Z nierównościami mamy do czynienia nie tylko pomiędzy regionami czy krajami, ale także wewnątrz poszczególnych krajów. Informuje nas o tym współczynnik Giniego, czyli miara nierówności rozkładu dochodów, która pozwala na syntetyczne ujęcie pozio
6 Raport o stanie realizacji Milenijnych Celów Rozwoju ONZ, Komisja Europejska – komunikat prasowy, reference: IP/11/1563, 21/12/2011.
7 D. Rodrick, The globalization paradox. Democracy and the future of the world economy, W. W. Nor
ton & Company, New York – London 2011, s. 136.
31 Bogactwo i bieda – oblicza współczesnego świata
mu nierówności dochodowych w danym kraju. Wartości tego wskaźnika pokazują, że rozwarstwienie w krajach o różnym poziomie rozwoju społecznego (według HDI) jest często porównywalne, czego przykładem mogą być Stany Zjednoczone i Niger (por. rys. 2).
29,1 Rysunek 2. Nierówności rozkładu dochodów mierzone współczynnikiem Giniego
w wybrane krajach
Dotyczy danych dostępnych dla ostatniego roku z przedziału 2000–2011.
Źródło: Human Development Report 2011… op. cit., s. 135–137. Opracowanie własne.
Dla krajów OECD średnia wartość współczynnika Giniego w 2008 roku oscylowała wokół poziomu 0,315. W 17 z 22 krajów OECD, dla których dostępne były dane historycz
ne, współczynnik ten wzrósł. Średni ich wzrost w ciągu 20 lat liczony współczynnikiem Giniego wyniósł około 2 punktów – jak się ocenia jest umiarkowany, ale znaczący; jest też dość powszechny – dotyczył około dwóch trzecich krajów. Tymi, w których nie zanotowa
no zmian wielkości współczynnika bądź też zmiany były minimalne, były: Turcja, Grecja, Francja, Belgia i Węgry. Jak stwierdził sekretarz generalny OECD A. Gurria, można uniknąć powiększania się nierówności społecznych. „Podnoszenie kwalifikacji pracowników jest jak do tej pory najskuteczniejszym instrumentem do walki z pogłębiającymi się dysproporcjami.
Inwestycja w ludzi powinna rozpocząć się już na etapie wczesnego dzieciństwa i musi być kontynuowana w czasie edukacji i w pracy”8 – i trudno się z tym nie zgodzić.
podsumowanie
Występujące nierówności społeczne, a coraz częściej formułowane są takie poglądy, nie sprzyjają rozwojowi gospodarczemu, który musi być postrzegany w szerokich kategoriach poprawy dobrobytu, przestrzegania praw ludzkich, podnoszenia standardów cywilizacyjnych.
Nadmierne rozwarstwienie dochodów to jeden z podstawowych problemów w kra
jach rozwijających się, generujący liczne problemy społeczne i gospodarcze. Wywołuje
8 Ranking państw o największych nierównościach społecznych, OECD, forsal.pl/…/572631, oecd_
ranking_panstw_o_najwiekszych_nierown… z 6.12.2011.
ono protesty najbiedniejszych grup ludności, co w skrajnych przypadkach może pro
wadzić/prowadzi do zamieszek i wojen domowych, a konsekwencją jest destabilizacja gospodarki danego kraju. Przykładem z ostatnich lat jest tzw. arabska wiosna. Straty szacowane są w miliardach dolarów i podkreśla się, że będzie musiało upłynąć wiele lat, nim realnie poprawią się warunki życia mieszkańców tych krajów9.
Na występujące dysproporcje pomiędzy krajami rozwiniętymi i nierozwiniętymi, jak również na nierówności w krajach rozwiniętych, na warunki, w jakich żyją bogaci i biedni, zwraca się uwagę także w kontekście globalizacji (aczkolwiek nie muszą one wynikać tylko z globalizacji). Korzyści, które ona niesie, nie dla wszystkich są dostępne w jednakowym stopniu. Z jednej strony mamy kraje, które skorzystały i nadal korzystają z dobrodziejstw, jakie daje globalizacja, z drugiej mamy te, które pozostają poza ich nawiasem. Globalizacja ma potencjał, aby usunąć wszystkie braki, które tworzą i utrzymują ubóstwo. Powinna być motorem napędzającym gospodarkę w regionach słabo rozwiniętych10. Kraje korzystające z dobrodziejstw globalizacji integrują się z gospodarką światową, czego wyrazem jest ich udział (jego wzrost) w produkcji oraz wymianie dóbr i usług (np. wzrost udziału eksportu w PKB czy napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych). W rankingu państw o najbardziej zglo
balizowanej gospodarce świata w 2011 roku 1. miejsce zajął Hongkong z wartością indeksu globalizacji 7,42, a 2. – Irlandia z wartością 7,24. Polska, dla której wartość indeksu wyniosła 4,21, zajęła 27. miejsce, spadając w rankingu o dwa miejsca w porównaniu z 2010 roku11.
Według szacunków ekonomistów globalizacja obejmuje zaledwie 20–25% ludności świata, a pozostała ulega dalszej marginalizacji. Siła nabywcza ludności krajów rozwija
jących się jest niedostateczna – tylko 1,8 mld z 6 mld może rzeczywiście pozwolić sobie na zakup towarów i usług na rynku światowym. Obok siebie istnieją zatem odmienne światy. Z jednej strony jest to świat wielkiego bogactwa (mniej niż 1% ludności), korzys
tający z oferty elitarnych sklepów oferujących niepowtarzalne produkty i usługi, które zapewniają wyróżnienie i prestiż, oraz „ekskluzywna masówka” (ok. 5% społeczeństwa) starająca się naśladować tych najbogatszych. Z drugiej strony plasuje się najliczniejsza część społeczności – nabywcy imitacji, podróbek i tzw. okazji oraz ci, dla których oferta współczesnej konsumpcji jest poza ich zasięgiem12.
Nierówności społeczne stanowią obecnie jeden z głównych problemów cywilizacyjnych, a szeroko rozumiana polaryzacja (w tym bogactwo i ubóstwo) to swoisty symbol XXI wie
9 Dwa lata po wybuchu „arabskiej wiosny”, wiadomosci.onet.pl/…/dwalatapowybuchu arabskiej
wiosny,1,539… z 19.01.2013.
10 Na temat paradoksów globalizacji zob. D. Rodrick, The globalization paradox. Democracy and the future of the world economy, W. W. Norton & Company, New York – London 2011.
11 Indeks globalizacji stanowi miarę głębokości powiązań 60 największych pod względem gos
podarki państw świata (pod względem PKB) z zagranicą. Eksperci Ernst & Young oraz Economist Inteligence Unit zestawili efektywność funkcjonowania gospodarki z 20 wskaźnikami mierzący
mi stopień międzynarodowej integracji biznesu. Indeks globalizacji gospodarek światowych 2011, http://www.egospodarka.pl/articleprint/76612/1/39 z 23.04.2012.
12 Gdzie się podział tradycyjny umiar i powściągliwość, „Rzeczpospolita” 10.05.2007.
33 Bogactwo i bieda – oblicza współczesnego świata
ku. Można powiedzieć, że w kontekście współczesnego rozumienia dobrobytu, co oznacza zapewnienie wysokiej jakości życia, stanowi to wyzwanie dla współczesnych czasów.
Mimo dokonujących się pozytywnych zmian (m.in. zmniejszenie liczby osób żyjących na granicy ubóstwa, szybki wzrost dochodów w najbardziej zaludnionych krajach, takich jak Chiny i Indie) nadal pozostaje nurtujące pytanie – i wszystko wskazuje, że jeszcze długo będzie – o przyszłe tendencje dotyczące kształtowania się nierówności w świecie.
Z jednej strony nie wygląda na to, żeby zmniejszyły się różnice pomiędzy krajami rozwiniętymi i zacofanymi, bogatymi i biednymi. „Optymistyczni przeżuwacze liczb wskazują na ogólną minikonwergencję, ale Azję umieszczają po stronie biednych i tylko szczególny sukces Azji Wschodniej tworzy to złudzenie optyczne. Afryka i Bliski Wschód nadal zmierzają donikąd. W Ameryce Łacińskiej sprawy rozmaicie się układają, zależnie od czasu i miejsca. Były blok socjalistyczny przeżywa okres transformacji: niektóre kraje nieźle sobie radzą, inne, zwłaszcza były Związek Radziecki, są w bardzo niepewnej sytuacji”13.
Potwierdza to opublikowany na początku stycznia 2013 roku przed corocznym Światowym Forum Ekonomicznym w Davos raport o czynnikach ryzyka na najbliższe 10 lat. Na pierwszym miejscu wymienione zostały coraz większe dysproporcje pomiędzy dochodami (severe income disparity), a na kolejnych niestabilne finanse rządowe oraz niedostateczne zaopatrzenie w wodę. Uznane one zostały przez ekspertów za największe zagrożenia dla światowej gospodarki14.
Z drugiej strony wskazuje się, że efektem pozytywnych zmian, o których była mowa, jest redukcja globalnych nierówności15.
Czołową kategorią tych nierówności jest ubóstwo. I niezależnie od odpowiedzi, czy mamy do czynienia z redukcją globalnych nierówności czy z ich pogłębianiem się, szczególna uwaga powinna być zwrócona właśnie na walkę z ubóstwem, tak by jej rezultaty pozwoliły na zaspokojenie przynajmniej podstawowych potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi.
literatura
Dwa lata po wybuchu „arabskiej wiosny”, wiadomosci.onet.pl/…/dwa-lata-po-wybuchu--arabskiej-wiosny,1,539… z 19.01.2013.
Garbicz M., Problemy rozwoju i niedorozwoju, w: Szkice z dynamiki i stabilizacji gospo-darki, red. W. Pacho, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009.
Gdzie się podział tradycyjny umiar i powściągliwość, „Rzeczpospolita” 10.05.2007.
13 D. S. Landes, Bogactwo i nędza narodów, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2010, s. 579.
14 Global risks 2013, wyd. 8, World Economic Forum, Switzerland 2013. Zob. także: Looking to 2060: A global vision of long-term growth, „OECD Economics Department Policy Notes” November 2012, No. 15.
15 Zob. M. Garbicz, Problemy rozwoju i niedorozwoju, w: Szkice z dynamiki i stabilizacji gospodarki, red. W. Pacho, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009.
Global risks 2013, wyd. 8, World Economic Forum, Switzerland 2013.
Global wealth databook 2012, Credit Suisse Research Institute, Zurich, October 2012.
Human development report 2011: Sustainability and equity: A better for all, UNDP, New York 2011.
Indeks globalizacji gospodarek światowych 2011, http://www.egospodarka.pl/
articleprint/76612/1/39 z 23.04.2012.
Landes D. S., Bogactwo i nędza narodów, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2010.
Looking to 2060: A global vision of long-term growth, „OECD Economics Department Policy Notes” November 2012, No. 15.
OECD: Ranking państw o największych nierównościach społecznych, forsal.pl/…/572631, oecd_ranking_panstw_o_najwiekszych_nierown… z 6.12.2011.
Raport o stanie realizacji Milenijnych Celów Rozwoju ONZ, Komisja Europejska – komu
nikat prasowy, reference: IP/11/1563, 21/12/2011.
Rodrick D., The globalization paradox. Democracy and the future of the world economy, W. W. Norton & Company, New York – London 2011.
White C., Understanding Economic Development. A global Transition from Poverty to pros-perity?, Edward Elgar Publishing, Inc., Cheltenham Northampton 2011.
World economic outlook database, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, www.imf.org, April 2012.
Bogdan Mróz
Katedra Poziomu Życia i Konsumpcji Szkoła Główna Handlowa w Warszawie