Systematyczne badania nad stanem innowacyjnoĂci rozpoczÚto w krajach UE wg jednolitej metodologii Oslo w 1992 roku. Zgodnie z tÈ metodologiÈ za inno-wacyjne uznaje siÚ przedsiÚbiorstwo, które w badanym okresie wprowadziïo przynajmniej jednÈ innowacjÚ technologicznÈ, marketingowÈ bÈdě organiza-cyjnÈ, bÚdÈcÈ nowoĂciÈ z punktu widzenia przedsiÚbiorstwa. OpierajÈc siÚ na tej samej metodologii, badania nad innowacyjnoĂciÈ prowadzi równieĝ GUS.
OceniajÈc aktywnoĂÊ innowacyjnÈ maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw wb Polsce moĝna zauwaĝyÊ, iĝ jest ona znacznie niĝsza niĝ w krajach UE.
Ibtak, odsetek maïych przedsiÚbiorstw prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ innowacyj-nÈ w 2012 roku wynosiï 17,4%, przy Ăredniej unijnej 45,2%. W przypad-ku przedsiÚbiorstw Ărednich udziaïy te ksztaïtowaïy siÚ odpowiednio 35,8 i 60,5%. AktywnoĂÊ innowacyjna w Polsce jest w dalszym ciÈgu domenÈ duĝych przedsiÚbiorstw. Udziaï przedsiÚbiorstw innowacyjnych w tej grupie przedsiÚbiorstw wynosiï 63,5% i byï wyĝszy w porównaniu z takimi krajami, jak Cypr (62,2%), Sïowacja (62,1%), Wielka Brytania (56,2%), Rumunia (40,1%) i Buïgaria (40,1%) (Zadura-Lichota, 2015, s. 15).
Z badañ przeprowadzonych przez GUS wynika, biorÈc pod uwagÚ okres 2010–2013, ĝe innowacyjne byïy gïównie przedsiÚbiorstwa Ărednie, które dysponujÈ duĝo wiÚkszymi zasobami kapitaïowymi w porównaniu z przed-siÚbiorstwami maïymi. Ponadto przedsiÚbiorstwa Ărednie najczÚĂciej wprowa-dzaïy innowacje produktowe i procesowe. Dane odnoĂnie do innowacyjnoĂci poszczególnych grup przedsiÚbiorstw zawarto w tabeli 2.
Tabela 2. InnowacyjnoĂÊ polskich M¥P z podziaïem na wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa w latach 2010–2013
WielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa Rodzaj innowacji
Odsetek przedsiÚbiorstw inwestujÈcych wbposzczególne typy innowacji
2013 2012 2011 2010
Mikro
nietechnologiczne 4 2 4 3
procesowe 3 10 2 3
produktowe 18 17 10 10
Maïe
nietechnologiczne 10 10 1 8
procesowe 9 9 4 2
produktowe 24 23 11 15
¥rednie
nietechnologiczne 17 17 13 7
procesowe 21 21 22 14
produktowe 31 32 10 16
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie raportów: Trendy rozwojowe sektora MSP… (2011; 2012; 2013).
Krystyna Poznañska, InnowacyjnoĂÊ maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw w Polsce... 103
Z badañ przeprowadzonych przez KonfederacjÚ Pracodawców Prywatnych
„Lewiatan” wynika, iĝ innowacje nie odgrywajÈ zasadniczej roli wbksztaïto-waniu przewagi konkurencyjnej maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw. Badane przedsiÚbiorstwa wskazywaïy natomiast na znaczenie czynników jakoĂcio-wych i cenojakoĂcio-wych (tab. 3).
Tabela 3. Czynniki budujÈce przewagÚ konkurencyjna MSP (w %)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2011
Cena produktów i usïug 31,9 57,6 64,3 57,3 52,0 15,4
JakoĂÊ produktów i usïug 20,9 18,7 15,2 21,7 26,8 43,4
JakoĂÊ obsïugi klientów/trwaïe relacje z
klientami 9,5 9,6 5,9 5,6 5,5 15,4
ZdolnoĂÊ do stosowania produkcji/ usïug
do wymagañ konsumentów 5,6 4,7 5,5 2,9 3,8 9,8
Nowatorski charakter produktów/usïug 1,8 1,0 0,6 0,9 0,2 2,4 WÈska specjalizacja, specjalistyczna
wiedza i umiejÚtnoĂci 5,8 6,2 4,2 4,3 5,2 8,3
½ródïo: PKPP Lewiatan (2013).
PrzedsiÚbiorstwa innowacyjne powinny cechowaÊ siÚ wysokimi nakïadami na dziaïalnoĂÊ badawczo-rozwojowÈ, na pozyskiwanie wiedzy oraz dziaïania marketingowe zwiÈzane z promocjÈ i sprzedaĝÈ nowych lub istotnie ulep-szonych produktów. BiorÈc pod uwagÚ poziom nakïadów na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ przypadajÈcÈ na jedno przedsiÚbiorstwo, moĝna zauwaĝyÊ, iĝ nakïady te sÈ zbliĝone, ale nieco niĝsze od Ăredniej dla krajów UE (Zadu-ra-Lichota, 2015, s. 21). Jednakĝe dostÚpne dane ĂwiadczÈ o niekorzystnej strukturze nakïadów na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ. DominujÈcy jest bowiem udziaï nakïadów inwestycyjnych na Ărodki trwaïe w nakïadach ogóïem. Nato-miast nakïady na dziaïalnoĂÊ badawczo-rozwojowÈ polskich przedsiÚbiorstw, co prawda wykazaïy lekkÈ tendencjÚ wzrostowÈ, to jednak w 2012 roku wynosiïy niewiele ponad 17% wszystkich nakïadów na inwestycje. Jest to niekorzystne zjawisko, poniewaĝ inwestycje w prace badawczo-rozwojowe odgrywajÈ istotnÈ rolÚ w procesach innowacyjnych. DziÚki nim nastÚpuje rozwój nowych produktów, technologii i usïug, które mogÈ przyczyniÊ siÚ do poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiÚbiorstw.
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w „PodrÚczniku Oslo” wskaěnikiem do oceny efektów dziaïalnoĂci innowacyjnej przedsiÚbiorstwa jest udziaï wbbada-nym roku przychodów ze sprzedaĝy produktów nowych lub istotnie ulep-szonych, wprowadzonych na rynek w ciÈgu ostatnich trzech lat, w wartoĂci
przychodów ogóïem. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 5, udziaï ze sprzedaĝy produktów nowych lub istotnie ulepszonych wykazywaï wahania w latach 2010–2014, ale w caïym analizowanym okresie byï niski i nie prze-kroczyï 9,2%. Moĝna teĝ zauwaĝyÊ, iĝ najwiÚkszy udziaï w przychodach ogó-ïem miaïy przedsiÚbiorstwa duĝe o zatrudnieniu powyĝej 250 osób. Udziaï przychodów ze sprzedaĝy produktów nowych lub istotnie ulepszonych dla rynku w 2014 roku stanowiïy w przemyĂle 42,1%, natomiast w sektorze usïug 52,2%. Nie Ăwiadczy to wysokiej oryginalnoĂci wprowadzanych innowacji.
Tabela 4. Struktura nakïadów na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ w latach 2010–2012 (w %)
Wyszczególnienie 2010 2011 2012
DziaïalnoĂÊ B+R 14,6 13,5 17,4
Zakup wiedzy ze ěródeï zewnÚtrznych 4,1 1,3 3,2
Zakup oprogramowania 2,0 2,2 1,8
Nakïady inwestycyjne na Ărodki trwaïe 74,8 77,4 73,6
Szkolenie personelu zwiÈzane z dziaïalnoĂciÈ innowacyjnÈ 0,4 0,3 0,2 Marketing dotyczÈcy nowych i istotnie ulepszonych
produktów 2,0 2,3 2,3
Pozostaïe nakïady 2,1 3,0 1,5
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: GUS (2013b, s.b138).
Tabela 5. Udziaï przychodów ze sprzedaĝy produktów nowych lub istotnie ulepszonych wbprzychodach ze sprzedaĝy ogóïem (w %)
Wyszczególnienie 2010–2012 2011–2013 2012–2014
Ogóïem przedsiÚbiorstwa 9,2 8,6 8,8
PrzedsiÚbiorstwa o zatrudnieniu 10–49 osób 1,9 3,2 2,4 PrzedsiÚbiorstwa o zatrudnieniu 50–249 osób 4,7 5,2 5,3 PrzedsiÚbiorstwa o zatrudnieniu pow. 250 osób 11,9 10,6 10,9
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: GUS (2010, s. 15; 2012, s. 49; 2013, s. 61; 2015, s. 3).
Przytoczone powyĝej dane ĂwiadczÈ o tym, iĝ mimo wzrostu znaczenia maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw w gospodarce polskiej, w dalszym ciÈgu odznaczajÈ siÚ one niĝszÈ aktywnoĂciÈ innowacyjnÈ niĝ duĝe przedsiÚbior-stwa. Naleĝy podkreĂliÊ, iĝ posiadajÈ róĝne ograniczenia w dziaïalnoĂci inno-wacyjnej. Przede wszystkim mogÈ odczuwaÊ pewne braki w wewnÚtrznych zasobach i stawaÊ przed koniecznoĂciÈ polegania na zewnÚtrznych ěródïach innowacji i partnerstwie w rozwoju innowacji. Firmy z sektora M¥P zwykle
Krystyna Poznañska, InnowacyjnoĂÊ maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw w Polsce... 105
nie posiadajÈ teĝ zdolnoĂci do wykorzystywania efektu skali czy moĝliwo-Ăci prowadzenia dziaïalnomoĝliwo-Ăci innowacyjnej w peïniejszym zakresie. Dla tego rodzaju podmiotów problemem sÈ innowacje zwiÈzane z dziaïaniem na nie-wielkich rynkach. Kontakty z ograniczonÈ liczbÈ klientów stanowiÈ bowiem sïaby impuls do dalszych innowacji, co w dïuĝszej perspektywie zagraĝa zahamowaniem wzrostu. Maïe i Ărednie przedsiÚbiorstwa prowadzÈce dziaïal-noĂÊ innowacyjnÈ majÈ rozwiniÚte relacje z zewnÚtrznymi podmiotami, które stanowiÈ dla nich ěródïo innowacji. CzÚsto jednak na ogóï krótkoterminowe cele firm M¥P sÈ rozbieĝne z dïugoterminowymi celami partnerów (gïównie oĂrodków naukowych) (¿ebrowski i WaÊkowski, 2011, s. 30).
Z badañ wynika, iĝ maïe i Ărednie przedsiÚbiorstwa niejednokrotnie wskazujÈ na wystÚpowanie barier wdraĝania innowacji, gïównie o charak-terze finansowym. Badani przedsiÚbiorcy wskazujÈ m.in., iĝ pomoc finan-sowa jest dla nich najskuteczniejszÈ formÈ pomocy przy realizacji dziaïañ innowacyjnych (ARI S.A., 2013). Ponadto wskazywano, iĝ ulgi lub zwolnie-nia wb podatkach oraz kredyty lub poĝyczki na preferencyjnych warunkach byïyby czynnikiem uïatwiajÈcym realizacjÚ dziaïañ innowacyjnych. Pozostaïe czynniki, takie jak: porÚczenia kredytów bankowych czy doradztwo wspie-rajÈce dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ okazaïy siÚ maïo istotne. BiorÈc pod uwagÚ niejednokrotnie zgïaszanÈ przez przedsiÚbiorców barierÚ finansowÈ, naleĝa-ïoby zastanowiÊ siÚ nad celowoĂciÈ przeprowadzania badania odnoĂnie do wykorzystania wsparcia finansowego przez maïe i Ărednie przedsiÚbiorstwa w ramach wprowadzonych w ostatnim okresie programów unijnych. Problem ten wykracza poza ramy podjÚtych rozwaĝañ w tym opracowaniu.
Podsumowanie
PodsumowujÈc, naleĝy stwierdziÊ, iĝ sektor maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw ma duĝe znaczenie w gospodarce polskiej. Jednakĝe jego innowacyjnoĂÊ, podobnie jak caïej gospodarki polskiej, jest stosunkowo niska. Dlatego teĝ naleĝaïo by wprowadziÊ okreĂlone instrumenty stymulacji aktywnoĂci innowacyjnej, uwzglÚdniajÈce specyfikÚ maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw.
Powinny one uwzglÚdniaÊ zarówno instrumenty finansowe, jak i instrumenty pozafinansowe, w szczególnoĂci skierowane na wspóïpracÚ z instytucjami naukowymi, tak by zwiÚkszyÊ transfer innowacji.
Bibliografia
ARI S.A. (2013). Finansowanie M¥P w Polsce w 2012 roku – raport. Warszawa: Agencja Rozwoju Innowacji S.A.
GUS. (2010). DziaïalnoĂÊ innowacyjna przedsiÚbiorstw w latach 2006–2009. Warszawa: GUS.
GUS. (2012). DziaïalnoĂÊ innowacyjna przedsiÚbiorstw w latach 2009–2011. Warszawa: GUS.
GUS. (2013). DziaïalnoĂÊ innowacyjna przedsiÚbiorstw w latach 2010–2012. Warszawa: GUS.
GUS. (2013a). DziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstw niefinansowych w 2012 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2013b). Nauka i Technika w 2012 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2014). DziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstw niefinansowych w 2013 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2015). DziaïalnoĂÊ innowacyjna przedsiÚbiorstw w latach 2012–2014. Warszawa: GUS.
Kamiñska, A. (2011). Regionalne determinanty rozwoju maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw. Warszawa:
Difin.
Koïadkiewicz, I. i Lutostañski, . (2004). Mali mistrzowie w dziaïaniu. Dobre praktyki w sektorze maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw. Warszawa: Wydawnictwo Wyĝszej Szkoïy PrzedsiÚbiorczoĂci i ZarzÈdzania im. Leona Koěmiñskiego.
Komisja Europejska. (2006). Nowa definicja M¥P. Poradnik dla uĝytkowników i wzór oĂwiadczenia.
Pozyskano z: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_
pl.pdf.
MG. (2013). PrzedsiÚbiorczoĂÊ w Polsce, Raport Ministerstwa Gospodarki. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.
Piasecki, B. (1998). PrzedsiÚbiorczoĂÊ i maïa firma. Teoria i praktyka. ódě: Uniwersytet ódzki.
PierĂcionek, Z. (1998). Strategie rozwoju firmy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
PKPP Lewiatan. (2013). Monitoring kondycji sektora MSP w latach 2010–2012. Sïabe i mocne strony mikro, maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw. Raport z wyników badañ. Warszawa: PKPP Lewiatan.
Poznañska, K. (1998). Uwarunkowania innowacji w maïych i Ărednich przedsiÚbiorstwach. Warszaw:
Dom Wydawniczy ABC.
Skowronek-Mielczarek, A. (2016). ZarzÈdzanie maïymi i Ărednimi przedsiÚbiorstwami. Warszawa:
Difin.
Solinska, M. i Iwaszczuk, N. (2008). Rola maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw w gospodarce rynkowej.
Pozyskano z: http://www.nbuv.gov.ua/portal/Soc_Gum/Nvlduvs/2008_2/08smwgr.pdf.
Struĝycki, M. (red.). (2004). Maïe i Ărednie przedsiÚbiorstwa w gospodarce regionu. Warszawa:
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej poïowie roku 2010. MG DPiA, 1/2011.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej poïowie roku 2011. MG DPiA, 1/2012.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej poïowie roku 2012. MG DPiA, 1/2013.
Zadura-Lichota, P. (2015). Innowacyjna przedsiÚbiorczoĂÊ w Polsce. Odkryty i ukryty potencjaï polskiej innowacyjnoĂci. Warszawa: PARP. Pozyskano z: http://www.parp.gov.pl/files/74/81/806/22522.pdf
¿ebrowski, M. i WaÊkowski, K. (2011). Strategiczne zarzÈdzanie innowacjami. Strategie maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw IT. Warszawa: Difin.