Gospodarka na żądanie stanowi jeden z zyskujących na znaczeniu modeli gospodarki tradycyjnej i gospodarki cyfrowej. Nagy K. Hanna pisze, że on-demand economy to je-den z wielu rodzajów wschodzących, inteligentnych gospodarek opartych na nowo-czesnych technologiach informacyjnych i komunikacyjnych (Information and Com-munication Technologies, ICT) [2016, ss. 15–22]. Pod tym pojęciem rozumie się także „aktywność gospodarczą firm działających w internecie, które dostarczają produkty lub usługi w samym momencie zgłoszenia przez klienta zapotrzebowania na nie” [Ko-walówka 2015].
Tym co wyróżnia gospodarkę na żądanie od gospodarki pojmowanej w sposób tradycyjny jest znacznie większy udział interakcji między samymi klientami i
ogra-31 niczenie udziału podmiotów gospodarczych (głównie firm, przedsiębiorstw) do roli
pośredników (bądź platform pośredniczących), dzięki którym konsumenci kontaktują się ze sobą w celu dokonania transakcji [Arita, Hiyama, Hirose 2016, s. 313].
Robert P. Burrows [2012, s. 3] prezentuje różnice między tzw. gospodarką dostaw (supply economy), tj. gospodarką opartą na podaży, a gospodarką popytu (demand economy), czyli gospodarką, w której pierwszoplanowe miejsce odgrywa strona popytowa, tj. konsumenci, odbiorcy, klienci itp. Różnice dotyczą segmentów rynku i segmentacji, kierunku zmian, produkcji oraz popytu. Zestawiono je w tabeli 1.
Tabela 1. Gospodarka dostaw a gospodarka popytu Gospodarka dostaw
(supply economy) Gospodarka popytu (demand economy) Segmenty rynku jednorodny, homogeniczny, jednolity wyspecjalizowane
Zmiany ograniczenie podaży wzrost wykładniczy
Produkty zorientowanie na koszty produkcji złożone
Segmentacja demograficzna według wartości dla klienta
Popyt liniowy zmienny
Źródło: Opracowanie własne za: R.P. Burrows [2012, s. 3].
Jak podaje Mike Jaconi, on-demand economy to „działalność gospodarcza stwo-rzona przez firmy technologiczne, które spełniają wymagania konsumentów poprzez natychmiastowe świadczenie usług i dostarczanie towarów” [Jaconi 2014]. Zdaniem autora ramy struktury biznesowej on-demand economy tworzą:
• usługi składające się na rdzeń gospodarki na żądanie (core on-demand services): • management logistyczny i dystrybucyjny,
• internetyzacja usług świadczonych dotychczas w trybie offline; • technologie konsumenckie (consumer technology):
• łączność,
• urządzenia i zastosowania mobilne, • rynek aplikacji,
• zachowania konsumentów (consumer behavior): • efektywność i operatywność,
• skuteczność, • prostota,
32
• usługi i zasoby uzupełniające (complementary resources): • systemy płatności,
• usługi w chmurze,
• platformy zarządzania relacjami z klientami (Customer Relationship Ma-nagement; CRM) [Jaconi 2014].
Powstanie gospodarki na żądanie jest rezultatem wielu zmiennych. Do najważ-niejszych należą:
• rozwój rynku usług internetowych, w tym start-upów skoncentrowanych na realizacji projektów wpisujących się w założenia modelu on-demand economy, • rozwój różnych form przedsiębiorczości,
• postępująca wikinomizacja i prosumeryzm, • elastyczność, personalizacja i uberyzacja pracy,
• znacząca rola trendów i serwisów opierających się na regule crowd, czyli tzw. „tłum” (np.: crowdangels, crowdbooster, crowdgrader, crowdpromotion, crowd-funding, crowdsourcing, crowdlending);
• youtubifikacja życia politycznego; • erbienbizacja ekonomiczna i społeczna.
Przykładami serwisów, firm i przedsięwzięć wpisujących się w założenia gospo-darki na żądanie są m.in. Uber, Lyft, Airbnb, BlaBlaCar. Wszak każdy z przedstawionych przykładów prezentuje inny model biznesu gospodarki na żądanie, większość z nich prowadzi zbliżoną politykę dochodową, ma podobne kluczowe zasoby oraz kanały dystrybucji.
On-demand economy a inne modele w gospodarce XXI w.
On-demand economy funkcjonuje w otoczeniu innych modeli i rodzajów gospoda-rek XXI w., wspomaganych lub uzależnionych od funkcjonowania mediów oraz ICT, w szczególności internetu, np.: gospodarki „beztroski”, gospodarki współdzielenia, gospodarki współpracy, gospodarki opartej na wiedzy. Ich charakterystykę prezen-tuje tabela 2.33 Tabela 2. Nurty, kierunki i modele gospodarki XXI w.
Rodzaj/typ gospodarki Charakterystyka
Gospodarka „beztroski” (frictionless economy)
Gospodarka, w której ludzie, grupy osób i/lub społeczno-ści biedne i/lub wyizolowane mogą faktycznie uczestni-czyć w wymianie rynkowej na zasadach sprawiedliwości, a transakcje gospodarcze w tego typu gospodarce mogą być prowadzone na większą skalę i w sposób bardziej wy-dajny. Analizowany model uwzględnia redukcję asymetrii informacji, a narzędziami wspomagającymi dokonywanie transakcji rynkowych są technologie mobilne, w tym internet.
Gospodarka współdzielenia (sharing economy)
Gospodarka współdzielenia umożliwia redukcję kosztów transakcyjnych oraz sprzyja świadczeniu różnych usług w sposób bardziej elastyczny i dostosowany do aktu-alnych wymagań rynku. Rozwojowi gospodarki współ-dzielenia sprzyja upowszechnienie platform P2P oraz smartfonów i innych urządzeń mobilnych.
Gospodarka oparta na wiedzy (knowledge-based
economy)
Rodzaj gospodarki, w której istotną rolę odgrywają infor-macje, wiedza oraz umiejętności. Są one dystrybuowane m.in. za pośrednictwem mediów elektronicznych, w tym infrastruktury komunikacyjnej.
Gospodarka innowacyjności (innovation economy)
Gospodarka, w której istotne miejsce zajmują krajowe sys-temy innowacji i klastry technologiczne. Charakterystycz-ne dla tego systemu są m.in. tworzenie i rozwój platform crowdsourcingowych, serwisów opartych na zasadach dostępu i współdzielenia, tzw. wzmocniona współpraca (enhanced collaboration), otwarte innowacje, otwarty dostęp, sieci innowacyjne.
Gospodarka uczenia się (learning economy)
Gospodarka, w której proces edukacji (w tym uczenia się) wspomagany jest technologiami informacyjnymi i komu-nikacyjnymi (ICT). Nosi miano gospodarki edukacyjnej (learning economy), a istotną rolę odgrywają w niej np.: organizacje edukacyjne, właściwa kultura uczenia się i edukacja całożyciowa.
Gospodarka współtworze-nia i współpracy
(co-creation and
collaborati-ve economy)
Typ gospodarki, który zakłada udział (współpracę) użytkowników oraz konsumentów w procesie tworze-nia różnych produktów i usług (tj. tzw. koprodukcję). Współtworzenie dóbr i usług przez konsumentów może się odbywać poprzez spersonalizowane doświadczenia każdego z nich lub dostęp do zasobów różnych firm. Gospodarka oparta na
szyb-kości (fast-paced economy)
Gospodarka, w której istotną rolę odgrywa szybkość i łączność (internet i inne kanały komunikacji), redukująca opóźnienia i sprzyjająca skracaniu cyklu życia produktów, procesów i łańcuchów dostaw.
34
„Uber-gospodarka” (Uber-economy)
Model gospodarki zakładający funkcjonowanie firm na zasadach zbliżonych do funkcjonowania firmy „paratak-sówkarskiej” Uber, wykorzystujący aplikacje internetowe łączące stronę popytową ze stroną podażową rynku.
Gospodarka doświadczeń (experience economy)
Model gospodarki dotyczący realizacji zadań i celów przez sferę publiczną i prywatną, koncentrujących się na zaspokajaniu potrzeb ludzkich w zakresie doświadczeń. Analizowany rodzaj gospodarki obejmuje tzw. przemy-sły kreatywne (creative industries) i gospodarkę kultury (cultural economy).
Gospodarka „we” (we-conomy)
Gospodarka oparta na tzw. relacjach „oddolnych”, wza-jemności, relacjach sąsiedzkich i współpracy.
Źródło: Opracowanie własne za: N.K. Hanna [2016, ss. 15–22]; I. Maselli, K. Lenaerts, M. Beblavý [2016, s. 2].
Według Scotta Wingo on-demand economy i inne wskazane w tabeli 2 nurty, kie-runki i modele gospodarki XXI w. łączą trzy istotne cechy zachowań konsumenckich: • mobilność, rozumiana jako przenośność i translokacja, ale także jako
wyko-rzystanie technologii mobilnych;
• społeczność, tj. wchodzenie i podtrzymywanie relacji i kontaktów z innymi członkami społeczności;
• rozwidlenie (bifurcation), oznaczające dwojaką postawę konsumentów wo-bec różnych sytuacji (np.: kryzysu), tj. jednoczesną orientację na wartość i orientację na komfort, wygodę [Wingo 2017].
Zarówno on-demand economy, jak i inne przedstawione formy gospodarki pełnią funkcję komplementarną dla innych nurtów i form gospodarowania. Stanowią one z jednej strony szansę, a z drugiej strony zagrożenie bezpieczeństwa ekonomicznego w XXI w. O szansach i zagrożeniach, na przykładzie erbienbizacji, będzie mowa w dal-szej części artykułu.