Kopen-hadze podjęto decyzje o możliwości rozszerzenia Unii Europejskiej o kraje stowa-rzyszone z Europy Środkowo-Wschodniej. Sformułowano tzw. „kryteria kopenha-skie”, które określają warunki, jakie powinny spełnić państwa stowarzyszone, aby zostać przyjętymi w poczet państw członkowskich Unii Europejskiej25
: stabilność instytucji demokratycznych,
praworządność,
poszanowanie praw człowieka, ochrona mniejszości narodowych, funkcjonująca gospodarka rynkowa,
gotowość sprostania warunkom konkurencji Unii Europejskiej, zdolność do wypełniania obowiązków wynikających z członkostwa, przyjęcie dorobku prawnego Unii Europejskiej.
Kryteria kopenhaskie służyły Komisji Europejskiej do oceny stanu przygoto-wania państw do członkostwa w UE. Na podstawie wyników analiz sformułowano dla poszczególnych krajów kandydujących opinię o zdolności do sprostania roli członka Unii Europejskiej (tzw. AVIS), która stanowiła podstawę do rozpoczęcia negocjacji członkowskich. Ogólny charakter kopenhaskich decyzji stworzył ko-nieczność konkretyzacji w sprawach postępowania samej Unii Europejskiej w wy-niku czego podjęto działania zmierzające do sformułowania projektu koncepcji działań w tym zakresie. W dniach 9-10 grudnia 1994 roku na szczycie Unii Euro-pejskiej w niemieckim mieście Essen została przyjęta Strategia integracji krajów
stowarzyszonych Europy Środkowo-Wschodniej. Dokument ten nie wytyczał
jesz-cze precyzyjnej ścieżki dojścia krajów Europy Środkowo-Wschodniej do członko-stwa w Unii Europejskiej. Niewątpliwie jednak przyjęcie przez UE takiego doku-mentu stanowiło rozpoczęcie prac koncepcyjnych dla przyszłego rozszerzenia Unii Europejskiej o stowarzyszone kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Co prawda w przyjętej „Strategii przedakcesyjnej” potwierdzone i rozwinięte zostały decyzje kopenhaskie, lecz pominięto kwestie kalendarza przystąpienia do Unii Europejskiej oraz przystąpienia do negocjacji w tej sprawie. W strategii tej zawarto postulat opracowania tak zwanej „Białej Księgi”. Znalazły się w niej wytyczne dotyczące przygotowania krajów Europy Środkowo-Wschodniej do integracji z rynkiem we-wnętrznym Unii Europejskiej26
. W dniach 26-27 czerwca 1995 roku odbyło się w
25
www.cie.gov.pl/WWW/quest.nsf/0/E94FF12B879ADE4EC1256E860027B9BD?open (2014.06.12).
26 Archiwumukie,polskawue.gov.pl/HLP/monitintgr.nsf/0/65211C505BC5F751C1256E7500561084/ Sfile/MI0104PL (2014.05.22).
25 Cannes spotkanie Rady Europejskiej, podczas którego przyjęto tzw. „Białą Księgę” w sprawie przygotowań krajów stowarzyszonych do integracji z Unią Europejską. Księga ta składała się z 23 sektorów. Każdy sektor został przedstawiony z punktu widzenia celów i przyjętych metod regulacji. Oprócz wskazania Komisja Europej-ska dokonała także hierarchizacji określonych sektorów, określając kolejność ich wdrażania. Państwa dążące do integracji ze Wspólnotą musiały zastosować się do wytycznych zawartych w Białej Księdze. Nie definiowała ona warunków członko-stwa w Unii Europejskiej dla krajów stowarzyszonych, lecz była tylko przewodni-kiem, który miał pomóc w procesie zbliżania ich systemów prawnych do ustawo-dawstwa unijnego. W dniach 15-16 grudnia 1995 roku odbyło się spotkanie Rady Europejskiej w Madrycie, podczas którego podjęto między innymi decyzje w kwe-stiach rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Rozszerzenie uznano za „polityczną konieczność” oraz za „historyczną szansę”27
. Stwierdzono, że ważne jest, by ustawodawstwo Wspólnoty Europejskiej zostało przeniesione do ustawodawstwa krajowego. Jeszcze ważniejsze było to, żeby usta-wodawstwo zostało skutecznie wdrożone przez właściwe struktury administracyjne i prawne. Było to warunkiem wstępnym do wzajemnego zaufania, koniecznego dla członkostwa w Unii Europejskiej. Posiedzenie Rady Europejskiej w Amsterdamie w dniach 16-17 czerwca 1997 roku, kończące obrady Konferencji Międzynarodo-wej, przyjęło projekt Traktatu Amsterdamskiego reformującego Wspólnotę, co otworzyło drogę do rozpoczęcia procesu rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa stowarzyszone28. Uznano, że każde państwo może wnosić o przyjęcie do Unii. Miało ono skierować swą prośbę do Rady, która po konsultacji z Komisją i po otrzymaniu pozytywnej opinii Parlamentu Europejskiego, zatwierdzonej absolutną większością głosów jego członków, podejmuje jednomyślną decyzję.
Komisja Europejska w dniu 18 lipca 1997 roku opublikowała „Agendę 2000” będącą pakietem reform poprzedzonych przez tzw. „Białą Księgę”, która bywa również nazywana pakietem Santera. Komisja Europejska przyjęła stanowisko, że negocjacje akcesyjne winny być rozpoczęte tylko z najbardziej zaawansowanymi państwami kandydującymi. Po wnikliwej analizie z krajów Europy Środkowo-Wschodniej pozytywne rekomendacje otrzymały Węgry, Polska, Estonia, Czechy i Słowenia. W dniach 12-13 grudnia 1997 roku odbył się szczyt Rady Europejskiej w Luksemburgu. Postanowiono na nim, że proces negocjacji rozpocznie się ze wszystkimi kandydującymi do członkostwa w Unii Europejskiej państwami
27 http://www.cie.gov.pl/HLP/mointintgr.nsf/0/0225227AD5A93528C1256E7500561BB0/ $file/MI0502PL.pdf z dnia (2014.05.23).
28 http://www.cie.gov.pl/HLP/mointintgr.nsf/0/F201E4B6FC6C6FCAC1256E750056175F/$file/ ME1316PL.pdf (2014.06.14).
26
cześnie na identycznych zasadach. Rada Europejska postanowiła zwołać bilateralne konferencje międzynarodowe z następującymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej: Węgrami, Polską, Estonią, Czechami i Słowenią. Jednocześnie zdecy-dowano o przyspieszeniu przygotowań do podjęcia negocjacji z Rumunią, Słowa-cją, Łotwą, Litwą i Bułgarią. Rada Europejska zobowiązała Komisję Europejską do corocznego monitoringu postępu reform w każdym z państw kandydujących z osobna w celu wyznaczenia terminu właściwych negocjacji29
. Dnia 18 marca 1998 roku Komisja ta, publikując nową Perspektywę Finansową, powołała do życia oparte na propozycjach wysuniętych w Agendzie 2000 nowe fundusze pomocowe dla krajów kandydujących do Unii Europejskiej w okresie przedczłonkowskim (tj.: Strukturalny Instrument dla Okresu Przedczłonkoskiego ISPA, pomoc dla rolnic-twa, oraz przekształcony fundusz PHARE)30. Agenda 2000 została przyjęta na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie w 1999 roku, a niektóre jej zapisy zostały zmienione na szczycie w Kopenhadze w 2002 roku. Rada Europejska upewniła państwa kandydujące o tym, że rozszerzenie pozostaje dla UE historycznym prio-rytetem, a negocjacje w tym zakresie będą kontynuowane w tempie właściwym i możliwie jak najszybszym dla każdego kraju31
. Sprecyzowano w niej zasady dla państw Europy Środkowo-Wschodniej ubiegających się o członkostwo. Na pod-stawie tych zasad Unia Europejska formułowała później swoje stanowisko32
: nowi członkowie przyjmą na siebie prawa i obowiązki wynikające z
człon-kostwa na podstawie takiego acquis, jakie będzie obowiązywało w chwili, gdy będą one przystępowały do Unii,
oczekuje się, że po uzyskaniu członkostwa nowo przyjęte kraje będą wdra-żać, stosować i przestrzegać acquis; w szczególności zaś powinny zastoso-wać natychmiast niezbędne środki, aby mogły w pełni uczestniczyć w Jed-nolitym Rynku Europejskim,
29
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, opracowanie pt.: Polityczne podstawy procesu poszerze-nia Unii Europejskiej, Kolegium Europejskie Natolin, 1999 s. 63,
www.natolin.edu.pl/pdf/rozne/Polityczne_podstawy.pdf (2014.05.23).
30 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, opracowanie pt.: Polityczne podstawy procesu poszerze-nia Unii Europejskiej, Kolegium Europejskie Natolin, 1999 s. 39,
www.natolin.edu.pl/pdf/rozne/Polityczne_podstawy.pdf (2014.0612).
31 www.ispa.czestochowa.um.gov.pl/agenda2000.pdf (2014.06.12).
32 Agenda 2000 Unia Europejska rozszerzona i silniejsza, Monitor Integracji Europejskiej wydanie specjalne, s. 65, https://polskawue.gov.pl/files/Dokumenty/rozszerzenie_UE/Agenda_2000_-_UE_rozszerzona_i_silniejsza.pdf (2014.06.14).
27 w uzasadnionych przypadkach podczas negocjacji można uzgodnić, że
za-stosowane będą środki przejściowe, które nie miałyby jednak charakteru de-rogacyjnego;
w czasie negocjacji będą systematycznie przygotowywane analizy, na pod-stawie raportów Komisji oceniające zaawansowanie kandydatów w przyj-mowaniu acquis oraz innych dostosowań związanych z członkostwem. Uznano, że kraje ubiegające się o przyjęcie do Unii Europejskiej będą zobo-wiązane do spełnienia kryteriów kopenhaskich. Zapisy Agendy 2000 stanowiły przełom w kwestii wsparcia państw kandydujących do członkostwa Unii Europej-skiej oraz umożliwienia im rozwoju społeczno-gospodarczego. Unia Europejska położyła szczególny nacisk na przygotowanie się do poszerzenia o nowe kraje kan-dydujące. Stosownie do zapisów Agendy 2000 w dniu 15 stycznia 2000 roku w Brukseli odbyła się sesja inauguracyjna Ministerialnej Konferencji Międzyrządo-wej w sprawie negocjacji akcesyjnych z Maltą, Rumunią, Słowacją, Łotwą, Litwą i Bułgarią. W rezultacie tego wydarzenia wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej znalazły się w pro-cesie negocjacji członkowskich. Dnia 9 października 2002 roku Komisja Europej-ska w okresowym raporcie na temat postępów na drodze do członkostwa w Unii Europejskiej zaleciła, żeby do końca 2002 roku zakończone zostały negocjacje akcesyjne z następującymi państwami: Cyprem, Czechami, Estonią, Węgrami, Li-twą, ŁoLi-twą, Maltą, Polską, Słowacją i Słowenią. Zdaniem Komisji kraje te spełnia-ły wówczas polityczne kryteria kopenhaskie i powinny wkrótce spełniać kryteria ekonomiczne oraz dotyczące wspólnotowego dorobku prawnego. Tym samym by-łyby one gotowe do przystąpienia do Unii Europejskiej na początku 2004 roku.
Komisja Europejska zaleciła zakończenie negocjacji akcesyjnych z tymi pań-stwami do końca 2002 roku. Ponadto komisja opowiedziała się za przyjęciem po-stulowanego przez Bułgarię i Rumunię 2007 roku za indykatywną datę akcesji tych krajów do Unii Europejskiej. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze w dniach 12-13 grudnia 2002 roku ogłoszono zakończenie negocjacji członkowskich z Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowacją, Słowenią, i Węgrami. Rada Europejska opowiedziała się za podjęciem wysiłków w celu jak najszybszego ustalenia tekstu traktatu akcesyjnego, tak aby Komisja Europejska mogła przedstawić swoją opinię, a następnie uzyskać zgodę Parlamentu, co umoż-liwi podpisanie traktatu w Atenach 16 kwietnia 2003 roku. W dniu 16 grudnia 2002 roku przyjęto w Kopenhadze wspólną deklarację piętnastu krajów członkow-skich Unii Europejskiej i dziesięciu krajów, które zakończyły negocjacje akcesyjne o pełnym poparciu dla dalszego, nieodwracalnego procesu rozszerzenia Unii
Euro-28
pejskiej. Komisja Europejska zgodnie z obowiązująca procedurą przedstawiła w dniu 19 lutego 2003 roku Radzie UE pozytywną opinię w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej dziesięciu krajów, z którymi został wynegocjowany traktat akce-syjny. Dnia 19 marca 2003 roku odbyło się w Parlamencie Europejskim głosowa-nie nad raportem dającym zielone światło dla przyjęcia do UE w 2004 roku takich krajów jak: Cypr, Estonia, Węgry, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Czechy i Słowenia, a 9 kwietnia 2003 roku Parlament Europejski opowiedział się za przy-jęciem ich do Unii Europejskiej. Traktat akcesyjny33
o przystąpieniu 10 państw do Unii Europejskiej został podpisany w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 roku34
. Na Traktat akcesyjny w szerokim rozumieniu składały się: właściwy Traktat dotyczący przystąpienia do Unii Europejskiej oraz Akt dotyczący warunków przystąpienia. Traktat akcesyjny wszedł w życie 1 maja 2004 roku i od tego czasu 10. kandyda-tów stało się formalnie pełnoprawnymi członkami Unii Europejskiej, było to jak dotąd największe rozszerzenie UE.
W dniu 25 kwietnia 2005 Rumunia i Bułgaria podpisały w Luksemburgu trak-tat akcesyjny, który przewidywał wstąpienie Bułgarii i Rumunii do Unii Europej-skiej z dniem 1 stycznia 2007 roku. Zawierał on tzw. klauzulę bezpieczeństwa, która zezwalała krajom Unii jednogłośnie i na wniosek Komisji Europejskiej prze-sunąć datę akcesji na styczeń 2008 roku, w wypadku wystąpienia uzasadnionego ryzyka, że kandydaci nie będą przygotowani do akcesji w pierwotnym terminie. W dniu 16 maja 2006 roku Komisja Europejska przedstawiła swoją rekomendację w tym zakresie, stwierdzając, że akcesja może nastąpić w pierwotnie wyznaczonym terminie. Zaproponowała ona jednocześnie pakiet środków dodatkowych, wskazu-jąc na niedostateczne przygotowanie Bułgarii i Rumunii w określonych obszarach. Dnia 26 września 2006 roku Komisja Europejska potwierdziła datę akcesji na 1
33
Pełna nazwa traktatu: Traktat pomiędzy Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Fede-ralną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republi-ką PortugalsRepubli-ką, RepubliRepubli-ką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Pol-skiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej.
34 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Departament Analiz Ekonomicznych i społecznych, Traktat dotyczący przystąpienia do Unii Europejskiej – struktura, charakter prawny i najważniejsze postanowienia dokumentów związanych z przystąpieniem Polski do UE. Warszawa 2003r.
http:www.cie.gov.pl/HLP%SCfiles.nsf/0/GADB005293BS27DSC1256E91004CB2E9/sfile/Traktat Akcesyjny_analiza_24-04-2003pdf (2014.0611).
29 stycznia 200735. W dniu 1 stycznia 2007 miało miejsce rozszerzenie Unii Europej-skiej o Bułgarię i Rumunię, co było dokończeniem procesu rozszerzenia wspólnoty z 2004 roku. Bruksela traktowała te kraje jako wspólny region, nie tylko ze wzglę-du na bliskie sąsiedztwo, ale i tożsamy charakter ich problemów.
Odwołując się do klasyfikacji zaproponowanej przez B. Balassa, opisującej rozwój procesów integracyjnych, można wyróżnić takie etapy jak36:
strefa wolnego handlu, unia celna,
wspólny rynek, unia walutowa, unia polityczna.
Należy stwierdzić, że ekonomicznym efektem kilkudziesięcioletniej integracji państw europejskich było osiągnięcie jednego z ostatnich etapów integracji jakim jest unia monetarna. Ten etap integracji oznacza, że kraje wprowadzają wspólna walutę (euro) i unifikują politykę pieniężną, poprzez przekazanie jej do Europej-skiego Banku Centralnego. Uczestnikami unii walutowej (strefy euro) było począt-kowo 11 krajów, które spełniły kryteria konwergencji (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luxemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). Wielka Brytania i Dania nie zdecydowały się na przystąpienie, a Szwecja i Grecja nie spełniły kryteriów konwergencji. Ten drugi kraj stał się członkiem Unii Gospo-darczej i Walutowej w 2001 roku, po spełnieniu kryteriów konwergencji. Dnia 11 lipca 2006 roku Rada Europejska podjęła decyzję pozwalającą na przystąpienie Słowenii do strefy euro od 1 stycznia 2007 roku. Spośród krajów Europy Środko-wo-Wschodniej do roku 2014 do strefy euro zostały przyjęte ponadto: Słowacja (1 stycznia 2009 roku), Estonia (1 stycznia 2011 roku), Łotwa (1 stycznia 2014 roku). Obecność tych państw w strefie euro stanowi jak dotąd uwieńczenie procesu inte-gracji krajów Europy Środkowo-Wschodniej z Unią Europejską. Pozostałe państwa postsocjalistyczne zobowiązały się do przystąpienia do Unii Gospodarczej i Walu-towej i wprowadzenia euro w podpisanych traktatach akcesyjnych. Obecnie są o one objęte derogacją37 i wprowadzą euro, gdy tylko ich gospodarki krajowe spełnią kryteria konwergencji. Należy zatem oczekiwać, że w nieodległej przyszłości
35
J. Jagiełło, Rozszerzenie Unii Europejskiej, s. 7, http://pu.i.wp.pl/k,NDYzNDcxMTUsNzA3ODA 0,f,Rozszerzanie_Unii_Europejskiej.pdf (2014.06.10).
36 B. Balassa, The Theory of Economic Integration, George Allen Unwin, London 1964.
37 Derogacja w terminologii unijnej oznacza wyłączenie państwa członkowskiego z pewnego obsza-ru prawa wspólnotowego. Status ten został nadany nowym państwom członkowskim na mocy Trakta-tu Akcesyjnego. Derogacja dotycząca wspólnej waluty jest tymczasowa, a państwa nią objęte mają obowiązek dążyć do spełnienia kryteriów zbieżności i wprowadzenia euro w następnej kolejności.
30
zgodnie z przyjętymi przez nowych członków Unii Europejskiej zobowiązaniami wspólna waluta stanie się udziałem następnych krajów, a obszar euro rozszerzy się na pozostałe kraje członkowskie z Europy Środkowo-Wschodniej.
Tematyka rozszerzania strefy euro będzie przedmiotem pogłębionej analizy w rozdziale 7. niniejszego opracowania.
Literatura
Agenda 2000 Unia Europejska Rozszerzona i silniejsza, Monitor Integracji Euro-pejskiej wydaniespecjalnehttps://polskawue.gov.pl/files/Dokumenty/ rozsze-rzenie_UE/Agenda_2000_-_UE_rozszerzona_i_silniejsza.pdf.
Ahrens J., The Transition to a Market Economy: Are There Useful Lessons from History? [w:] A. Schipke, A.M. Taylor, Springer-Verlag (red.), The Economics of Transformation. Theory and Practice in the New Market Economies, Berlin 1994.
Balassa B., The Theory of Economic Integration, George Allen Unwin, London 1964.
Balcerowicz L., Makropolityka w przechodzeniu do gospodarki rynkowej. Spoj-rzenie z trzyletniej perspektywy, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 1995.
Balcerowicz L., Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Balcerowicz L., Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej, Monogra-fie i opracowania 281, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1990.
Balicki W.I., Funkcjonowanie i wzrost gospodarki obciążonej chroniczną nierów-nowagą popytową, [w:] W. Wilczyński (red.), Badania nad systemowymi czynnikami nierównowagi gospodarczej, PWN, PAN – Oddział w Poznaniu, Seria: Ekonomia, tom 5, Warszawa-Poznań 1984.
Borucki M., Historia Powszechna do 1989 roku, Warszawa 1999.
Czarnecka A., Droga państw byłego Bloku Wschodniego do akcesji do Unii Euro-pejskiej http://www.znze.wsiz.rzeszow.pl/z03/10_Angelika_Czarnecka_ Dro-ga.pdf.
Czubiński A., Olszewski W., Historia Powszechna 1939-1997, Wydawnictwo Na-ukowe UAM Poznań 1998.
Czubiński A., Polska i Polacy po II wojnie światowej 1945-1989, Poznań 1998. Dewatripont M., Roland G., Transition as a Process of Large-scale Institutional
Change, „Economics of Transition” 1996.
Dygalski J., Kwaśniewski J., Nierealny socjalizm, PWN, Warszawa 1992.
Gelb A.H., Gray C., The Transformation of Economies in Central and Eastern Eu-rope. Issues, Progress and Prospects, The World Bank, Policy, Research and External Affairs, Policy and Research Series 17, Washington 1991.
31 Jagiełło J., Rozszerzenie Unii Europejskiej, http://pu.i.wp.pl/k,NDYzNDcx
MTU-sNzA3ODA0,f,Rozszerzanie_Unii_Europejskiej.pdf Kornai J., Niedobór w gospodarce, PWE, Warszawa 1985.
Kukułka J., Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-2000, Wy-dawnictwo Scholar Warszawa 2001.
Marks K., Kapitał, Książka i Wiedza, Warszawa 1951.
Milewski R. (red.), Elementarne zagadnienia ekonomii, PWN, Warszawa 2002. Nicholls R., Przekształcenia w sektorze usług w Polsce w perspektywie
europej-skiej, [w:] K. Rogoziński (red.), Transformacja w usługach. Sektor usług w Polsce w latach 1990 –1999, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Po-znaniu, Poznań 2001.
Nowakowski M.J., Polska w drodze do Unii Europejskiej – stowarzyszenie i per-spektywa członkostwa, biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-877.pdf.
Nycz A., Jugosławia – przyczyny i skutki rozpadu federacji, www.polityka-polska.pl/ksiazka/balkany.pdf.
Ochocki A.M., Marks a teoria realnego socjalizmu,
http://www.pthm.org.pl/downloads/teksty-ochocki02.pdf.
Piątek D., Gospodarka Centralnie zarządzana jako źródło kryzysu gospodarczego. http://www. ue.poznan.pl/att/DZIEK_EKON/3_d.piatek_z25.pdf.
Piotrowicz A., Sobczak I., Zmiany struktury sektorowej polskiej gospodarki na tle gospodarek państw członkowskich Unii Europejskiej, (w:) S. Swadźba (red.), Systemy gospodarcze i ich ewolucja. Bilans pierwszych lat członkostwa w Unii Europejskiej. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Ka-towice 2006.
Płonka B., Polityka Unii Europejskiej wobec Europy Środkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Podraza A., Unia Europejska a Europa Środkowo-Wschodnia, Wydawnictwo KUL, Lublin 1997.
Poliński R., Reformy gospodarcze a transformacja systemowa w Europie Środko-wo-Wschodniej. Główne problemy i dylematy. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Stalowej Woli, Zeszyty Naukowe nr 1 (15)/2009, Stalowa Wola 2009. Portes R., From Central Planning to a Market Economy [w:] S. Islam, M.
Mandelbaum (red.), Making Markets. Economic Transformation in Eastern Europe and the Post-soviet States, Council on Foreign Relations Press, New York 1993.
Rosati D. (red.), Nowa Europa. Raport z transformacji, Fundacja Instytut Studiów Wschodnich, Warszawa 2002.
Spiesz A., Dzieje Słowacji, na drodze do uświadomienia narodowego, Gorlice 1992.
Staehr K., Reforms and Economic Growth in Transition Economies: Complemen-tarity, Sequencing and Speed, Bank of Finland Institute for Economies in Transition BOFIT, Discussion Papers 1, 2003.
32
Trembicka K., Zmiana systemu władzy w Europie Środkowo-Wschodniej (1989-1990): uwarunkowania i prawidłowości, Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska vol. XII, Lublin 2005.
Wilczyński W., Polska reforma gospodarcza a teoria ekonomiczna socjalizmu, „Ekonomista” 1985, nr 4-5.
Winiecki J., Transformacja postkomunistyczna studium przypadku zmian instytu-cjonalnych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012.
Pozostałe źródła Archiwumukie, polskawue.gov.pl/HLP/monitintgrokunsf/0/65211C505BC5F751C 1256E7500561084/Sfile/MI0104PL. http://www.cie.gov.pl/HLP/mointintgrokunsf/0/0225227AD5A93528C1256E7500 561BB0/$file/MI0502PL.pdf,http://www.cie.gov.pl/HLP/mointintgrokunsf/0/F 201E4B6FC6C6FCAC1256E750056175F/$file/ME1316PL.pdf. http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=131&pa geId=608.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Departament Analiz Ekonomicznych i społecznych, Traktat dotyczący przystąpienia do Unii Europejskiej – struktura, charakter prawny i najważniejsze postanowienia dokumentów związanych z przystąpieniem Polski do UE. Warszawa 2003, http:www.cie.gov.pl/HLP%SC files.nsf/0/GADB005293BS27DSC1256E91004CB2E9/sfile/TraktatAkcesyjny _analiza_24-04-2003.pdf.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, opracowanie pt.: Polityczne podstawy procesu poszerzenia Unii Europejskiej, Kolegium Europejskie Natolin, 1999,(www.natolin.edu.pl/pdf/rozne/Polityczne_podstawy.pdf).
www.cie.gov.pl/WWW/quest.nsf/0/E94FF12B879ADE4EC1256E860027B9BD?o pen.
33