N iepow odzenie negocjacji w R am bouillet zadecydow ało o podjęciu przez Sojusz in te rw e ncji zbrojnej. 24 m arca 1999 r. siły NATO rozpoczęły działania m ilita rn e 89 bez w ypow iedzenia w ojny90. B om bardow anie Jugosław ii trw a ło do 10 czerwca 1999 r.,
84 M . W a ld e n b e rg , Rozbicie..., op. cit., s. 2 8 0 - 2 8 1 . W iększość opin io tw ó rczych a u to ró w na Z a chodzie reprezentuje p og lą d, że Serbowie z a m o rd o w a li w Racaku niewinnych Albańczyków, por. M . Ig n a tieff, V irtu a l w a r . , op. cit., s. 35;
Kosovo r e p o r t . , op. cit., s. 81; I.H. D aalder, M.E. O 'H a n lo n , W in n in g ugly. N A T O ’s w a r to save Kosovo, W a s h in g to n
2 00 0 , s. 6 3 - 6 4 .
85 S. W o jcie chow ski, K o n flik t w Kosowie..., op. cit., s. 342.
86 Istnieją hipotezy, iż p e rtra k tu ją c y z a ró w n o p rzedstaw ic iele N ie m iec, j a k i A u strii nie byli dopuszczeni do n ajw ażniej szych in fo rm a cji za rezerw ow anych tylko dla A m e ryka n ó w ; M . W a ld e n b e rg , Rozbicie..., op. cit., s. 2 8 5 - 2 8 6 . 87 I. Rycerska, R ozp a d Jugo sła w ii..., op. cit., s. 120.
88 M .D . Luković, Kryzys kosowski..., op. cit., s. 20.
89 O p e ra c ja p odjęta przez NATO 24 m a rca 1 99 9 r. nosiła nazwę „A llie d Force" (Sojusznicza Siła).
90 24 marca 1999 r. o godz. 2 0.00 prezydent B. Clinton w ystą p ił z orędziem do narodu (tra n sm itow a nym przez C N N , CNBC), w którym u zasadnił podjęcie wojny z Jugosławią: okazanie zdecydow ania i d eterm inacji NATO, niedopuszczenie do agresji w ob e c Albańczyków, odstraszenie Serbów od pod e jm o w a nia a taków na ludność cywilną Kosowa, osłabienie potencjału jugosło w ia ńskiej arm ii. N astępnie prezydent USA ro zm a w ia ł przez 3 5 m inu t z prezydentem Rosji B. Jelcynem, a by p rzedstaw ić mu swoje argum enty. Rosja je d n a k tego sam ego dnia ogłosiła w ycofanie sw ojego przedstawiciela z Kwatery Głównej NATO w Brukseli, rezygnację z PdP oraz Rady Rosja - NATO; Sytuacja w Kosowie, Przegląd M e d ió w Za granicznych, D ep a rta m e nt Systemu Informacji MSZ, nr 6 1 /9 9 z 29 marca 1999 (na podstawie informacji z placówek).
czyli 11 tyg o d n i (77 dni). D ow ództw o NATO i społeczeństwo Zachodu były zaskoczone oporem staw ianym przez zaatakow anych. Po pierwszym tygodniu n alotów Serbowie u tra cili mniej niż 5% potencjału obrony przeciwlotniczej. Stosując maskowanie, po tra fili skutecznie ukryć przed a lia n ta m i ponad 80% sił pow ietrznych i ponad 90% ze staw ów przeciw lotniczych91. Najw iększy problem dla sa m o lo tó w sojuszniczych sta now iły niedające się wyśledzić przenośne zestaw y rakiet przeciwlotniczych SAM, naprow adzane na podczerwień. Siłom jug osło w ia ńskim udało się także zniszczyć sa m oloty F-117 A, w ykonane w technologii „s te a lth "92.
Kiedy okazało się, iż koncepcja w ojny błyskawicznej stała się nierealna, NATO przystąpiło do drugiej fazy interwencji, polegającej na rozszerzeniu ataków pow ietrz nych na kolejne cele m ilita rn e po stronie serbskiej. W tym czasie nie udało się Soju szowi o chronić ludności cywilnej przed skutkam i nalotów. A lia n ci zaatakow ali bowiem „przez pom yłkę" dwa konwoje uciekających z Kosowa A lbańczyków (4 kw ietnia 1999 r.), z a bijając 64 osoby93. W kw ietniu 1999 r. NATO zdecydow ało się rozpocząć trzecią fazę w ojny94, polegającą na atakach na ważne cele m ilita rn e i strategiczne w samej Serbii, w ram ach której zaatakow ano m.in. M in isterstw o Spraw W ew nętrznych, rezy dencję prezydenta oraz siedzibę telew izji w Belgradzie95.
N alo tom tow arzyszyła w ojna dom ow a w Kosowie, gdzie konflikt serbsko-albański przekształcił się w konflikt etniczny w pełni. Do rozwoju napięć m iędzy dw om a zwaś nionym i nacjam i z pewnością przyczynił się a ta k w ojsk alianckich, które w spółdziałały z Kosowaram i. U ę K pozostaw ała bow iem w stałym kontakcie z dow ództw em Sojuszu, wskazując cele, które należało zniszczyć, aby u tru dn ić wojskom jugosłow iańskim po ruszanie się96.
N aloty, m im o p ro pa ga nd y głoszącej sukcesy wojsk sojuszniczych, nie osiągnęły je d n a k sw ojego celu. 23 kw ietnia 1999 r. w W aszyngtonie szczyt NATO zw ołany w 50. rocznicę pow stania Sojuszu p od ją ł decyzję o kontynuow aniu bom bardow ań, lecz W ielka Brytania, Francja i N iem cy opow iedziały się za w ysłaniem do Kosowa wojsk lądowych, które przełam ałyby o p ó r Serbów. Sojusz o d rzu cił propozycję S. Mi- losevicia przedstaw ioną przez byłego prem iera Rosji, W . C zernom yrdina, zgodnie z którą prezydent Jugosław ii, chcąc zakończyć konflikt zbrojny, w yra żał zgodę na obec ność w Kosowie nieuzbrojonych o b se rw a to ró w 97.
91
Jugo sło w ia ńska a rm ia d obrze o p a n o w a ła sztukę m a skow a nia (kam uflaż, fałszywe cele, częste dyslokacje wojsk, duża m o bilno ść jednostek, z a d y m ia n ie terenu - były p o d sta w o w ym i m e to d a m i jej w alki z przew a żają cym i siłami w rog a ), a p on a d to w spie rała ją niekorzystna p og o d a. W rezultacie a lia nckim lotnikom, a ta ku ją cym ze średnich pu ła p ó w (powyżej 3 0 0 0 m e tró w ) udało się zniszczyć za le d w ie kilka serbskich czo łg ó w i tra n s p o rte ró w ; por. A . Goławski, R. Rochowicz, O b ro n a okrężna, „Polska Z b ro jn a " kwiecień 199 9 , nr 15.92
Ib id e m .93
R. D an n reu the r, W a r in Kosovo: history, d e v e lo p m e n t a n d a fte rm a th , [in:] Kosovo. Perceptions o f w a r a n d its a fte rm a th , eds. M . Buckley, S.N. C um m in g s, L o n d o n - N e w York 2 00 1 , s. 24.
94
Na te m a t trzech faz w o jn y NATO - Ju g o sła w ia szerzej: W .M . Arkin, O p e ra tio n A llie d Force: „T h e m o s t Precise A p p lic a tio n o f A i r P ow er in H is to ry ", [in:] W a r o v e r Kosovo. Politics a n d s tra te g y in a g lo b a l a g e , e d ite d by A J . Bacevich
a n d E.A. C ohen, N e w York 2 0 0 1 , s. 7 - 1 8 .
95
Dla sojuszu ataki te sta n o w iły e tap kolejnej taktyki, p olegającej na uderzenia ch w ce ntra w ła d z y S. M ilosevicia; Cel- p ro p a g a n d a , „G a ze ta W y b o rc z a " z 2 4 - 2 5 kw ie tn ia 199 9 , nr 96.
96
Francuscy dzie nnikarze tw ierd zili, iż do U ę K tra fiło w ielu m łodych mężczyzn, g łów nie uchodźców. W kwietniu 1 99 9 r. U ę K k o n tro lo w a ć m iała 4 0% Kosowa; „R zeczpospolita" z 9 kw ie tnia 199 9 , nr 83.W m aju NATO podjęło kolejne n aloty na wszystkie serbskie centra gospodarcze i rządowe. G dy 6 m aja 1999 r. dwóch am erykańskich p ilo tów zginęło w helikopterze typu Apache, któ ry rozbił się podczas ćwiczeń w A lbanii, prezydent B. C linton zapo w ie d zia ł „bezlitosne nasilenie" nalotów na Jugosław ię98. Lecz jego postawa była ko m entow ana jako w yraz bezradności i braku koncepcji, ja k zakończyć tę w ojn ę 99.
W ielu publicystów podkreślało, że Serbowie palili albańskie wioski i m iasta oraz w yrzucając Kosowarów z miejsca zamieszkania, chcieli d oprow adzić do czystek et nicznych, realizowanych w ram ach „O pe racji Podkowa"100. Rzeczywiście, Serbowie w y stępow ali zbrojnie przeciwko Kosowarom. U ę K je d n a k bez przerw y atakow ała po łączenia kom unikacyjne oraz n ap ad ała na Serbów i Albańczyków, podejrzewanych o w spółpracę z legalnym i w ładzam i. Ponadto w a rto podkreślić, że obse rw atorzy misji OBWE tw ierdzili, iż Serbowie in form o w ali ludność cyw ilną o zaplanow anym ostrzale artyleryjskim , w zyw ając ją do szukania schronienia w miejscach bardziej bezpiecz nych101.
W edług źródeł jugosłow iańskich podczas tej w ojny zginęło ogółem 4 62 żołnierzy wojsk jugosłow iańskich i 114 policja ntów serbskich. Trzecia A rm ia , która broniła g ra nic państwowych z A lb a n ią i M a c e d o n ią 102, poniosła stra ty: 161 zabitych, 299 rannych. Ponadto zginęło 40 lotników, a rannych zostało 110 żołnierzy o brony prze ciw lotniczej103.
Sojusz przyznał się tylko do śm ierci dwóch pilotów ze śm igłow ca rozbitego w A l banii, chociaż źródła nieoficjalne m ów iły o znacznie większych stratach : 88 zabitych żołnierzy (44 Am erykanów, 11 N iem ców, 8 Francuzów, 7 Brytyjczyków oraz 18 innej narodow ości)104.
Pentagon oszacował, że Jugosłow ianie zniszczyli ich dwa sa m o lo ty bojowe i 25 bezzałogowych statków pow ietrznych. Przyznał się do całkow itego unieszkodliwienia 121 jugosłow iańskich śm igłow ców i sam olotów , 39 m ostów i dw orców kolejowych, 23 urządzeń wojsk lądowych, 13 elektrow ni, a także większości urządzeń o brony prze ciwlotniczej, 2 /3 w yrzu tn i z ie m ia -p o w ie trz e typu SA-2/3 oraz znaczącej ilości typu SA-6105. W sumie NATO zaatakow ało ponad 9 0 0 celów, z czego tylko połowę stano w iły urządzenia m ilita rn e (większość znajdow ała się w Kosowie i w południow ej części Serbii). Ogłosiło, iż w czasie b om bardow ań zginęło 5 0 0 jugosłow iańskich cywili, a 900 zostało rannych, zaś jeśli chodzi o żołnierzy a rm ii jugosłow iańskiej, to m iało ich zginąć od 5 0 0 0 do 10 0 0 0 106.
98
J. Haszczyński, Pierwsze o fia r y p o s tro n ie N A TO , „R zeczpospolita" z 6 m a ja 199 9 , nr 104.99
„M a in ic h i Sh im b u n ", Tokio, z 17 kw ie tnia 199 9 , cyt. za: „Przegląd M e d ió w Z a g ran iczn ych", D e p a r ta m e n t Systemu In fo rm a cji MSZ, nr 8 0 / 9 9 z 26 kw ie tnia 1 99 9 (na pod staw ie in fo rm a cji z placówek).100
M . Kuczyński, Bałkańska pożoga. W o jny i ko nflikty n a Bałkanach w latach 1 9 8 1 -1 9 9 9 , W arszaw a 1999, s. 1 5 2 -1 5 3 .101
O b s e rw a to rz y misji OBW E tw ierd zili, iż in fo rm a cje o rzekomych n apaściach S e rbów na ludność alb a ń ską były prze ja s k ra w io n e i te nd en cyjnie n ag ła śnia ne ; M . W a ld e n b e rg , Rozbicie..., op. cit., s. 291.102
Trzecia A r m ia ch roniła g ran ice przed przed o sta jącym i się na te ry to riu m J u go sła w ii siła m i U ę K w s pie ran ym i przez wojsko a lb ańskie o raz lotnictw o NATO.103
M .D . Luković, Kryzys kosowski..., op. cit., s. 90.104
Ź ró d ła ju g o sło w ia ń skie podały, że NATO stra ciło 93 sam oloty, 7 h elikop teró w i 33 s a m o lo ty bezzałogowe; P. Ja strzębski, V. Stamenković, H u m a n ita rn a w o jn a , W a rs z a w a b.r.w., s. 31.105
W .M . Arkin, O p e ra tio n Allie d Force..., op. cit., s. 2 2 - 2 3 . Por. h t t p : //w w w . g a v a g a i.p l/ n a t o / s tr a ty n a to 2 / s tr a ty 4 a . htm .Zachodnie źródła podały, iż na początku w ojny dochodziło do 150 akcji lotniczych na dobę, w m aju 1999 r. było ju ż ich 740. Po 60 dniach w ojny zrzucono 14 0 0 0 bomb. Do 10 czerwca 1999 r. przeprow adzono 25 119 n alotów i w ystrzelono 6 0 0 rakiet sa- m osterujących. Pod koniec w ojny zintensyfikow ano ataki na budynki cywilne, niszcząc o biekty potrzebne do przeżycia, co było niezgodne z konwencją genewską107.
W związku z przedłużaniem się w ojny pow ietrznej, która w obec zdecydowanego oporu Jugosław ii nie zakończyła się błyskawicznie, dow ództw o NATO rozw ażało moż liwość rozpoczęcia działań m ilitarnych na lądzie. Brak a p ro b a ty do zastosow ania ta kiego rozw iązania ze stron y państw Europy Z achodniej skłonił je d n a k adm inistrację prezydenta B. C lintona do w yrażenia zgody na podjęcie m ediacji z Jugosławią, które zakończyły się 9 czerwca 1999 r. podpisaniem porozum ienia i zakończeniem w ojn y108.