We współczesnej gospodarce innowacje stanowią podstawowe źródło uzyski-wania przewagi konkurencyjnej przez przedsiębiorstwa. Nowe produkty, usługi, technologie wytwarzania czy systemy organizacyjne przedsiębiorstw to główne czynniki, które mają wpływ na rozwój działalności firm.
Termin „innowacje” został wprowadzony do literatury ekonomicznej przez J. Schumpetera, który zajmował się tematyką rozwoju gospodarczego krajów i zmian w okrężnym ruchu gospodarki. Schumpeter uważał, że rozwój nie jest efektem historycznego następstwa zjawisk występujących w gospodarce, ale nagłych, skokowych zmian występujących samoistnie w życiu ekonomicznym.
Zmiany te są zakłóceniami, które wytrącają gospodarkę z równowagi1.
Schumpeter wskazywał, że te spontaniczne zmiany kierunku dążenia gospo-darki występują w sferze handlowej i produkcyjnej, a nie po stronie konsumen-tów. Zmiany potrzeb i gustów następują stopniowo i rzadko mają charakter spontaniczny, co daje przedsiębiorcy czas do dostosowania się i wymaga jedynie modyfikacji dotychczasowego postępowania, nie zaś nowej metody. Schumpeter skupił się zatem na innowacjach, które płyną ze strony producentów2. Należy do nich pięć podstawowych działań:
1) wprowadzenie na rynek nowego produktu lub nowego rodzaju produktu, z którym konsumenci na danym rynku nie są jeszcze zaznajomieni,
2) wprowadzenie nowej, innowacyjnej metody produkcji, która dotąd nie została zastosowana w żadnej branży sektora produkcyjnego (nowa metoda jest wówczas oparta na nowym wynalazku lub nowym sposobie handlowania danym towarem),
1 J. Schumpeter, Teoria życia gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 98–101.
2 Ibidem.
3) identyfikacja nowego rynku, na który dane produkty nie były wcześniej wprowadzone,
4) pozyskanie alternatywnego źródła surowców lub półproduktów,
5) przeprowadzenie reorganizacji rynku w celu uzyskania przewagi monopoli-stycznej lub naruszenie pozycji monopolimonopoli-stycznej konkurenta3.
Innowacją nie jest więc proste zastosowanie niewykorzystanych do tej pory środków produkcji czy zainwestowanie środków zaoszczędzonych w poprzed-nim okresie. Zdaniem Schumpetera innowacja oznacza inny sposób wykorzy-stania istniejących środków produkcji. Istotą innowacji jest to, że nie wyrastają one ze starych form i metod produkcji, ale powstają obok nich i początkowo istnieją równocześnie, a następnie nowe, lepsze kombinacje czynników produkcji wypierają w walce konkurencyjnej kombinacje stare. Działalność innowacyjna ma zapewniać powstawanie nowych, coraz efektywniejszych struktur gospodarczych4.
Zainteresowanie problematyką innowacji ewoluowało wraz ze zmianami w strukturze przemysłu i zmniejszaniem się znaczenia tej gałęzi gospodarki narodowej. W naukach ekonomicznych wyodrębnił się nurt badań mikro-ekonomicznych, a także wzrosło zainteresowanie procesem tworzenia wiedzy i zastosowaniem jej w procesach produkcji.
Wskutek prowadzonych rozważań powstało kilka różnych definicji innowacji.
R. W. Griffin definiuje to pojęcie jako „kierowany wysiłek organizacji na rzecz rozwoju nowych produktów lub usług bądź nowych zastosowań dla produktów lub usług już istniejących”5. P. Kotler uznaje, że innowacja to każdy towar, usługa lub idea, którą ktoś postrzega jako nową, niezależnie od tego, jak długą ma ona historię6. P. Drucker zauważa, że innowacja to konkretne narzędzie, które wyposaża zasoby w nową zdolność do tworzenia bogactwa, a także wszystko, co zmienia możliwości wytworzenia bogactwa z istniejących zasobów7. Jest to zatem zmienianie wydajności zasobów albo zmienianie wartości i zadowolenia uzyskiwanego z zasobów przez konsumenta8. Liczni autorzy wskazują na fakt, że innowacje są wynikiem systematycznych, często bardzo kosztownych badań,
3 Ibidem, s. 104.
4 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, War-szawa 2007, s. 12.
5 R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004, s. 424.
6 P. Kotler, K. L. Keller, Marketing, REBIS, Poznań 2012, s. S3.
7 P. Drucker, Natchnienie i fart, czyli innowacja i przedsiębiorczość, Studio EMKA, Warszawa 2004, s. 34.
8 Ibidem, s. 38.
które wymagają łączenia sił wielu jednostek czy zespołów reprezentujących różne dziedziny wiedzy w przedsiębiorstwie9.
Innowacje techniczne, czyli odnoszące się do zmian w technice i technologii produkcji, można podzielić na produktowe, procesowe i organizacyjne10. Innowacje produktowe następują wtedy, gdy przedsiębiorstwo wprowadza na rynek nowy produkt lub ulepsza produkty oferowane już wcześniej. Innowacje procesowe odnoszą się do nowych sposobów wytwarzania dóbr, a także do nowych sposobów wykorzystania istniejących dóbr. Innowacje organizacyjne natomiast to zmiany w funkcjonowaniu samej organizacji, które mają na celu poprawę efektywności i sprawności jej działania.
Innowacje można również podzielić według kryterium oryginalności (na kre-atywne i imitujące), ze względu na skalę (na radykalne i usprawniające produkcję) lub też biorąc pod uwagę przyczynę ich powstania (na inicjowane przez rynek oraz inicjowane przez naukę i technikę)11.
Warto wspomnieć, że przez wielu autorów innowacja jest traktowana jako proces, który składa się z kilku etapów. Początkową fazą procesu innowacyjnego jest opracowanie innowacji, czyli ocena i ewentualne udoskonalenie twórczych pomysłów. W fazie zastosowania innowacji przedsiębiorstwo wykorzystuje nowy pomysł w procesie projektowania, produkcji lub dostarczania nowego produktu lub usługi do konsumentów. Sprawdza w ten sposób, czy pomysł jest trafiony, czy jest możliwe jego wprowadzenie w życie, czy powstałe produkty funkcjonują zgodnie z założeniami. Uruchomienie to etap, w czasie którego organizacja wpro-wadza na rynek nowy produkt, testując tym samym chęć kupna tego wyrobu przez konsumentów. Następnie, zgodnie z tradycyjnym cyklem życia produktu, następują fazy wzrostu, dojrzałości i schyłku12.
Istotnym aspektem rozważanym w literaturze są źródła innowacji. Najprost-szy podział źródeł innowacji mówi o źródłach zewnętrznych, wynikających z otoczenia, i wewnętrznych, czyli wynikających ze środka przedsiębiorstwa.
Do zewnętrznych źródeł innowacji zaliczamy państwowe i komercyjne placówki badawczo-rozwojowe czy też inne przedsiębiorstwa przemysłowe z własnym zapleczem badawczym, które są gotowe podzielić się licencjami i know-how.
Źródła wewnętrzne natomiast to wyniki prac własnego zaplecza B+R, innowa-cyjne postawy pracowników firmy i kadry kierowniczej. Opisane w dalszej części
9 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności…, op.cit., s. 27.
10 Ibidem, s. 19.
11 Ibidem, s. 21–24.
12 R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, op.cit., s. 424.
innowacje z sektora dóbr luksusowych są zazwyczaj pochodną wewnętrznych zasobów przedsiębiorstwa.