Picie alkoholu pełni u młodych ludzi określone funkcje psychologiczne, na przykład uwalnia od stresu, poprawia nastrój i wzmacnia poczucie identyfi kacji z własną płcią.
Jednakże nie zmienia to faktu, że picie występuje przede wszystkim w grupie i dlatego musi pełnić też jakieś funkcje społeczne. Skłonność ludzi młodych do picia alkoho-lu jest wyraźnie związana z wzajemnym oddziaływaniem w grupie. Badano znacze-nie wczesnego picia alkoholu dla poprawienia relacji młodych ludzi z rówieśnikami (a także poprawienia samooceny). Wczesne picie alkoholu wiąże się z silną potrzebą akceptacji społecznej. Poczucie braku akceptacji wynika z braku wsparcia w środo-wisku domowym i może się zaostrzyć w przypadku odrzucenia przez tradycyjne śro-dowisko rówieśników. Picie zatem zdaje się w różny sposób pomagać w odzyskaniu poczucia akceptacji, na przykład dzięki poczuciu wzajemnego zaufania w grupie piją-cych. Znoszące zahamowania skutki picia alkoholu wzmagają taki proces. Picie może także utrwalać koleżeństwo i przyjaźnie, ponieważ wspólnym wysiłkiem zdobywa się alkohol, a potem trzeba się nim podzielić. Takie działania (na przykład wymykanie się z domu, by kupić alkohol) prowadzące do wspólnoty celów, mają wysoką wartość jako nagroda, szczególnie gdy burzą normatywne oczekiwania tradycyjnie nastawio-nej grupy rówieśników. Picie może pełnić taką funkcję tylko u tych młodych ludzi, którzy poszukują alkoholu dla osiągnięcia określonych celów. Na przykład okazuje się, że picie alkoholu we wczesnym okresie dojrzewania, będące biletem wstępu do grupy, wpływa na lepsze relacje w późniejszym okresie. Stwierdzono także, że jeśli od wczesnych etapów adolescencji młody człowiek przechowuje obraz picia jako zajęcia dla osób bywałych i wyrafi nowanych, picie poprawia jego samoocenę.
Zaproponowano schemat, w którym wyróżnia się trzy typy wpływu społecznego.
Pierwszy to wyraźna i aktywna presja na rzecz używania substancji psychoaktywnej, drugi i trzeci to wpływy pasywne – społeczne modelowanie zachowania i niewłaściwe postrzeganie faktu używania substancji przez rówieśników. Rezultat każdego z tych typów prawdopodobnie zależy od rodzaju presji i potrzeby akceptacji przez rówieśni-ków (Lowe, Foxcroft , Sibley, 2000).
Narkomania
Używanie poszczególnych rodzajów środków psychoaktywnych wiąże się z przynależ-nością do określonego kręgu kulturowego. Przez wiele lat palenie opium i jego prze-tworów dominowało u ludności krajów Dalekiego Wschodu. Z kolei zażywanie liści krzewu kokainowego było rozpowszechnione u ludności południowoamerykańskiej, a rośliny dostarczające wizji i halucynacji stosowane były przez mieszkańców Ameryki Południowej i Środkowej oraz Afryki. W Europie oraz na terenach kolonizowanych przez białych osadników (USA, Kanada) najczęstszym środkiem odurzającym był al-kohol. Nasilający się proces dyfuzji tradycyjnie stosowanych narkotyków do odmien-nych kręgów kulturowych oraz rozwój technologii otrzymywania środków syntetycz-nych przyczyniły się do wyłonienia dwóch stref geografi czno-kulturowych narkomanii (Th ille, Zgirski, 1976). Pierwsza strefa obejmuje obszary Bliskiego Wschodu, Afryki, Półwyspu Indochińskiego, a także Meksyk, Indie, Chiny. Obszary te zachowują liczne elementy kultur pierwotnych. Używanie środków roślinnych, typowych dla danego te-renu, dotyczy ludzi w średnim wieku i niemal wyłącznie mężczyzn z ubogich i niewy-kształconych warstw społecznych. Praktykowanie jest włączone w tradycje kulturowe i ma w dużym stopniu charakter obrzędowy, religijny, magiczny lub leczniczy. Druga strefa geografi czno-kulturowa obejmuje obszary rozwinięte – o wysokiej stopie życio-wej – takie jak Ameryka Północna, Europa, Japonia i niektóre inne kraje. Używanie środków psychoaktywnych w tej strefi e ma złożone przyczyny; dotyczy ludzi młodych oraz w średnim wieku, pochodzących ze wszystkich warstw społecznych.
Europa nie znała większości środków psychoaktywnych aż do XIII wieku, gdy z wypraw krzyżowych przywieziono opium. Do Anglii dotarło ono w XVI wieku, gdzie zmieszano je z przyprawami i alkoholem. W 1805 roku aptekarz Serturner wyodrębnił pierwszy alkaloid opium i nadał mu nazwę morfi na, na cześć greckiego boga snu Morfeusza, natomaist w 1874 roku wyprodukowano pochodną narkotyku o nazwie diacetylomorfi na, którą nazwano po niemiecku heroisch to znaczy potężny.
Za jej pomocą próbowano leczyć ludzi uzależnionych od morfi ny. Powszechniejsze używanie narkotyków datuje się od XVIII wieku po wejściu na azjatyckie rynki an-gielskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, która miała monopol na produkcję opium.
Dwie wojny opiumowe zaowocowały faktem, iż Chiny rozpoczęły na dużą skalę własną produkcję maku opiumowego, co zwiększyło masowe używanie narkotyku (Juczyński, 2002).
Bardziej masowe używanie narkotyków w Europie w wieku XIX ma podłoże inte-lektualno-artystyczne. W hotelu Pimodan w Paryżu, nad brzegiem Sekwany, powstał
„klub haszynistów”, gdzie artyści tej epoki opisywali swoje przeżycia wywołane ha-szyszem i opium. W 1938 roku szwajcarski chemik Albert Hoff man dokonał syntezy kwasu lizergowego, co umożliwiło stosowanie narkotyków na niespotykaną dotych-czas skalę. LSD-25 (dietyloamid kwasu lizergowego) należy do środków psychozomi-metycznych, gdyż, podobnie jak meskalina wyodrębniona z kaktusa meksykańskiego, wywołuje u człowieka halucynacje. Dużą rolę w popularyzacji narkotyków halucyno-gennch w środowiskach artystycznych odegrał angielski pisarz i fi lozof Aldous Huxley, który w 1953 roku przeprowadził na sobie doświadczenia z meskaliną i psylobicy-ną, środkami używanymi przez Indian północnoamerykańskich i meksykańskich.
Swoje przeżycia wywołane wymienionymi środkami, od bardzo wysublimowanych do koszmarnych, Huxley opisał w eseju Wrota percepcji. Książka ta stała się popu-larna, zwłaszcza wśród młodzieży, i przygotowała grunt pod „eksplozję” narkomanii w latach sześćdziesiątych. Wpływ na powstanie współczesnej narkomanii przypisuje się także harwardzkiemu psychologowi Timothy Leary’emu, który podczas pobytu w Meksyku spróbował halucynogennych grzybów. Przeżycia, jakich doznał, uznał za najgłębsze przeżycia religijne, które zmieniły jego życie. Wraz z dwoma współpracow-nikami Leary eksperymentował z różnymi środkami psychoaktywnymi w przekona-niu, że zapoczątkowują oni nową erę ludzkiej świadomości. Swoje przeżycia ogłaszali publicznie, zachęcając do naśladownictwa. Zwolenników swoich poglądów i praktyk znajdowali głównie wśród młodzieży. Zmuszeni do opuszczenia murów uniwersy-teckich zorganizowali Międzynarodową Federację Wolności Wewnętrznej z siedzibą w Meksyku, gdzie prowadzili seanse narkotyczne dla ludzi przebywających tam na urlopie. Wydaleni z Meksyku powrócili do Stanów, gdzie otrzymali siedzibę od eks-trawaganckiego nowojorskiego milionera. Tam też setki ochotników z całego świata poddawały się eksperymentom z meskaliną, LSD-25, psylobicyną i marihuaną.
W połowie lat sześćdziesiątych XX wieku zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej popularność zdobyły pacyfi styczne idee. Coraz więcej młodzie-ży uniwersyteckiej zaczęło nadumłodzie-ży wać narkotyków, co stanowiło nie tylko formę buntu przeciw istniejącym strukturom, ale także sprzeciw wobec wojny w Wietnamie i przemocy w życiu. Narkotyki zażywane przez młodzież miały zastąpić alkohol prefe-rowany przez starsze pokolenie, miały rozszerzać świadomość jednostki. W rezultacie zrodził się ruch hippisowski, dla którego Leary był „kapłanem”. Narkotyzowanie sta-ło się czynnością społeczną, symbolizującą przynależność do określonej subkultury.
Używanie środków psychoaktywnych, posługiwanie się specyfi czną symboliką, język charakteryzujący nazewnictwo środków i czynności związanych z ich przyjmowa-niem, rytuał „brania” – to wszystko kształtowało silne więzi grupowe. Specyfi czny język pełnił funkcję integracyjną, decydował o przynależności do grupy. W konse-kwencji narkomania lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w USA stała się zjawiskiem typowym dla ludności dzielnic wielkomiejskich żyjącej w ubóstwie, zagrożonej wysoką przestępczością i pozbawionej szans rozwoju. Wiązał się z tym wzrost przestępczości, co doprowadziło do rozwoju polityki zwalczania zjawiska przy ogólnej aprobacie społecznej. W następnych latach narkomania zaczęła wychodzić z getta, trafi ła do szkół i uniwersytetów (Juczyński, 2002).