Kanał kredytowy oraz bilansowy mechanizmu transmisji impulsów polityki

W przypadku kanału kredytowego mechanizmu transmisji polityki pienięż-nej bank centralny wpływa na podaż kredytu bankowego w gospodarce. W przypadku restrykcyjnej polityki monetarnej, bank centralny wykorzystując operacje otwartego rynku może doprowadzić do spadku bazy monetarnej i zmniejszyć ilość pieniądza rezerwowego w bankach komercyjnych. Mniejsza

7

A. K a ź m i e r c z a k, Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, op. cit., s. 117–118.

8 A. R u b r y c k a - D e t t l a f f, Polityka stóp procentowych narodowego banku polskiego i jej

implikacje makroekonomiczne w latach 1999–2004, [za:] zasoby witryny internetowej:

http://pecunia.ue.poznan.pl/pien_ryn_inw/7_A.Rubrycka.pdf [20.01.2010].

9

A. K a ź m i e r c z a k, Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, op. cit., s. 118–119.

10 Procesy restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Warszawa 1998, s. 1–5.

54

ilość płynnych rezerw banków komercyjnych powoduje, że stawki na rynku międzybankowym rosną. Zmienia się struktura aktywów banków komercyjnych, która przejawia się we wzroście papierów wartościowych oraz spadku wolnych

środków na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym. W

momen-cie niemożności skompensowania spadku płynnych rezerw bankowych przez zamianę papierów wartościowych na środki służące do ekspansji kredytowej lub braku innych możliwości, ograniczona zostaje podaż pieniądza. Zwykle wiąże się to ze wzrostem stopy procentowej, a tym samym z niższym poziomem inwe-stycji i konsumpcji, spadkiem produkcji oraz mniejszą presją inflacyjną. Należy jednak podkreślić, że proces dostosowywania gospodarki do wyższych stóp procentowych istotniej wpływa na ograniczenie popytu konsumpcyjnego niż popytu inwestycyjnego. Popyt inwestycyjny uzależniony jest bardziej od długo-terminowych stóp procentowych, które zależą w większej mierze od

przewidy-wań inflacyjnych niż krótkotrwałych zmian na rynku pieniądza¹¹. Kanał kredytu

bankowego odgrywa znaczącą rolę w systemie finansowym wtedy, gdy banki są jedynym źródłem finansowania dla części kredytobiorców oraz bank centralny ma wpływ na zmiany podaży kredytów. Kanał kredytów bankowych

przedsta-wia się następująco¹²:

Schemat 2.2. Kanał kredytowy

M ↑ → depozyty bankowe ↑ → kredyty bankowe ↑ → I ↑ → Y ↑ gdzie:

M – ekspansywna polityka pieniężna,

I – wydatki inwestycyjne,

Y – zagregowany nominalny produkt krajowy brutto.

Ekspansywna polityka pieniężna poprzez wzrost rezerw i depozytów ban-kowych pozwala na rozszerzenie akcji kredytowej i przez to na większą liczbę udzielonych kredytów inwestycyjnych. To prowadzi do wzrostu poziomu inwe-stycji, a co się z tym wiąże, również produktu globalnego.

W tym miejscu warto podkreślić fakt, że inwestycje w gospodarce mogą ro-snąć nawet, jeśli stopa procentowa nie spada, jak również poziom inwestycji

może maleć, pomimo że stopa procentowa ulega obniżeniu¹³:

11

G. P i e t r z y k, op. cit., s. 2.

12

F. S. M i s h k i n, The Channels of Monetary Transmission. Lessons for Monetary Policy, „National Bureau of Economic Research Working Paper” 1996, no. 5464, s. 37.

13

55 Schemat 2.3. Dostępność kredytów a inwestycje

M ↑ → V ↑ → I ↑ → Y ↑ M ↓ → V ↓ → I ↓ → Y ↓ gdzie: M – podaż pieniądza, V – wolumen kredytów, I – wydatki inwestycyjne,

Y – zagregowany nominalny produkt krajowy brutto.

To, w jakim stopniu powyżej przedstawiony mechanizm transmisji impul-sów polityki pieniężnej wpływa na gospodarkę, zależy od siły związku pomię-dzy wartością kredytów bankowych a wielkością inwestycji. Nie jest łatwo

okre-ślić, czy to dostępność kredytu oddziałuje na rozmiary inwestycji czy też

war-tość realizowanych projektów inwestycyjnych wpływa na rozmiary działalności

kredytowej¹⁴.

Oprócz kanału kredytów bankowych, istotną rolę w mechanizmie transmisji polityki pieniężnej odgrywa również kanał bilansowy. Pośrednictwo bilansowe wiąże się z problemem asymetrii informacji na finansowych rynkach kredyto-wych, gdzie jedna ze stron transakcji nie posiada dostatecznych informacji o drugiej stronie. Banki pełnią istotną rolę w systemie finansowym, gdyż są przystosowane do rozwiązywania problemów asymetrii informacyjnej na ryn-kach kredytowych. Pożyczkobiorcy mający szczególne kontakty z bankami, którzy często korzystają z kredytu bankowego jako najlepszego źródła kapitału, w przypadku ekspansywnej polityki pieniężnej mają zwiększony dostęp do kre-dytów bankowych. W przypadku pośrednictwa bilansowego problem asymetrii informacji częściej spotyka przedsiębiorstwa o niższej wartości netto, znajdując odzwierciedlenie w negatywnej selekcji i ryzyku nadużycia. Negatywna selekcja to szczególna sytuacja, w której asymetria informacji prowadzi do zawodności rynku oraz błędnych decyzji kredytowych banków, opartych często na informa-cjach historycznych o kliencie a nie stricte ekonomicznych. Z kolei ryzyko nad-użycia występuje wtedy, gdy przedsiębiorstwo prowadzi nieetyczną grę wobec banku i wykorzystuje na swoją korzyść umowę bankową, nie respektując swoich zobowiązań. Ma to odzwierciedlenie w procesie kredytowania, gdy klient prze-znacza zaciągnięty kredyt na cele niezgodne z przeznaczeniem. Poniższe

równa-nie przedstawia pierwszy kanał pośrednictwa bilansowego¹⁵.

14 Ibidem, s. 119.

15

56

Schemat 2.4. Kanał bilansowy związany z ceną kapitału

M ↑ → Pe ↑→ negatywna selekcja ↓ → ryzyko nadużycia ↓ →

→ kredytowanie ↑ → I ↑ → Y ↑

gdzie:

M – ekspansywna polityka pieniężna,

Pe – ceny akcji,

I – wydatki inwestycyjne,

Y – zagregowany nominalny produkt krajowy brutto.

Schemat 2.4 obrazuje sytuację, kiedy ekspansywna polityka pieniężna

po-woduje wzrost cen akcji (Pe) i prowadzi do zwiększenia wartości netto

przedsię-biorstw, większych wydatków inwestycyjnych oraz większego popytu zagrego-wanego. Wyższy poziom cen aktywów wzmacnia zdolność kredytobiorców do pożyczania. To z kolei pozwala im więcej wydawać i inwestować, gdyż wzrost cen osłabia ich realną wartość zaległych zobowiązań. Z drugiej strony wyższy produkt zagregowany jest wynikiem osłabienia problemów negatywnej selekcji i ryzyka nadużycia wynikających z podniesienia ceny kapitału podmiotów

go-spodarczych oraz ich możliwości rozwoju¹⁶.

W ramach drugiego kanału bilansowego, związanego tym razem ze stru-mieniem pieniądza, główną rolę odgrywają krótkoterminowe, nominalne stopy

procentowe¹⁷.

Schemat 2.5. Kanał bilansowy związany ze strumieniem pieniądza

M ↑ → i ↓ strumień pieniądza ↑ → negatywna selekcja ↓ →

→ ryzyko nadużycia ↓ → kredytowanie ↑ → I ↑ → Y ↑

gdzie:

M – ekspansywna polityka pieniężna,

i – stopa procentowa,

I – wydatki inwestycyjne,

Y – zagregowany nominalny produkt krajowy brutto.

W wyniku ekspansywnej polityki monetarnej nominalne stopy procentowe ulegają obniżeniu, co wpływa korzystnie na bilans przedsiębiorstwa, zwiększa-jąc jego płynność i ułatwiazwiększa-jąc pożyczkodawcom weryfikację zdolności przed-siębiorstwa do zaciągnięcia zobowiązania. To prowadzi do osłabienia

16

M. I a c o v i e l l o, House Prices, Borrowing Constraints and Monetary Policy in the

Busi-ness Cycle, Boston College, Boston, 06.12.2004, s. 3. 17

57

mów negatywnej selekcji i ryzyka nadużycia, a przez to do zwiększenia akcji kredytowania podmiotów gospodarczych, wyższych wydatków inwestycyjnych

i następnie wzrostu produktu globalnego¹⁸.

Natomiast w przypadku trzeciego kanału bilansowego przedsiębiorstw główną rolę odgrywa ogólny poziom cen (P). Polega on na tym, że zobowiąza-nia przedsiębiorstw są wyrażone w ujęciu nominalnym i w momencie wzrostu poziomu cen, wartość płatności z tytułu zadłużenia ulega obniżeniu w wyrażeniu

realnym. Proces ten został zilustrowany poniżej¹⁹:

Schemat 2.6. Kanał bilansowy przedsiębiorstw związany z ogólnym poziomem cen

M ↑ → nieoczekiwany P ↑ → negatywna selekcja ↓ →

→ ryzyko nadużycia ↓ → kredytowanie ↑ → I ↑ → Y ↑

gdzie:

M – ekspansywna polityka pieniężna,

P – ogólny poziom cen,

I – wydatki inwestycyjne,

Y – zagregowany nominalny produkt krajowy brutto.

W powyższym schemacie ekspansywna polityka pieniężna banku central-nego, poprzez obniżenie stóp procentowych, w dalszej perspektywie skutkuje wzrostem cen na rynku, powodując wzrost realnej wartości aktywów netto przedsiębiorstw, co w konsekwencji łagodzi problem negatywnej selekcji i ry-zyka nadużycia oraz prowadzi do wzrostu wydatków inwestycyjnych i zagrego-wanego produktu krajowego.

Podsumowując, w szczególności to ekspansywna polityka monetarna przy-czynia się bezpośrednio do wzrostu popytu na kredyty bankowe poprzez kanał kredytowy lub pośrednio przez polepszenie wartości netto przedsiębiorstw

i redukcję kosztów związanych z osłabieniem asymetrii informacji²⁰.