Afera horsemeat scandal pokazała, że istnieje pilna potrzeba, by rozszerzyć i dosko-nalić działania KE w obszarze bezpieczeństwa żywności, by zwrócić szczególną uwa-gę na problem oszustw żywnościowych i odrębnie się nim zająć. Gdy podatność łańcuchów dostaw żywności na zagrożenia celowe, w tym zwłaszcza oszustwa silnie umotywowane względami ekonomicznymi, jest duża i ciągle rośnie, system RASFF wydaje się niewystarczający. Wobec nowych wyzwań, przed którymi stają aktorzy w łańcuchach dostaw żywności, od 2015 r. równolegle z systemem RASFF funkcjonu-je nowoczesny system AAC, silnie powiązany z siecią EU FFN. Synergiczne działanie wszystkich trzech systemów ma się przyczynić do utrzymywania wysokich unijnych standardów dla żywności i pasz.
Przeciętny konsument nie ma dostępu do informacji wymienianych za pośrednic-twem systemu AAC, co nie sposób krytykować, w sytuacji gdy mało kto zna powszech-nie dostępny system RASFF. Zadapowszech-niem państwa jest ochrona konsumenta i zapewpowszech-nie- i zapewnie-nie mu bezpieczeństwa żywności, na którą napotyka na rynku. UE i każde państwo członkowskie od wielu lat podejmują liczne działania o charakterze legislacyjnym (pra-wo żywnościowe) i organizacyjnym (kontrola żywności, systemy wymiany informacji itp.) na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa żywności. Pozytywny jest fakt, że w tych działaniach interes konsumenta, słabego ogniwa w łańcuchu dostaw, stawiany jest w ostatnich latach na pierwszym miejscu. Jednak to siły rynkowe bardzo mocno od-działują na funkcjonowanie podmiotów branży rolno-spożywczej. Rynek i konkurencja coraz częściej niejako „wymusza” stosowanie kolejnych standardów służących ochronie i obronie żywności przed zagrożeniami umyślnymi (TACCP, VACCP, HARPC i inne)1.
1 Są to zwłaszcza: TACCP (Threat Assessment and Critical Control Points, Ocena Zagrożenia i Krytyczne Punkty Kontrolne), VACCP (Vulnerability Assessment and Critical Control Points, Analiza Podatności i Kry-tyczne Punkty Kontrolne), HARPC (Hazard Analysis and Risk-based Preventive Controls, Analiza Zagrożeń i Opartych na Ryzyku Środków Zapobiegawczych), FSSC 22000 (Food Safety System Certification, System Certyfikacji Bezpieczeństwa Żywności) wersja 4 i inne standardy rekomendowane przez rząd USA czy GFSI (Global Food Safety Initiative, Globalna Inicjatywa na rzecz Bezpieczeństwa Żywności) [Wiśniewska 2016 b, ss. 167–188, Kowalska 2016, ss. 97–109].
82
Funkcjonując w ciągle zmieniającym się i turbulentnym otoczeniu, system AAC & EU Food Fraud Network ciągle ewoluuje. Czas pokaże, czy przyjęte rozwiązania będą skuteczne. Jednak kilka lat funkcjonowania systemu AAC & EU FFN pozwala już wyciągnąć pierwsze wnioski. Po roku funkcjonowania systemu AAC okazało się, że niektóre państwa członkowskie muszą zweryfikować swoje decyzje dotyczące insty-tucji łącznikowych i ich kompetencji [EC 2016, ss. 6–9]. Wydaje się, że problematyczną kwestią będzie zakwalifikowanie zgłoszenia do jednej z trzech kategorii: niezgod-ności stwarzające zagrożenie dla zdrowia (RASFF), oszustwa żywniezgod-nościowe (AAC FF), pozostałe niezgodności (AAC AA), tym bardziej że przekazywane informacje w ra-mach systemów utworzonych/koordynowanych przez KE nie powinny się powielać. Można przypuszczać, że pojawią się też trudności w kwalifikowaniu niezgodności do poszczególnych kategorii, gdyż przyjęty w systemie AAC & EU FFN podział nie jest rozłączny (rys. 1). Dane liczbowe wskazują, że oszukańcze praktyki najczęściej doty-czą nieprawidłowości w przekazywaniu konsumentom informacji na temat żywno-ści, w tym zwłaszcza wykazu składników. Oszustwa popełniane są znacznie częściej w wypadku produktów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego niż produktów pochodzenia roślinnego.
Utworzenie nowego systemu, którego głównym obszarem zainteresowań są oszustwa żywnościowe, można potraktować jako wskazówkę dla zarządzających w branży spożywczej, by szczególną uwagę zwrócili na zagrożenia celowe, których jest coraz więcej. Roczne raporty z funkcjonowania systemu AAC & EU FFN mogą się stać cennym i wiarygodnym źródłem informacji dla przedsiębiorstw systematycznie zarządzających ryzykiem poprzez ocenę zagrożeń zanieczyszczeniem celowym, iden-tyfikację podatności i wprowadzenie środków kontroli w ramach jednego z syste-mów zarządzania ochroną żywności.
83
Bibliografia
BSI (2014), PAS 96:2014 Guide to protecting and defending food and drink from delibe-rate attack, http://www.food.gov.uk/sites/default/files/pas96-2014-food-drink-pro-tection-guide.pdf [10.02.2016].
Buczkowska M., Sadowski T., Gadomska J. (2014), System wczesnego ostrzegania dotyczący żywności i pasz, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, t. 95, nr 3.
Dani S. (2016), Zarządzanie łańcuchem dostaw żywności, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.
EC (2015), Food Fraud Network Activity Report 2015, https://ec.europa.eu/food/sites/ food/files/safety/docs/official-controls_food-fraud_network-activity-report_2015. pdf [8.06.2017].
EC (2016), The EU Food Fraud Network and the System for Administrative Assistance & Food Fraud. Annual report 2016, https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/ docs/food-fraud_network_activity_report_2016.pdf [8.06.2017].
Elliott C. (2014), Elliott Review into the Integrity and Assurance of Food Supply Networks – Final Report. A National Food Crime Prevention Framework, HM Government, Lon-don, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/ file/350726/elliot-review-final-report-july2014.pdf [21.03.2017].
Johnson R. (2014), Food Fraud and „Economically Motivated Adulteration” of Food and Food Ingredients, Congressional Research Service Report, www.csr.gov [16.05.2016]. Kowalczyk S. (2015), Wzrost turbulencji na rynku globalnym a bezpieczeństwo [w:] R. Sobiecki (red.), Przeciwdziałanie turbulencjom w gospodarce, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
Kowalska A. (2016), HACCP, TACCP, VACCP – what is the difference between these ma-nagement methodologies used in food industry? [w:] A. Skrzypek (red.), Determinants and consequences of network society, Department of Quality and Knowledge Mana-gement, Faculty of Economics UMCS, Lublin.
Manning L., Soon J.M. (2016), Food Safety, Food Fraud, and Food Defense: A Fast Evo-lving Literature, „Journal of Food Science”, Vol. 81, Nr. 4., http://dx.doi.org/10.1111/1750-3841.13256.
84
Mikuła A. (2012), Bezpieczeństwo żywnościowe Polski, „Roczniki Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich”, t. 99, z. 4.
Moore J.C., Spink J., Lipp M. (2012), Development and Application of a Databa-se of Food Ingredient Fraud and Economically Motivated Adulteration from 1980 to 2010, „Journal of Food Science”, Vol. 77, Nr. 4. http://dx.doi.org/10.1111/j.1750--3841.2012.02657.x.
Moyer D.C., DeVries J.W., Spink J. (2017), The economics of a food fraud incident – Case studies and examples including Melamine in Wheat Gluten, „Food Control”, 71. http://dx.doi.org/10.1016/j.foodcont.2016.07.015.
Obiedzińska A. (2015), Wielowymiarowe skutki skandali żywnościowych, „Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu”, t. VII, z. 5.
Raczkowski K. (2012), Percepcja bezpieczeństwa ekonomicznego i wyzwania dla za-rządzania nim w XXI wieku, [w:] K. Raczkowski (red.), Bezpieczeństwo ekonomiczne. Wyzwania dla zarządzania państwem, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa. Raczkowski K. (2014), Metody i techniki zarządzania bezpieczeństwem ekonomicz-nym, [w:] K. Raczkowski, Ł. Sułkowski, Zarządzanie bezpieczeństwem: metody i tech-niki, Difin SA, Warszawa.
Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwiet-nia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzekwiet-nia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 165 z 30.04.2004, str. 1, ze zm.).
Rozporządzenie (WE) nr 1169/2011 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 paź-dziernika 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żyw-ności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz. Urz. UE L 304 z 22.11.2011, str. 18, ze zm.).
Sawicki W. (2014), Oszustwa i nadzór w łańcuchu dostaw żywności, „Przemysł Spożyw-czy”, t. 68, nr 2.
Spink J., Moyer D.C. (2011), Defining the Public Health Threat of Food Fraud, „Journal of Food Science”, Vol. 76, Nr. 9. http://dx.doi.org/10.1111/j.1750-3841.2011.02417.x.
85 Spink J., Ortega D.L., Chen Ch., Wu F. (2017), Food fraud prevention shifts the food
risk focus to vulnerability, „Trends in Food Science & Technology”, 62. http://dx.doi.or-g/10.1016/j.tifs.2017.02.012.
Wiśniewska M.Z. (2016a), System HARPC – nowy oręż w służbie bezpieczeństwa żyw-ności, „Problemy Jakości”, nr 9. http://dx.doi.org/10.15199/47.2016.9.2.
Wiśniewska M.Z. (2016b), Systemowe zarządzanie obroną żywności przed terrory-zmem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
87
Tom XVIII | Zeszyt 9 | Część I | ss. 87–99