XXI wieku, ale niosą także ogromną listę zagrożeń, co bezpośrednio od-działuje na zmianę profilu klienta, który korzysta ze wsparcia szeroko rozumianego systemu pomocy społecznej.
nowe media jako miejsce doświadczania kryzysu
Obecnie działania interwencyjne, realizowane na terenie kraju przede wszystkim przez Ośrodki Interwencji Kryzysowej, opierają się na pracy się z osobami dotkniętymi kryzysami, które mają swe źródło w rozmaitych sy-tuacjach, dających się sprowadzić do czterech głównych kategorii. Pierw-szy typ kryzysu ma charakter rodzinny – mamy tutaj do czynienia z takimi sytuacjami, jak: kryzysy związane z etapem życia rodzinnego, kryzysy mał-żeńskie we wczesnej lub późnej fazie związku, przemoc w rodzinie. Druga kategoria kryzysów dotyczy osób doświadczających trudności o podłożu psychiatrycznym – w tej kategorii mamy do czynienia m.in. z próbami samobójczymi, problemami osobowościowymi oraz wszelkimi kryzysami, które wynikają z zaburzeń psychicznych. Na trzecią grupę składają się kryzysy psychospołeczne – osoby w tej grupie zmagają się z takimi pro-blemami, jak: bezrobocie, trudności mieszkaniowe, uzależnienia. Czwartą i zarazem ostatnią grupą stanowią tzw. kryzysy sytuacyjne – mam tutaj na myśli przede wszystkim, zdarzenia nagłe, nieprzewidywalne, jak np. utrata bliskiej osoby. Obserwując rynek usług pomocowych w Polsce, bardzo często zapomina się o nowym profilu klienta, który lada moment wejdzie, a być może już wszedł, do struktur pomocowych, chodzi mianowicie o osoby, które doświadczają kryzysu w szeroko rozumianych nowych mediach, a przede wszystkim w sieci. Czy aby na pewno struktury pomocy społecznej są przygotowane do udzielania pomocy tej kategorii klientów?
Można by zatem pokusić się o piątą kategorię – rozszerzając tym samym prezentowany wyżej katalog – dotyczącą kryzysów związanych z postępem technologicznym, w których mamy do czynienia z ludźmi doświadcza-jącymi e-wykluczenia, cyberprzemocy, stalkingu, cyberstalkingu, flamingu, zastraszania online, kradzieży tożsamości, dyskredytacji w świecie online.
Należy zwrócić uwagę, że bez względu na rodzaj kryzysu, z którym zmaga się osoba, wspólnym mianownikiem jest sytuacja kryzysowa,
a więc zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych wpływający na dany układ w taki sposób, iż zaczynają się i trwają w nim zmiany. Re-zultatem tych zmian może być jakościowo nowy układ lub nowa struktura i funkcja w układzie istniejącym (Badura-Madej 1996: 15–18).
nowe zjawiska wymagające pomocy interwencyjnej
Jednym z głównych, nowych obszarów pracy jest cyberprzemoc, czyli prze-moc z użyciem nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, przez które rozumiemy głównie Internet. Cyberprzemoc może przybierać następujące formy:
• przemoc werbalną (wulgarne i obraźliwe wyzwiska);
• przemoc wizualną (zdjęcia i filmy opublikowane w sieci wbrew woli danej osoby);
• publikowanie kompromitujących materiałów;
• podszywanie się pod kogoś i publikowanie treści w jego imieniu;
• wykluczanie z aktywności internetowej (np. nieprzyjmowanie do wspólnej grupy na popularnych portalach społecznościowych) (Wojtasik 2008: 6–7).
Cyberprzemoc może przejawiać się na kilku istotnych obszarach, ude-rzając w godność, poczucie wartości osoby korzystającej z sieci:
• flaming, rozumiany jako nagłe wybuchy gniewu, np. w wiadomo-ściach tekstowych;
• zastraszanie online, rozumiane jako regularne wysyłanie wiadomo-ści tekstowych mających na celu wprowadzenie odbiorcy w stan niepo-koju, np. poprzez e-mail;
• cyberstalking, rozumiany jako zaszczuwanie osoby w wirtualnej rze-czywistości, które najczęściej przejawia się poprzez wysyłanie gróźb;
• dyskredytacja, rozumiana jako rozsyłanie fałszywych informacji w sieci na temat danej osoby;
• podszywanie się pod kogoś, czyli podawanie się za kogoś w prze-strzeni wirtualnej;
• wykluczenie, przejawiające się poprzez eliminowanie z grupy online (Stanek 2014: 39).
Istotą tego zjawiska jest anonimowość, jaką stwarzają nowe media, dając sprawcy poczucie władzy i sprawstwa, a także przewagi nad ofiarą.
Siłą oprawcy nie jest w tym wypadku siła fizyczna, a umiejętność wyko-rzystywania możliwości, jakie dają nam nowe media. Problemem tego rodzaju przemocy jest szybkość publikowania materiałów skierowanych przeciwko ofierze oraz ich powszechna dostępność w sieci, dlatego jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne (Stanek 2014: 38).
Kolejnym obszarem pracy są klienci, którzy doświadczyli bądź do-świadczają tzw. cyberbullingu, rozumianego w sposób szeroki jako forma mobbingu zachodząca za pośrednictwem nowych mediów, przejawiająca się poprzez: oczernianie, szykanowanie, tyranizowanie i wyszydzanie w sieci. Brakuje jednoznacznego polskiego odpowiednika nazwy zja-wiska cyberbullyingu, jako że funkcjonujący termin powstał w oparciu o pochodzące z języka angielskiego wyrażenie bully, oznaczające „ter-roryzowanie, nękanie, znęcanie się nad słabszym”. Cyberbulling może być także stosowany za pośrednictwem telefonów komórkowych i innych urządzeń komunikacyjnych, które umożliwiają umieszczanie np. obraźli-wych komentarzy lub rozpowszechnianie nieprawdzinp. obraźli-wych informacji na temat jakiejś osoby – działania te są krzywdzące dla ofiar tego typu agresji.
Na szczególną uwagę wśród zagrożeń wynikających z rozwoju nowych mediów zasługuje zjawisko groomingu będące rodzajem relacji między osobą dorosłą a dzieckiem, którą ten pierwszy podejmuje w celu uwie-dzenia i wykorzystania seksualnego swojej ofiary. Może to polegać na prezentowaniu dziecku materiałów pornograficznych, wyłudzaniu od niego intymnych zdjęć, zmuszaniu do tworzenia nagrań w trakcie wyko-nywania czynności seksualnych, aż po fizyczne krzywdzenie seksualne.
Praca z osobą doświadczającą zagrożeń w nowych mediach
W każdym z wyżej wymienionych nowych obszarów praca interwencyj-na powininterwencyj-na przebiegać interwencyj-na trzech głównych płaszczyzinterwencyj-nach, odnoszących się do triady: ofiara, sprawca oraz świadek. Postaci te charakteryzu-je odmienny stan emocjonalny. Pracując z osobą, która doświadczyła przykrych zdarzeń w sieci, należy pamiętać, że odczuwa ona najczęściej
silną izolację, a także skrajne emocje, które mogą przejawiać się poprzez myśli, a nawet próby samobójcze. Praca ze sprawcą przemocy w sieci jest równie istotna co praca z jej ofiarą. Osoba taka może bagatelizować swoje działania, traktując je w kategoriach, np. niewinnego żartu – bar-dzo często w toku pracy okazuje się, że sprawca przejawiał tego typu zachowania w sieci, ponieważ sam obawiał stać się ofiarą. Istotnym ele-mentem w diagnozowaniu tego typu przypadków jest także rozmowa ze świadkami tego zdarzenia, których postawa może mieć istotny wpływ na dalszy rozwój sytuacji. Zazwyczaj tę grupę charakteryzują trzy postawy:
asystowanie sprawcy, obojętność bądź przeciwstawienie się oprawcy lub wsparcie ofiary.
Profilaktyka zachowań ryzykownych
Omawiane zagrożenia nie mają swego źródła jedynie w złych intencjach sprawców, ale bardzo często spowodowane są ryzykownymi zachowania-mi w sieci, które zwiększają prawdopodobieństwo tego, że doświadczymy przykrych sytuacji w świecie wirtualnym. Przykładem może być tutaj seksting, rozumiany jako przesyłanie zdjęć lub filmów o charakterze in-tymnym. Osoby uprawiające sexting zwykle nie myślą o tym, że przesłany materiał, który nadały do konkretnego odbiorcy, może trafić także do innych osób, przez co utracą jakąkolwiek kontrolę nad rozwojem sytuacji.
Istotną kwestią w tego typu przypadkach jest profilaktyka obejmująca przede wszystkim edukację na temat cielesności, seksualności oraz pry-watności człowieka.
W sieci mamy do czynienia z ogromną liczbą nieodpowiedzialnych zachowań ze strony jej użytkowników, które mogą nieść bardzo poważne konsekwencje:
• poszukiwanie, prezentowanie i publikowanie treści związanych z seksualnością;
• umieszczanie obcych osób na liście internetowych przyjaciół;
• udostępnianie swoich danych osobom bliżej nieznanym;
• wysyłanie swoich zdjęć nieznajomym;
• spotkania z nieznajomymi poznanymi online;
• udawanie w Internecie kogoś innego, niż się jest w rzeczywistości.
Profilaktyka zachowań ryzykownych w sieci powinna przebiegać rów-nocześnie na kilku płaszczyznach:
• podnoszenie wiedzy nauczycieli i pedagogów, poprzez szkolenia, konferencje, warsztaty i seminaria;
• uświadamianie rodziców w ramach spotkań edukacyjnych, warsztatów;
• profilaktyka uniwersalna i selektywna kierowana do uczniów w ra-mach warsztatów, prelekcji, zajęć edukacyjnych.
Podsumowując omawianą tematykę, nie sposób pominąć standardów pracy z tym rodzajem klienta. Sam standard pracy z osobą, która doświad-czyła negatywnych zjawisk w sieci, powinien obejmować wsparcie takiej osoby, całościową diagnozę sytuacji, współpracę z rodzicami/opiekunami w przypadku dzieci, ustalenie zasad postępowania, przygotowanie oferty pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w razie konieczności poinfor-mowanie organów ścigania.
Bibliografia
Badura-Madej, 1996: Podstawowe pojęcia teorii kryzysu i interwencji kryzysowej, w: Badura-Madej W., oprac.: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Warszawa.
Prensky M., 2010: Digital Natives. Partnering for Real Learning. Thousand Oaks, CA: Corwin.
Stanek K., 2014: Praca socjalna z osobą lub rodziną z problemem przemocy, Warszawa.
Wojtasik Ł., 2008: Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska, w: Wojtasik Ł., red.:
Jak reagować na cyberprzemoc – poradnik dla szkół, Warszawa.
Abstract
new media as a new area of work for social services
The article addresses the problem of new threats that occur in the so-called new media. The author pays special attention to such aspects as: cyber violence, sexting, dangerous contacts and seduction, harmful content, risky behavior of Internet users, self-destructive and anti-social behavior. The article also includes recommenda-tions that should be implemented in order to use the so-called new media in a safe way. The purpose of the article is to present a change in the profile of the client, which enters the structure of the broadly understood social assistance system.
Abstrakt
Szybki rozwój Internetu i mediów społecznościowych implikuje powstanie sze-rokiego pola dla rozwoju komunikacji międzyludzkiej i działalności twórczej, co w praktyce może również stwarzać przestrzeń dla wielu wątpliwości dotyczących prawnej oceny powstałych zdarzeń. Na uwagę zasługują tu w szczególności ak-tywności, takie jak udostępnianie treści w Internecie, komentowanie treści na portalach społecznościowych, czy wreszcie tworzenie utworów w ramach działal-ności fanowskiej. W aktualnym stanie prawnym, wychodząc naprzeciw postępowi technologii, konieczne jest bieżące dostosowywanie dokonywanej wykładni na drodze judykatów sądowych.
Nowoczesne technologie w sposób szczególnie istotny wpływają na wykładnię, rozumienie i kształt obowiązującego prawa. Możliwość ko-munikowania się na odległość, kreowania i publikowania treści, a także wchodzenia z innymi użytkownikami sieci w różnego rodzaju interakcje generuje nieustannie nowe wyzwania związane ze stosowaniem prawa.
W środowisku tym coraz większego znaczenia w wymiarze praktycznym nabiera prawo autorskie. Właśnie ta dyscyplina prawa wywiera istotny wpływa na ocenę legalności działań podejmowanych zarówno w Interne-cie, jak i za pomocą mediów społecznościowych. Wśród podstawowych dylematów i wyzwań, jakie stoją przed współczesnym prawem autor-skim, warto wskazać na zagadnienia: udostępniania treści w Internecie,
Uniwersytet Jagielloński w krakowie