Najbliższe powstawaniu innowacji przełomowych było podejście Jose-pha A. Schumpetera, uwypuklające endogeniczną (podażową) koncepcję two-rzenia się innowacji (inicjatorem jest producent, ośrodki badawcze), wpisującą się w teorię rozwoju poprzez „twórczą destrukcję” (twórcze niszczenie13), koncepcję postępu technicznego oraz koncepcję przedsiębiorczości, w początkowym okre-sie skupiające uwagę na ujęciu jedynie makroekonomicznym. J. A. Schumpeter uważał, że w warunkach nieskrępowanego działania twórczej destrukcji inno-wacje i postęp techniczny stają się powszechną praktyką i są głównym motorem rozwoju kapitalizmu14.
Wielką wagę do roli zmian technologicznych w cyklach koniunkturalnych upowszechniania się wynalazków bazowych przywiązywał również Niko-łaj D. Kondratiew. Ewolucję innowacji przełomowych i ich wpływ na rozwój świata można postrzegać przez pryzmat przykładowego ujęcia (jest ich wiele) cykli Kondratiewa (długich cykli), w których piąty (po (1) maszynie parowej, (2) rozwoju żelaznych kolei, stali, (3) elektronice i chemii, (4) przemyśle samo-chodowym, petrochemii) utożsamia się z (5) masowym stosowaniem technologii informacyjnych. W sposób ścisły, podobnie jak u wielu innych badaczy, wiązały się z kluczowym dla ich rozwoju segmentem gospodarki – przemysłem. Długość fali rozwojowej innowacji bazowej jest „(…) uwarunkowana, z jednej strony, prędkością powstawania nowych, rewolucyjnych wiązek innowacji, a z drugiej – technologiczną chłonnością gospodarek poszczególnych krajów, pozwalającą na absorpcję i wdrażanie tych innowacji”15.
W piątym cyklu Kondratiewa mamy po raz pierwszy do czynienia z faktem, że czynnikiem napędzającym koniunkturę stały się usługi, rozumiane sensu
13 J. A. Schumpeter, Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2009, s. 99–105.
14 Ibidem.
15 H. Godlewska-Majkowska, Produkcja przemysłowa, w: Geografia ekonomiczna, red. K. Kuciń-ski, Wolters Kluwer, Kraków 2009, s. 273.
largo, podczas gdy w poprzednich cyklach były to innowacje bazowe o charak-terze przemysłowym. Era reindustrializacji pozwala na nowo spojrzeć na kwestie innowacji przełomowych i na ich związek z przemysłem.
Innowacje przełomowe radykalne/przerywające (Radical Innovation/Disrup‑
tive Innovation)16 to innowacje, które są nowe w skali świata i znacząco wpływają na rynek globalny i działające na nim przedsiębiorstwa. Dużo częściej występują innowacje kontynuujące/systemowe/poprawiające/przyrostowe/usprawnia-jące/inkrementalne/ewolu cyjne, które polegają na usprawnieniu dotychczasowego produktu (wyrobu, usługi) dla dotychczasowej grupy docelowej. Rzadkością są rozwiązania/technologie przerywające ciągłość/tok rozwoju. Innowacje przełomowe są związane ze stworzeniem zupełnie nowego rynku (Blue Ocean Strategy, Green Praires, White Space), nowej jakości/sieci (łańcucha) wartości dla klienta, ze zmianą modelu biznesowego. Są one nowatorskie, unikalne, a przede wszystkim wywierają znaczący wpływ na przyszłe technologie, wyznaczając kierunek ich rozwoju (stymulując działalność naśladowczą, imitacje i dyfuzję)17.
Zdaniem Johna Bessanta istnieje dziewięć źródeł (przyczyn) innowacji prze-łomowych: (1) pojawienie się nowego rynku, (2) pojawienie się nowej technologii, (3) zmiana systemu politycznego, (4) wypadnięcie z dotychczasowych schema-tów, (5) zmiany w postawach i zachowaniach rynkowych, (6) deregulacje/nowe regulacje, (7) innowacyjny model działalności, (8) nieprzewidywalne zdarzenia, (9) zmiany w techniczno-ekonomicznym paradygmacie – zmiany systemowe wpływające na całe sektory lub społeczeństwa18.
Implementacja innowacji przełomowych stanowi ogromne ryzyko dla przed-siębiorstwa19. Efektywność innowacji przełomowych na początkowym etapie ich komercjalizacji jest bardzo niska, klienci nie są na nią przygotowani, a producenci ponoszą duże nakłady i ryzyko niepowodzenia.
Identyfikacja i wprowadzenie przełomowych innowacji jest istotnym wyzwa-niem i problemem w szczególności dla dużych przedsiębiorstw, ponieważ, aby odnieść w tym obszarze sukces, praktycznie należy „zapomnieć o tym, co się wie i posiada”, i zdać się na intuicję. Tak więc nie należy: (1) bazować
na opi-16 C. M. Christensen, Przełomowe innowacje, op.cit., s. 21–22.
17 K. B. Dahlin, D. M. Behrenes, When Is an Invention Really Radical? Defining and Measuring Technological Radicalness, „Research Policy” 2005, No. 34, za: M. Niklewicz-Pijaczyńska, Innowacje przełomowe…, op.cit., s. 337.
18 J. Bessant, Opening up Strategic Space trough Discontinuous Innovation, w: R. Galvan, J. Mur-ray, C. Markides, Strategy, Innovation, and Change, Challenges for Management, Oxford University Press, New York 2008, s. 187–188, za: Praktyka wdrażania innowacji w firmach sukcesu Mazowsza, op.cit., s. 17–18.
19 C. M. Christensen, Przełomowe innowacje…, op.cit., s. 21–22.
niach dotychczasowych klientów, ponieważ na nowo powstałych rynkach nie ma naszych klientów, (2) kierować się maksymalizacją zysku, ponieważ nowo powstałe rynki są mało rentowne, a więc obecność na nich jest mało zyskowna, (3) obudowywać się specjalistami w danym obszarze, ponieważ specjaliści poprzez swoją dogłębną wiedzę ograniczają horyzont możliwych działań, (4) opierać swoje decyzje na dostępnych wynikach badań rynkowych i marketingowych, ponieważ w przypadku nowo powstałych rynków brakuje danych20.
Z badań prowadzonych przez M. C. Christensena wynika, że wprowadzanie innowacji radykalnych nie jest racjonalne z punktu widzenia przedsiębiorstw, które osiągnęły już wysoką pozycję rynkową, a wręcz przeciwnie – może sta-nowić dla nich przyczynę niepowodzenia i początek upadku. Wynika to m.in.
z następujących czynników: (1) technologia zmienia się szybciej od popytu rynkowego – oznacza to, że przedsiębiorstwa w konkurencyjnym wyścigu czę-sto „przestrzeliwują” rynek, oferując konsumentom coś, czego nie potrzebują lub nie rozumieją, a zatem nie są skłonni za to płacić; (2) produkty i usługi będące wynikiem technologii przełomowych z reguły są prostsze i tańsze od dotychczasowych – paradoksalnie więc niosą perspektywę niższych zysków, są też gorsze pod względem charakterystyki efektywnościowej; (3) aby zaist-nieć w powszechnej konsumenckiej świadomości, najpierw trafiają na rynki niszowe – wschodzące lub mało znaczące – co wiąże się z tym, że: (4) z reguły dotychczasowi, kluczowi klienci nie chcą lub nie mogą korzystać z nowych przełomowych pomysłów21.
Innowacje przełomowe, jak żaden inny rodzaj innowacji, są silnie powią-zane z prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych. Zdarza się oczywiście, że źródłem innowacji tego typu jest indywidualna lub zbiorowa kreatywność osób wewnątrz bądź na zewnątrz organizacji, jednak jej rozwijanie, a w konsekwencji komercjalizacja wymaga z założenia dalszych, celowych działań prowadzonych w bardziej lub mniej sformalizowanych zespołach22, organizacjach wyposażonych w odpowiedni kapitał.
Wprowadzanie innowacji przełomowych wymaga rewolucyjnych zmian w ramach samego przedsiębiorstwa, zmian skomplikowanych i wielopłasz-czyznowych obejmujących przewartościowanie misji i celów, zmianę systemu
20 J. Brdulak, Wiedza w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Koncepcja. Filary. Dobre praktyki, Ofi-cyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012, s. 31, za: Praktyka wdrażania innowacji w firmach sukcesu Mazowsza, op.cit., s. 18–19.
21 M. Niklewicz-Pijaczyńska, Innowacje przełomowe…, op.cit., s. 340.
22 Z. Griliches, The Search for R&D Spillover, „Scandynawian Journal of Economics” 1992, Vol. 94, Supplement, s. 29–47, za: M. Niklewicz-Pijaczyńska, Innowacje przełomowe…, op.cit., s. 338.
zarządzania i struktury wewnętrznej. Ponadto muszą one być „projektowane kompleksowo i wprowadzane szybko, gdyż im dłużej trwa ich wdrażanie, tym bardziej wzrasta ryzyko niepowodzenia, albowiem przedłuża się czas destabi-lizacji w działaniu firmy”23. Często ich wprowadzanie jest niemożliwe i w wielu przypadkach zupełnie nieopłacalne24.
Implementacja przełomowych innowacji wymaga wewnątrz przedsiębiorstwa:
(1) otwartej na innowacje i radykalne zmiany kadry zarządzającej, która nie ma nic do stracenia i nie obawia się o dotychczasowe osiągnięcia („skoczków”25);
(2) szeregowych pracowników wiedzy, skłonnych i zdolnych do pozyskiwania wiedzy, jej przetwarzania i wykorzystywania w procesie rozwoju, nieprzywią-zanych do dotychczasowych rozwiązań, otwartych, żądnych zmian i nieoba-wiających się ryzyka z nimi związanego; (3) innowacyjnej organizacji uczącej się; (4) elastycznej i sprawnej organizacji, łatwej w alokacji zasobów według bie-żących potrzeb miedzy komórkami i projektami; (5) małych, płaskich struktur (np. oddzielnego subprzedsiębiorstwa w ramach dużej organizacji); (6) sprawnej komunikacji, przepływu informacji (technologii informacyjnych). Na zewnątrz przedsiębiorstwo nie może być spętane dotychczasowymi sieciami powiązań i wolne od nacisków, a wręcz oczekuje się, aby było wspierane przez instytucje.
Implementacja przełomowych innowacji wymaga również czujności i intuicji marketingowej26. Ogromną rolę odgrywają tu czynniki i uwarunkowania, których nie da się często skwantyfikować, przewidzieć i zaplanować.
Rozwój kraju stymulowany innowacjami charakteryzuje duży udział w pro-dukcie krajowym brutto nakładów na badania i rozwój w zakresie działalności
„wiedzochłonnej”, a także zorientowanie instytucji państwa na wykorzystanie tych nakładów dla rozwoju „wiedzochłonnej” produkcji towarów i usług. Spo-łeczeństwo takiego kraju charakteryzuje się wysokim poziomem wykształcenia, a państwo – wysokim poziomem sprawności zarządzania27.
23 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie…, op.cit., s. 182.
24 M. Niklewicz-Pijaczyńska, Innowacje przełomowe…, op.cit., s. 340.
25 LEAPS – pięciofazowy model postępowania innowacyjnych liderów w przedsiębiorstwie zaproponowany przez S. Kaplan, Leading Disruptive Innovation, „Ivey Business Journal”, July/August 2012, s. 1, http://iveybusinessjournal.com/topics/innovation/leading-disruptive-inno-vation#.U2zL7cfBEbU (29.01.2015).
26 D. Yu, Ch. Ch. Hang, A Reflective Review…, op.cit., s. 14–15.
27 U. Płowiec, Refleksje o innowacyjności Polski w perspektywie 2020 r., „Ekonomista” 2010, nr 5, s. 656–658, za: M. Niklewicz-Pijaczyńska, Innowacje przełomowe…, op.cit., s. 340.
To właśnie informacja i wiedza decydują w dużej mierze o tempie i kierunku rozwoju społeczno-gospodarczego. Szacuje się, że ponad 60% wzrostu gospo-darczego w krajach rozwiniętych jest pochodną wprowadzanych innowacji28.
Wydaje się też, że innowacje przełomowe, które muszą się charakteryzować zastosowaniem – komercjalizacją kapitałochłonnego wynalazku i uzyskaniem pozytywnego wyniku ekonomicznego – nie mogą powstać poza przemysłem.
Tylko efekt skali pozwala bowiem na zadowalający zwrot z inwestycji.