65Pierwszym z  nich jest już wspomniana kilkakrotnie sprawność działania

instytu-cji publicznych. Jakość instytuinstytu-cji, mierzona za pomocą wskaźników dobrego zarzą-dzania Banku Światowego opartych na kilku podstawowych kategoriach, takich jak: odpowiedzialność, stabilność polityczna, poczucie bezpieczeństwa, skuteczność rzą-du, jakość regulacji, praworządność i zwalczanie korupcji. Wyższa wartość indeksów wskazuje na silniejsze i efektywniejsze instytucje publiczne. Ogólnie rzecz biorąc wy-niki sugerują, że instytucje lepszej jakości są negatywnie skorelowane z ryzykiem za-istnienia kryzysu gospodarczego. Jednocześnie wskaźniki takie jak skuteczność działa-nia rządu, mechanizmów odpowiedzialności, kontroli oraz stabilności politycznej nie tylko zmniejszają ryzyko wystąpienia ujemnego tempa wzrostu PKB, ale także wiążą się z szybszym rozwojem gospodarczym. Eksperci OECD swoimi wynikami badań po-twierdzili, że sprawność działania służb prawnych i sądowych, tzn. tych, które gwaran-tują wykonanie umów prywatnych, zapewniają właściwą ochronę praw własności, ma wpływ nie tylko na tempo wzrostu gospodarczego, lecz także na odporność gospo-darki danego kraju na wstrząsy zewnętrzne. Wyniki te są zgodne ze stwierdzeniami opisywanymi w literaturze, w której sugeruje się m.in., że kraje z lepszych instytucji są narażone na mniejszą łatwość i łagodniejsze przechodzenie zjawiska kryzysu [Acemo-glu i in. 2003; Rodrik 1998].

Drugim czynnikiem minimalizującym skutki kryzysu i wywołującym szybsze tem-po rozwoju gostem-podarczego są prokonkurencyjne regulacje odnoszące się do rynku produktów. Potwierdza to przeprowadzona analiza barier regulacyjnych w zakresie konkurencyjności, które wskazują na powiązanie dwóch obszarów rynku pracy i ryn-ku produktów. Wskaźnik mierzący obszar koni ryn-kurencyjności, stosowany przez OECD do oceny łącznej produktywność pracy i  kapitału (obejmuje regulacje rynku pracy i rynku produktów). Wskaźnik ten mierzy stopień deregulacji rynku produktów, która we właściwej skali zwiększa przepływy z mało wydajnych sektorów do sektorów wy-soko wydajnych i tym samym podnosi produktywność gospodarki ogółem. Dokład-niej wskaźnik ten mierzy częstość występowania barier regulacyjnych dla konkurencji poprzez państwową kontrolę działalności gospodarczej oraz ochrony operatorów, a także zwiększenia odporności gospodarczej na wstrząsy zewnętrzne.

W celu zwiększenia wzrostu gospodarczego w interesie danego kraju czy też sto-warzyszeń krajów leży stworzenie przepisów, które podnoszą poziom konkurencji na rynku produktów, co w konsekwencji może pobudzić produktywność na różnych in-nych poziomach, a tym samym zwiększyć wydajność ekonomiczną danego obszaru. Ponadto stwierdzić można, że zwiększenie efektywności gospodarczej w  wypadku

66

czynnika generującego wzrost gospodarczy nie odbywa się kosztem zwiększenia nie-stabilności na rynku finansowym.

W literaturze nie znaleziono bowiem dowodu na związek między regulacjami ryn-ku produktów i prawdopodobieństwiem ryzyka kryzysów finansowych. Jeśli chodzi o politykę handlową, to badania wskazują, że łatwiejszy dostęp do rynku wewnętrz-nego zwiększa zjawisko zaistnienia kryzysu gospodarczego – mierzowewnętrz-nego poprzez prawdopodobieństwa bliźniaczego kryzysu.

Kolejnym elementem, który może łagodzić ryzyko zaistnienia kryzysu gospo-darczego, jest wspomniana już wcześniej polityka rynku pracy. Regulacje rynku pracy i  polityka instytucji odpowiedzialnych za jej prowadzenie nie są neutralne dla wzrostu gospodarczego. Potwierdzeniem tego jest przeprowadzona analiza rynku pracy kraju, w którym systemy układów zbiorowych charakteryzują się wy-sokim stopniem decentralizacji w negocjacjach płacowych, w wyniku czego można się doszukiwać korelacji tego rozwiązania z wyższym wzrostem PKB. Chodzi o dwie kwestie związane z rynkiem pracy: poziom płacy, w szczególności poziom płacy mi-nimalnej, oraz prowadzona polityka rynku pracy danego kraju. Można wywniosko-wać, że porozumienia płacowe określone na poziomie firmy, a nie całego państwa mają tendencję do zwiększenia produktywności. Z drugiej strony wyższe płace mi-nimalne na poziomie centralnym, mimo że nie mają bezpośredniego wpływu na wzrost PKB, to w  pewnych sytuacjach mogą łagodzić skutki kryzysu. Jedną z  in-terpretacji tego wyniku może być stwierdzenie, że w obliczu negatywnego szoku w gospodarce wysokie płace minimalne zapobiegają gwałtownej redukcji przecięt-nego wynagrodzenia. Zjawisko takie w najniższym punkcie krzywej krajowej kon-sumpcji działa jak swoistego rodzaju amortyzator. Drugi z elementów rynku pracy wskakuje, że wyższe wydatki na aktywną politykę rynku pracy zmniejszają praw-dopodobieństwo wystąpienia ekstremalnych zdarzeń kryzysowego, a także mogą mieć efekt pozytywny w postaci przyspieszenia tempa wzrostu PKB. To sugeruje, że polityka zwiększenia efektywności pracy, a także właściwe dopasowanie oczekiwań pracodawców oraz pracowników ułatwiające aktywizację zawodową osób biernych są korzystne zarówno dla wzrostu gospodarczego, jak i  podnoszą odporność na wstrząsy gospodarcze.

67

Podsumowanie

Kryzysy gospodarcze są nieuniknionym elementem otaczającej nas rzeczywistości. Nie oznacza to jednak, że nie powinno się prowadzić działań mających na celu ogra-niczenie ryzyka ich wystąpienia bądź gdy to niemożliwe, zapewniających łagodniej-sze jego „przechodzenie”. Takimi czynniki mogą choćby właściwie przeprowadzone epizody konsolidacyjne, jak pokazały badania indywidualne, dopasowane do specy-fiki kraju. Działania te mają jednak bardziej charakter doraźny. W większym stopniu należy się skoncentrować na działaniach zmierzających do rozwiązania narastające-go problemu rozwarstwienia dochodowenarastające-go społeczeństwa. Służyć temu może kie-rowanie się wartościami w prowadzonej polityce społeczno-gospodarczej. Takiemu podejściu powinny towarzyszyć sprawnie działające instytucje publiczne oraz dobrze uregulowany rynek pracy.

68

Bibliografia

Arrow K.J. (1963), Social Choice and Individual Values, John Wiley & Sons, Inc., New York, London, Sydney.

Bałtowski M. (2015), Ewolucja ekonomii a nowy pragmatyzm Grzegorza W. Kołodki, „Ekonomista”, nr 5.

Bałtowski M. (2016), Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołodko, PWN, Warszawa.

Galbraith J.K. (1969), The Affluent Society, Houghton Miffl in Company Boston, Boston. Galbraith J.K. (2014), The End of Normal: The Great Crisis and the Future of Growth, Free Press, New York.

Giza W. (2016), Nowy pragmatyzm Grzegorza W. Kołodki – o poszukiwaniach ekono-mii przyszłości, [w:] Bałtowski M., Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołodko, PWN, Warszawa.

Gejec W. (2016), Pragmatyzm ekonomiczny a rozwój społeczno-gospodarczy, [w:] Bał-towski M., Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołod-ko, PWN, Warszawa.

Kołodko G.W. (2013), Dokąd zmierza świat. Ekonomia polityczna przyszłości, Prószyń-ski i S-ka, Warszawa.

Kołodko G.W. (2014), Nowy Pragmatyzm, czyli ekonomia i  polityka dla przyszłości, „Ekonomista”, nr 2.

Kołodko G.W. (2010), Świat na wyciągnięcie myśli, Prószyński i S-ka, Warszawa. Koźmiński A.K. (1995), Mikro i makrospołeczna równowaga funkcjonalna w warun-kach transformacji, „Ekonomista”, nr 1–2.

Mączyńska E. (2016), Inkluzywność jako cecha przyszłego ładu społeczno-gospodar-czego, [w:] Bałtowski M., Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzego-rza W. Kołodko, PWN, Warszawa.

Niekipielow A. (2006), Stanowlenije i funkcyonirowanije ekonomiczeskich institutow. Ot «robinzonady » do rynocznoj ekonomiki, osnowannoj na indiwidualnom proizvod-stwie, Ekonomist, Moskwa.

69 Niekipielow A. (2016), Nowy pragmatyzm Grzegorza W. Kołodki – alternatywa czy

uzupełnienie czystej teorii ekonomii?, [w:] Bałtowski M., Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołodko, PWN, Warszawa.

Smith A. (2007), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 1 i 2, wyd. 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Shillera R.J. (2016), Finanse a dobrobyt społeczny, Wydawnictwo PTE, Warszawa. Veblen T. (2008), Teoria klasy próżniaczej, MUZA SA, Warszawa.

European Commission (2010), Public Finances in EMU – 2010. Luxembourg: Publica-tions Office of the European Union.

European Commission (2015), Report on Public Finances in EMU. Luxembourg: Publi-cations Office of the European Union.

International Monetary Fund (IMF) (2010), From Stimulus to Consolidation: Revenue and Expenditure Policies in Advanced and Emerging Economies, Washington.

International Monetary Fund (IMF) (2016), Fiscal Monitor: Debt—Use It Wisely, Wa-shington, October.

OECD (2007), Economic Outlook, June 2007, Chapter IV. Fiscal Consolidation: Lessons from past experience, Paris: OECD.

OECD (2009), Economic Outlook, March 2009, Chapter III. The Effectiveness and Scope of Fiscal Stimulus, Paris: OECD.

OECD Economic Outlook 100 database.

Prasad E., Sorkin I. (2009), Assessing the G–20 Stimulus Plans: A Deeper Look, [onli-ne], https://www.brookings.edu/articles/assessing–the–g–20–stimulus–plans–a–de-eper–look/, dostęp: 5 marca 2017.

71

Tom XVIII | Zeszyt 9 | Część I | ss. 71–85