Rozdział 2. Oddziaływanie banku centralnego na sektor bankowy i gospodarkę
2.3. Metody realizacji polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego i Narodowe-
2.3.2. Polityka operacji depozytowo-kredytowych Europejskiego Banku Centralnego
Europejskiego Banku Centralnego i Narodowego Banku Polskiego
Operacje depozytowo-kredytowe zwane również standing facilities to in-strument dający możliwość zaciągania kredytu na okres jednego dnia (O/N) lub składania depozytu w banku centralnym na koniec dnia. Operacje kredytowo--depozytowe przeprowadzane są w celu łagodzenia wahań krótkookresowych stóp rynku międzybankowego. W przeciwieństwie do operacji otwartego rynku, których inicjatorem jest bank centralny, operacje depozytowo-kredytowe prze-prowadzane są z inicjatywy banków komercyjnych. Do tych operacji
zalicza-my103: depozyt na koniec dnia oraz kredyt na koniec dnia (w Polsce kredyt
lom-bardowy).
Banki, które na koniec dnia dysponują niezagospodarowanymi środkami pieniężnymi, mają możliwość zdeponowania ich w banku centralnym,
wyko-rzystując instrument depozyt na koniec dnia (deposit facility)104. Jest to forma
absorpcji nadmiernej płynności na rynku, a jednocześnie sposób wyznaczania dolnej granicy dla wahań jednodniowych rynkowych stóp procentowych
(EONIA, POLONIA)105. Oprocentowanie depozytu na koniec dnia jest
za-zwyczaj niższe od właściwej stopy rynkowej. Depozyt kontrahenta składany w banku centralnym nie otrzymuje zabezpieczenia. W Eurosystemie dostępu do depozytu udziela bank centralny państwa członkowskiego, w którym znaj-duje się siedziba instytucji kredytowej – deponenta. Nie ma ograniczeń, co do
101
Instrumenty wykorzystane przez NBP oraz EBC w okresie kryzysu finansowego zostały dokładniej opisane w rozdziale 5.
102
Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009, Narodowy Bank Polski, War-szawa, czerwiec 2009, s. 13.
103
W. B o g u s ł a w s k a, Instrumenty polityki pieniężnej NBP w kontekście dostosowań do
wymogów ESBC, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, [za:] zasoby witryny internetowej:
www.konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Boguslawska-Szczecin-polski.pdf [09.04.2011].
104 The Implementation…, op. cit., s. 55.
105
81
kwoty depozytu, a terminem zapadalności depozytów jest następny dzień
roboczy106.
W Polsce cenę jednodniowego depozytu środków banków komercyjnych
w banku centralnym wyznacza stopa depozytowa107. NBP wprowadził stopę
depozytową banku centralnego 1 grudnia 2001 r., która określa dolną granicę wahań dla stóp procentowych rynku międzybankowego o terminie zapadalności ograniczonym do jednego dnia. Oprocentowanie depozytu mieści się poniżej stopy lombardowej (górnego pułapu wahań stóp procentowych) oraz stopy
refe-rencyjnej108. Z tego depozytu mogą korzystać wszystkie banki, które mają
ra-chunek w NBP. Depozyt składa się przed końcem dnia operacyjnego a zwracany
jest na początku następnego dnia operacyjnego109.
Z kolei kredyt na koniec dnia (credit facility), jest przyznawany bankom, które na koniec dnia muszą uzupełnić środki na swoich rachunkach w banku centralnym. Bank centralny nie ogranicza dostępu do tego kredytu, jedynym warunkiem jest posiadane przez banki zabezpieczenie w postaci papierów war-tościowych. Kredyt na koniec dnia zaopatruje banki w płynność w czasie koń-cowych rozliczeń między bankami określając tym samym górny pułap dla stopy rynkowej overnight. Stopa oprocentowania takich kredytów jest wyższa niż rynkowa, ze względu na brak limitów kredytowych i innych ograniczeń ich do-stępności (poza obowiązkiem przedstawienia aktywów zabezpieczających). Jed-ną z form udzielania kredytów banku centralnego na koniec dnia, może być umowa z przyrzeczeniem odkupu z terminem overnight. Wtedy własność
akty-wów będących zabezpieczeniem kredytu, przechodzi na kredytodawcę110. Bank
centralny państwa członkowskiego udziela dostępu do kredytu na koniec dnia instytucji kredytowej ustanowionej w danym kraju. Oprocentowanie tego
kredy-tu wyznaczone jest przez stałą stopę marginal lending rate111.
Kredyt lombardowy, jako instrument umożliwiający zaciąganie krótkoter-minowych pożyczek gotówkowych przez banki komercyjne w banku centralnym jest kredytem udzielanym pod zastaw papierów wartościowych, których opro-centowanie wyznacza stopa lombardowa. Od 2001 r. horyzont czasowy dla kre-dytu lombardowego zmniejszono do jednego dnia, a jego udzielenie uzależniono od spłaty kredytu zaciągniętego w poprzednim dniu operacyjnym. Banki komer-cyjne mogą zadłużyć się z tytułu kredytu lombardowego tylko do pewnej
106 B. M u c h a - L e s z k o, Strefa euro. Wprowadzenie. Funkcjonowanie. Międzynarodowa
rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 141–142. 107 A. K a ź m i e r c z a k, Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, op. cit., s. 153.
108
Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w 2006 roku, Narodowy Bank Pol-ski, Warszawa 2007, s. 24.
109
Raport roczny 2001, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2002, s. 28.
110 M. S o b o l, Polityka…, op. cit., s. 195.
111
82
wyznaczonej kwoty, np.: do 80% wartości zastawionych papierów
wartościo-wych. Od 27 października 2008 r., zgodnie z uchwałą nr 44 Zarządu NBP112
rozszerzono zakres zabezpieczeń kredytu lombardowego o następujące papiery wartościowe zdeponowane w Krajowym Depozycie Papierów
Wartościo-wych113: obligacje Europejskiego Banku Inwestycyjnego, listy zastawne,
obliga-cje komunalne i obligaobliga-cje korporacyjne emitentów krajowych.
Bank centralny stosuje stopę kredytu lombardowego, jako góry pułap zmian krótkoterminowych stóp rynku międzybankowego. W sytuacjach nadzwyczaj-nych jest to limit ograniczający większe wahania stóp procentowych. Kredyty lombardowe są jednak wykorzystywane sporadycznie przez banki komercyjne, jedynie w momentach występowania krótkoterminowych dużych niedoborów płynności. Ten instrument banku centralnego traktuje się jako kredyt ostatniej instancji i jest wykorzystywany przez banki komercyjne do zachowania
bezpie-czeństwa finansowego oraz minimalizacji ryzyka utraty płynności114.
Do innych elementów oddziaływania NBP na rynek pieniężny należy zali-czyć kredyt techniczny w złotych (intraday credit) oraz kredyt techniczny
w euro (kredyt śróddzienny w euro (euro intraday credit))115. Nie należą one
jednak do operacji depozytowo-kredytowych, ani nie są podstawowymi instru-mentami należącymi do triady narzędzi polityki pieniężnej.
Zasady operacji depozytowo-kredytowych (standing facilities) w Polsce zostały w istotnym stopniu dostosowane do sposobu ich przeprowadzania przez EBC. Od kwietnia 2000 r. skrócono horyzont czasowy dla kredytu lom-bardowego do 1 dnia w celu harmonizacji z zasadami obowiązującymi w stre-fie euro. Kredyt lombardowy NBP, tak jak w EBC, zabezpieczany jest skar-bowymi papierami wartościowymi. Od grudnia 2001 r. NBP wprowadził moż-liwość składania depozytu na koniec dnia przez banki komercyjne w banku centralnym, dostosowując w ten sposób regulacje NBP dotyczące depozytu do obowiązujących w strefie euro. W Polsce i strefie euro stopa lombardowa oraz depozytowa stanowią korytarz dla wahań jednodniowych stóp procentowych
(overnight)116.
112
Uchwała Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 13 października 2008 r.
zmienia-jąca uchwałę w sprawie wprowadzenia „Regulaminu refinansowania banków kredytem lombar-dowym przez Narodowy Bank Polski”, DzU NBP nr 16, 15 października 2008 r. oraz Instrumenty Polityki Pieniężnej Narodowego Banku Polskiego w 2008 roku. Płynność sektora bankowego,
Raport NBP, Warszawa 2009, s. 28.
113
J. O s t a s z e w s k i, op. cit., s. 360.
114
Ibidem, s. 360–361.
115 Instrumenty polityki pieniężnej Narodowego Banku Polskiego w 2008 roku, op. cit., s. 24–25.
116
83
2.3.3. Polityka rezerwy obowiązkowej Europejskiego Banku Centralnego