3) oględziny (art. 67 § 2 pkt 3, art. 85 § 1 K.p.a.), 4) ekspertyzy (art. 67 § 2 pkt 3 k.p.a.),
5) przesłuchanie strony (art. 67 § 2 pkt 2, art. 98 k.p.a.), 6) przyjęcie oświadczenia strony (art. 75 § 2 k.p.a.).
Powyższy katalog należy rozszerzyć o wydanie opinii przez biegłego (lub biegłych), w sytuacji gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne (art. 84 § 1 k.p.a.), jest to bowiem specyficzna czynność dowodowa, prze-prowadzana poza organem administracji, której efekty - w postaci opinii biegłego - stanowią element materiału dowodowego w sprawie.
nych środkach dowodowych, które są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego, dlatego jej inicjatywa w tym zakresie jest niewątpliwie istotna71.
Czynny udział strony w postępowaniu administracyjnym ma szczególne znaczenie przede wszystkim ze względu na śledczy charakter tego postępowania. Aktywny udział strony jest o tyle ważny, że pomimo tego, iż organ administracji dysponuje instrumentami ustalenie stanu faktycznego, to nie jest z reguły w stanie samodzielnie ustalić obiektywnie istniejącego stanu faktycznego. Dlatego jedna z gwarancji osiągnięcia prawdy materialnej oraz zebrania pełnego materiału w postępowaniu administracyjnym stanowi zapewnienie czynnego udziału stronom toczącego się postępowania.
E. Smoktunowicz wyraził pogląd, że „k.p.a. w pewnym stopniu upodabnia postępowa-nie administracyjne do rokowań organu ze stroną o treści decyzji. Organ ma obowiązek za-wiadomienia strony o wszczęciu postępowania, jeżeli nastąpiło to z urzędu, następnie zapew-nić jej czynny w nim udział, wysłuchiwać jej oświadczeń i uwzględzapew-nić wnioski dowodowe inne, informować o zebranym materiale dowodowym oraz o wszystkich istotnych okoliczno-ściach faktycznych i prawnych, aby strona miała pełną świadomość tego, jaki jest stan prawny sprawy oraz jej stan faktyczny w świetle posiadanych przez organ dowodów i mogła korygo-wać ten stan, jeżeli nie zgadza się on z rzeczywistością. Przy tym organ ma troszczy się o to, by strona nie poniosła szkody z powodu swojej niewiedzy. Co więcej, organ, będąc powoła-nym do ochrony interesu publicznego, ma uwzględniać także słuszny interes strony. Jak wi-dać, rokowania te mają być uczciwe, realizować cel ogólny, jakim jest pogłębianie zaufania do organów państwa, oraz doprowadzenie do akceptacji proponowanej przez organ decyzji”72. Zgodnie z art. 78 § 1 k.p.a organ prowadzący postępowanie obowiązany jest uwzględ-nić żądanie dowodowe strony, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. W doktrynie przyjmuje się, że ocena tego, czy przedmiotem dowodu jest okolicz-ność mająca znaczenie dla sprawy, czy nie, należy do organu, a nie do strony. Oznacza to, że organ prowadzący postępowanie nie jest związany żądaniami dowodowymi strony. Organ jest natomiast związany w tej mierze przepisami prawa materialnego, stanowiącego podstawę roz-strzygnięcia73. Równocześnie przy podejmowaniu postanowień wyznaczających zakres postę-powania wyjaśniającego organ wiąże zasada szybkości działania i prostoty środków proceso-wych, która musi być realizowana bez uszczerbku dla prawa stron do czynnego udziału w
po-71 A. Majewska, Żądanie dowodowe strony w ogólnym postępowaniu administracyjnym, Annales UMCS, Vol. LX, 1, 2013, s. 94.
72 E. Smoktunowicz, Orzecznictwo Sadu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, Kodeks postępowa-nia administracyjnego, Warszawa 1994, s. 11-12.
73 B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, 328-329.
stępowaniu i dotarcia do prawdy materialnej74. Przyjęte w tym przepisie sformułowanie „żą-danie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu” należy rozumieć szeroko:
strona w ramach inicjatywy dowodowej może żądać od organu: przyjęcia do akt spra-wy dowodów (dokumentów, fotografii, nagrań filmospra-wych itp.; przeprowadzenia czyn-ności dowodowej (np. oględzin, przesłuchania świadka przez organ prowadzący postę-powanie, zlecenia czynności dowodowej (opinii, ekspertyzy) biegłemu,
strona w ramach inicjatywy dowodowej może żądać dopuszczenia wskazanego przez stronę środka dowodowego”, a nie tylko jako przeprowadzenie dowodu sensu stricte tj. dokonanie czynności zmierzającej do uzyskania wiadomości o faktach (czynności dowodowej)75.
Istotnym jest, że w art. 7 k.p.a. zostało obecnie zadeklarowane prawo strony do wpły-wu na zakres czynności postępowania wyjaśniającego przez wnioskowanie o przeprowadza-nie czynności. W konsekwencji przeprowadza-nierozpoznaprzeprowadza-nie wniosku strony o podjęcie czynności przeprowadza- niezbęd-nej dla dokładnego ustalenia faktycznego sprawy powinno być uznane za rażące naruszenie przepisów prawa procesowego76 (szerzej rozdz. 5. podrozdział 5.2.3). Organ zawsze zobo-wiązany jest żądania powyższe rozważyć, przy czym ustawodawca przewidział tylko czte-ry sytuacje umożliwiające odrzucenie wniosku strony. Organ może to uczynić, gdy: źródło dowodowe, na którym ma być przeprowadzona czynność dowodowa prowadząca do uzy-skania środka dowodowego, jest niezgodne z przepisami prawa; sama czynność dowodowa jest niezgodna z przepisami prawa; udowadniana okoliczność została już stwierdzona przy pomocy innych dowodów; udowadniana okoliczność nie ma znaczenia dla sprawy.
Rozstrzygnięcie kwestii żądania dowodowego następuje w formie postanowienia do-wodowego, które we wszystkich procedurach posiada cechę wspólną, jaką jest niezaskarżal-ność w tym sensie, że na postanowienie to nie przysługuje zażalenie. Jednak istotne jest to, ze strony mogą powtarzać żądania dowodowe aż do momentu zakończenia postępowania w sprawie77.
Odrębnej refleksji wymaga sytuacja, kiedy strona zgłasza inicjatywę dowodową po za-kończeniu postępowaniu dowodowego. Art. 78 § 1 k.p.a. wprowadzę zasadę uwzględniania dowodów zgłoszonych przez stronę, natomiast § 2 powyższego przepisu wprowadza wyjątek
74 B. Adamiak, J. Borkowski, A. Skoczylas System Prawa Administracyjnego, Tom 9 – Prawo procesowe admini-stracyjne , Warszawa 2010, s. 147.
75 M. Jaśkowska, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego – Komentarz, Kraków 2005, s. 502-503.
76 B. Adamiak, J. Borkowski Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Warszawa 2016, s. 68.
77 R. Suwaj, Judycjalizacja postępowania administracyjnego, Warszawa 2009, s. 208.
od tej zasady. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania strony dotyczące-go przeprowadzenia dowodu, które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzenia dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi do-wodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy.
Z powyższego przepisu wynika a contrario, że żądanie dowodowe zgłoszone przez stronę w toku przeprowadzenia dowodów lub w czasie rozprawy organ ma obowiązek uwzględnić nawet wtedy, gdy okoliczność faktyczna, która jest przedmiotem dowodu, została już stwierdzona, jeśli ma ona znaczenie dla sprawy78. Przepisy k.p.a. stanowią zatem, że gdy strona zgłasza żądanie dowodowe po zakończeniu postępowania dowodowego, organ może nie uwzględniać takiego żądania, jeżeli dotyczy ono okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami. Jednakże żądanie dowodowe zgłoszone przez stronę organ ma obowiązek uwzględnić nawet wtedy, gdy wpłynęło po zakończeniu postępowaniu dowodowego, jeżeli dotyczy okoliczności mających znaczenie dla sprawy. Zatem organ jest obowiązany uwzględ-nić takie żądanie niezależnie od tego, czy wpłynęło ono w trakcie postępowania dowodowe-go, czy po jego zakończeniu. Ważne jest, aby zgłoszone żądanie w ocenie organu dotyczyło okoliczności mających znaczenie dla sprawy. Można zauważyć pewna sprzeczność istniejącą wewnątrz przepisu art. 78 § 2 k.p.a.. Ustawodawca wprowadza tu wyjątek od dowodów zgło-szonych przez stronę, przy czym jednocześnie zastrzega, iż organ administracji publicznej zo-bowiązany jest do uwzględnienia tego żądania wówczas gdy stwierdzi, że zgłoszone przez stronę dowody mają znaczenie dla sprawy.
W piśmiennictwie podnosi się, ze art. 78 § 2 k.p.a. został niefortunnie zredagowany.
Ustawodawca wprowadza w § 1 zasadę uwzględniania żądania dowodowego strony, następ-nie w § 2 ustanawia od następ-niej wyjątek, zastrzegając, że organ i tak musi uwzględnić żądanastęp-nie do-wodowe strony, jeżeli zgłoszone dowody mają znaczenie dla sprawy. Ocena tego, czy dany dowód ma znaczenie dla sprawy czy też nie, należy do organu administracyjnego i ocena ta może być przeprowadzona dopiero po analizie całokształtu zebranego materiału dowodowe-go. Takie zredagowanie przepisu wyraźnie wskazuje, że żądanie przeprowadzenia dowody winno być spełnione w celu np. wyeliminowania innego, wcześniejszego dowodu lub w celu uzupełnienia dowodów zebranych dotychczas w postępowaniu wyjaśniającym, dla bardziej dokładnego ustalenia stanu faktycznego79. Podobnie interpretuje § 2 E. Iserzon „jeżeli strona zgłasza dowód, którego nie zgłaszała w toku postępowania dowodowego, organ może nie
78 Z. Kmieciak Oświadczenia procesowe stron w ogólnym postępowaniu administracyjnym, Lublin 2008, s. 156
79 C. Martysz [w:] G. Łaszczyca, C. Martysz, A. Matan, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz do art 1-103, Warszawa 2007, s. 598-599.
uwzględnić żądania, jeżeli żądanie dotyczy tezy dowodowej na korzyść strony, która dowód zgłasza, a jeżeli strona zgłasza dowód, który ma znaczenie dla sprawy, ponieważ jest zgłoszo-ny na tezę dowodową odmienna, dowód powinien być dopuszczozgłoszo-ny”80.
Zastrzeżenie wprowadzone w § 2 powoduje, że ograniczenie zasady uwzględniania żą-dania dowodowego strony nie może mieć miejsca wówczas, gdy zgłoszone dowody mają zna-czenie dla sprawy. Powoduje to zatem, że organ musi zawsze (niezależnie od etapu postępo-wania) uwzględnić żądanie dowodowe strony, jeżeli dotyczy ono okoliczność mających zna-czenie dla sprawy. Można w takim razie dojść do wniosku, że w istocie § 2 jest w zasadnie powtórzeniem rozwiązań przyjętych w § 1.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w sytuacji gdy strona zgłasza żądanie dowodowe po zakończeniu postępowania dowodowego, możemy wyróżnić dwie sytuacje: a) gdy przedmiotem wnioskowanego dowodu jest okoliczność niestwierdzona wcześniej innymi dowodami, b) gdy przedmiotem dowodu jest okoliczność już udowodniona.
W pierwszej sytuacji znaczenie dla sprawy okoliczności będącej przedmiotem zgło-szonego dowodu ocenia się tak, jak wtedy, gdy strona żąda przeprowadzenia dowodu w toku postępowania dowodowego. Jeżeli przedmiotem dowodu zgłoszonego po zakończeniu postę-powania dowodowego jest okoliczność stwierdzona innymi dowodami, znaczenie tej okolicz-ności dla sprawy powinno być oceniane według sposobu jej stwierdzenia w stosunku do inte-resu strony występującej z żądaniem. Istotne jest więc, czy dana okoliczność została stwier-dzona zgodnie z interesem strony, czy też nie. W tej fazie postępowania organ powinien do-puścić dowód dotyczący okoliczności już stwierdzonej dowodami, wtedy, gdy okoliczność ta została stwierdzona na niekorzyść strony, a strona żąda przeprowadzenia przeciwdowodu81.