i maksymalizacja przy dokonywaniu wyborów”17. W procesie decyzyjnym człowiek nie musi przechodzić przez wszystkie opisane etapy, a decyzja może zostać podjęta już w pierwszym punkcie. W przypadku inwestycji wybór dokonany przez inwestora z bardzo ograniczoną wiedzą pomiędzy znaną a mniej znaną spółką skłania się do bardziej poznanej spółki. Jeśli żadna z nich nie spełnia warunku rozpoznawalności, rozpoczyna się kolejny punkt w procesie decyzyjnym.
15 http://www.cs.ubc.ca/~murphyk/Bayes/economist.html z 3.01.2012, na podstawie: In praise of bayes, „The Economist” 2000, Vol. 356, No. 8190, s. 83–84.
16 A. Cieślak, Behawioralna ekonomia finansowa – modyfikacja paradygmatów funkcjonujących w nowoczesnej teorii finansów, „Materiały i Studia”, z. 165, NBP, Warszawa 2003, s. 49.
17 Ibidem, s. 48.
173 Istota baniek spekulacyjnych na rynku finansowym
podsumowanie
Tematyka związana z bańkami spekulacyjnymi nie jest niczym nowym w dyskusjach naukowych ani w badaniach empirycznych. Za każdym razem przedstawiane są interesujące wnioski, które ukazują prawdziwe oblicze rynku finansowego. Znakomitym przykładem są badania, na podstawie których można dojść do wniosku, że – wbrew powszechnej opinii – kryzys z 1929 roku nie był bańką spekulacyjną, a moment najniższych cen ryn‑
ku kapitałowego w roku 1932 roku uznaje się za ujemną bańkę18. Dodatkowo, działania, które doprowadziły do takiego spadku, niekoniecznie były nieracjonalne i pozbawione sensu ekonomicznego, jeśli porównać stopy zwrotu w różnych okresach przed kryzysem i po nim czy też odchylenie standardowe cen.
Na podstawie analiz danych historycznych Siegel określa, że bańki spekulacyjne występują „wówczas, gdy zrealizowana stopa zwrotu z inwestycji w [aktywa finansowe]
w porównaniu z oczekiwaną stopą zwrotu wynosi więcej niż dwa odchylenia standar‑
dowe”19. Dodatkowo, analizy Siegela na temat kryzysu z 1929 roku pokazują, że stopy zwrotu usytuowane były poniżej jednego odchylenia standardowego20.
Wyżej przedstawione wnioski pokazują, że nadal należy poświęcić dużo uwagi na badania nad bańkami spekulacyjnymi. Coraz bardziej istotne pod kątem nadzorów może być przyjęcie postawy nadzorcy zamiast regulatora, ponieważ wahania cen zdają się być naturalne, co wynika z obserwacji historycznych oraz z psychologicznych dokony‑
wanych przez inwestorów. Natomiast działania, które zostały wprowadzone gwałtownie (nadmierna regulacja), mogą okazać się bezużyteczne, a nawet przyczynić się do głębszej recesji gospodarczej, tzn. znacznie większych spadków cenowych.
literatura
Allen F., Gale D., Asset price bubbles and monetary policy, Wharton School – University of Pennsylvania, Pennsylvania 2000.
Camerer C., Bubbles and fads in asset prices, „Journal of Economic Surveys” 1989, Vol. 3, No. 1.
Cieślak A., Behawioralna ekonomia finansowa – modyfikacja paradygmatów funkcjonują-cych w nowoczesnej teorii finansów, „Materiały i Studia”, z. 165, NBP, Warszawa 2003.
http://www.cs.ubc.ca/~murphyk/Bayes/economist.html z 3.01.2012.
http://www.fsa.gov.uk/pubs/other/implement_factsheet.pdf z 28.12.2011.
In praise of bayes, „The Economist” 30.09.2000, Vol. 356, No. 8190.
Lansing K., Asset price bubbles, SRBSF, San Francisco 2007, FRBSF Economic Letter 2007–32 z 26.10.2007.
18 J. Siegel, op. cit., s. 11.
19 Ibidem, s. 11.
20 Ibidem, s. 16.
Ljungqvist L., Asymmetric information: a rationale for corporate speculaiton, „Journal of Financial Intermediation” 1992, No. 3.
Siegel J., What is an asset price bubble? An operational definition, „European Financial Management” 2003, Vol. 9, No. 1.