Stopy procentowe Europejskiego Banku Centralnego oraz Narodowego Banku

Europejski Bank Centralny wyznaczając krótkoterminowe stopy procento-we dla państw strefy euro oddziałuje na funkcjonowanie całego rynku finanso-wego, jak i na inne warunki makroekonomiczne. Wyróżnia się trzy kluczowe

stopy procentowe EBC, są to⁷⁰:

− krańcowa stopa pożyczkowa (marginal lending facility rate), to stopa, po

jakiej wszystkie krajowe banki centralne strefy euro oferują pożyczki bankom

67 Real Interest Rate: Movements and Determinants, „Deutsche Bundesbank Monthly Re-port” 2001, no. 7, s. 31.

68 W. D ę b s k i, op. cit., s. 106.

69

T. G r u s z e c k i, op. cit., s. 180.

70

P. T e m p e r t o n, S J. A. F e l b e r g (red.), Euro Wspólna Waluta, Warszawa 2001, s. 194–195.

106

charakteryzującym się w danym momencie niskim stanem płynności, jest to zarazem górny próg stóp procentowych dla pożyczek overnight;

− stopa depozytowa (deposit facility rate), jest to stopa, jaką narodowe

banki centralne strefy euro oferują bankom za złożenie depozytu jednodniowe-go, poza tym określa ona minimalny poziom stóp procentowych overnight;

− stopa repo podstawowych operacji refinansowych (main refinancing

ope-rations rate), to stopa siedmiodniowych papierów wartościowych

podstawo-wych operacji refinansopodstawo-wych przeprowadzanych przez EBC. Zatem stopa repo jest minimalną stopą procentową, po której składane są oferty w ramach

pod-stawowych operacji refinansowych⁷¹.

Istotnym jest fakt, że gospodarki krajów euro różnie reagują na politykę stóp procentowych EBC. Ze względu na różny poziom inflacji w krajach UGiW, podstawowe stopy procentowe wyznaczane przez EBC oznaczają różne realne

stopy procentowe w poszczególnych krajach⁷². Po decyzjach Rady Prezesów

dotyczących poziomu podstawowych stóp procentowych w strefie euro, Zarząd EBC odpowiada za wdrażanie podjętych decyzji w kwestii polityki pieniężnej. Realizacja ustaleń podjętych przez Radę odbywa się poprzez sterowanie krótko-terminowymi stopami procentowymi oraz przez zarządzanie płynnością na ryn-ku pieniężnym. Działalność EBC związana z prowadzeniem polityki stóp pro-centowych odbywa się w oparciu o ramy operacyjne. Jest to zbiór instrumentów i procedur, przy pomocy których bank centralny wdraża decyzje Rady Prezesów. Do takich instrumentów należą operacje otwartego rynku, przy pomocy których EBC zarządza płynnością w sektorze bankowym strefy euro i stara się zbliżyć krótkoterminowe stopy procentowe rynku pieniężnego do poziomu podstawo-wych stóp procentopodstawo-wych wyznaczanych przez Radę. Wśród instrumentów wy-korzystywanych do sterowania krótkoterminowymi stopami procentowymi znajdują się, poza operacjami otwartego rynku, również wymóg utrzymania

rezerwy obowiązkowej oraz operacje banku centralnego na koniec dnia⁷³.

Instrumenty operacji depozytowo-kredytowych oraz operacje refinansujące EBC wyznaczają korytarz zmian dla rynkowych krótkoterminowych stóp pro-centowych. Rada Zarządzająca EBC wyznaczyła korytarz, w którym rynkowa stopa typu overnight – EONIA może fluktuować. Od stycznia 1999 r.

71 I. P s z c z ó ł k a, Zmiany cen akcji poszczególnych branż w strefie euro a polityka pieniężna

Europejskiego Banku Centralnego, [w:] J. L. B e d n a r c z y k (red.), Stopy procentowe a gospo-darka. Dylematy Unii Gospodarczej i Walutowej, Wydział Ekonomiczny Politechniki Radomskiej,

Radom 2006, s. 247.

72 A. K o s z t o w n i a k, Polityka stóp procentowych Europejskiego Banku Centralnego

a problem wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro, [w:] J. L. B e d n a r c z y k (red.), Stopy procentowe a gospodarka. Dylematy Unii Gospodarczej i Walutowej, Wydział Ekonomiczny

Politechniki Radomskiej, Radom 2006, s. 253.

73

Monthly Bulletin, 10. anniversary EBC, European Central Bank, Frankfurt n. Menem 2008, s. 52–53.

107

wowe stopy procentowe EBC wyznaczają „sufit” – stopa kredytu na koniec dnia i „podłogę” – stopa depozytu na koniec dnia dla rynkowej, krótkoterminowej stopy EONIA. Stopa repo oraz stopa depozytu i kredytu na koniec dnia to

ofi-cjalne stopy Eurosystemu⁷⁴.

Z kolei NBP wśród podstawowych instrumentów realizacji założeń polityki

monetarnej wyróżnia następujące stopy procentowe⁷⁵:

− stopa referencyjna (interwencyjna), która wyznacza minimalną

rentow-ność instrumentów dłużnych, bonów pieniężnych banku centralnego sprzedawa-nych w ramach operacji otwartego rynku oraz wpływa na poziom oprocentowa-nia lokat na rynku niezabezpieczonych depozytów międzybankowych;

− stopa lombardowa, która jest górnym pułapem wzrostu rynkowych stóp

overnight, a zarazem określa koszt pieniądza oferowanego przez bank centralny,

gdyż według tej stopy oprocentowane są pożyczki banków komercyjnych w NBP udzielane na jeden dzień pod zastaw papierów wartościowych. Inaczej ujmując, jest miarą maksymalnego kosztu pozyskania pieniądza przez banki komercyjne, wyznaczając górny limit wahań stóp rynkowych;

− stopa depozytowa to z kolei dolny pułap spadku cen rynkowych stóp

overnight, jest oprocentowaniem jednodniowych depozytów banków

komercyj-nych składakomercyj-nych w banku centralnym;

− stopa redyskontowa (redyskonta weksli) jest oprocentowaniem weksli

handlowych, które banki komercyjne oferują bankowi centralnemu do redyskon-ta, a które wcześniej uzyskały w czasie operacji kredytowania swoich klientów w zamian za dyskonto; posługując się stopą redyskonta, kontyngentami oraz warunkami przyjmowania weksli do redyskonta, bank centralny ma możliwość oddziaływania na system bankowy; banki komercyjne jednak niechętnie korzy-stają z tej możliwości kredytowania, ponieważ stopa redyskontowa jest zwykle wyższa niż stopa rynkowa, a dodatkowo banki komercyjne muszą dzielić się zyskiem z bankiem centralnym płacąc mu redyskonto;

− stopa kredytu refinansowego – jest to stopa oprocentowania kredytów

udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym w rachunku kredyto-wym. Przy jego udzielaniu bank centralny nie wymaga zabezpieczenia w prze-ciwieństwie do kredytu lombardowego, czy redyskontowego. Kredyt ten może być udzielony na finansowanie inwestycji centralnych (rządowych), a także programów naprawczych banków komercyjnych, które zagrożone są upadłością. Stopa oprocentowania kredytu refinansowego na finansowanie inwestycji rzą-dowych osiąga poziom stopy procentowej kredytu lombardowego, natomiast w przypadku finansowania programów naprawczych, stopa ta zwykle jest o 1 punkt procentowy wyższa od stopy kredytu lombardowego.

74

The Monetary Policy of the ECB, European Central Bank, Frankfurt n. Menem 2004.

75

Instrumenty Polityki Pieniężnej Narodowego Banku Polskiego w 2008 roku. Płynność

108

Zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej, jako główny organ NBP, ustala wysokość

podstawo-wych stóp procentopodstawo-wych (stopy lombardowej, referencyjnej, depozytowej)⁷⁶.

RPP poprzez politykę stóp procentowych reguluje wysokość wielu rodzajów stóp procentowych w sposób pośredni lub bezpośredni. Podstawowe stopy pro-centowe banku centralnego wpływają na rynkowe stopy propro-centowe, oddziałując przez to na warunki działalności podmiotów gospodarczych oraz ich zachowania ekonomiczne. Od 1998 r. jako główne stopy banku centralnego traktuje się: sto-pę referencyjną, która określała pożądany poziom stóp na rynku międzybanko-wym, stopę oprocentowania kredytu lombardowego, a następnie stopę depozy-tową, którą zastosowano po raz pierwszy w grudniu 2001 r. jako instrument

dostosowania polityki NBP do standardów EBC⁷⁷. Na podstawie stopy

referen-cyjnej kształtują się stopy rynku międzybankowego WIBOR 1M, WIBOR 3M, na bazie których wyznaczane jest oprocentowanie kredytów banków komercyjnych, co następnie ma odzwierciedlenie w koszcie kredytu i decyzjach inwestycyjnych.

Zwykle różnica wielkości miedzy stopą depozytową a referencyjną jest taka

sama jak między stopą lombardową a referencyjną⁷⁸. Wyjaśniając dokładniej,

w momencie wprowadzenia przez RPP stopy depozytowej, ustalono, że w nor-malnych warunkach funkcjonować będzie korytarz stóp procentowych banku centralnego. Oznacza to, że różnica w punktach procentowych między stopą depozytową i stopą referencyjną będzie równa różnicy pomiędzy stopą kredytu lombardowego a poziomem oprocentowania stopy referencyjnej. Zastrzeżono,

że różnica ta, przy niższych stopach procentowych NBP może ulec

zmniejsze-niu, ale przy zachowaniu symetrycznego korytarza stóp procentowych⁷⁹.

Według J. Żyżyńskiego wprowadzenie stopy depozytowej budzi wiele za-strzeżeń. Przede wszystkim celem jej stosowania ma być ograniczanie od dołu wahań stóp procentowych, czyli hamowanie spadku stóp rynkowych poniżej określonego stopą depozytową poziomu. W sytuacji nadpłynności sektora ban-kowego, banki komercyjne posiadają nadwyżki płynności, dla których mogą nie znaleźć w krótkim terminie lokat na rynku międzybankowym. Wtedy deponują te środki na rachunku w banku centralnym według stopy depozytowej. Jest to dla banków komercyjnych korzystniejsza oferta niż utrzymywanie nadwyżki pieniądza w formie nieoprocentowanych rezerw. Zatem bank centralny, który powinien pełnić rolę kredytodawcy ostatniej instancji zaczyna być

76

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, tekst ujednolicony – stan na dzień 22 czerwca 2010 r., art. 3.

77

Rola Narodowego Banku Polskiego w procesie integracji europejskiej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2003, s. 12–19.

78

M. S o b o l, Dostosowanie ram operacyjnych polityki pieniężnej NBP do wymogów

Euro-systemu, [w:] J. L. B e d n a r c z y k (red.), Stopy procentowe a gospodarka. Dylematy Unii Gospo-darczej i Walutowej, Wydział Ekonomiczny Politechniki Radomskiej, Radom 2006, s. 121.

79

Informacja z posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej dniach w 27–28 listopada 2001, Naro-dowy Bank Polski, Warszawa 2001.

109

szem ostatniej instancji. J. Żyżyński wysunął wnioski, że bank centralny poprzez stopę depozytową zachęca banki do lokowania środków pieniężnych na rachun-ku w NBP, zamiast udzielać kredytów przedsiębiorcom, inwestować w obligacje

państwa lub na rynku międzybankowym⁸⁰.

Wysokość stóp procentowych jest istotna dla pojedynczych podmiotów go-spodarczych, jak również dla całej gospodarki. Zbyt wysoki poziom stóp pro-centowych może ograniczać aktywność inwestycyjną i dostęp do kredytów. W strefie euro nominalne stopy procentowe są niższe niż w Polsce, która znajdu-je się w fazie przygotowywania do przyjęcia wspólnej waluty. Różne realne stopy procentowe w Polsce i strefie euro wiążą się ze zróżnicowanym poziomem nominalnych stóp procentowych oraz stóp inflacji. Ma to podłoże w struktural-nych rozbieżnościach tych gospodarek. Wyższa dynamika wydajności pracy w Polsce (w wyniku fazy doganiania – konwergencji) w stosunku do gospodarek wysoko rozwiniętych prowadzi do wyższej dynamiki wynagrodzeń, która jest czynnikiem generującym presję inflacyjną. NBP chcąc utrzymać stopę inflacji w pobliżu celu inflacyjnego decyduje się na wyższe stopy procentowe. Dlatego poziom stóp procentowych w Polsce jest wyższy niż w strefie euro. Jeszcze inną przyczyną tego zjawiska jest ryzyko, które ma swoje odzwierciedlenie w pozio-mie rynkowych stóp procentowych w postaci tzw. premii za ryzyko. Składa się ona z ryzyka płynności, ryzyka niewypłacalności (default risk) oraz ryzyka kur-sowego. W krajach strefy euro składnik ryzyka kursowego został wyeliminowa-ny, a na pozostałe elementy pozytywnie oddziałuje wzrost wiarygodności i

sta-bilności makroekonomicznej⁸¹ tych państw⁸².