Katastrofy budowlane

Na ogół katastrofę budowlaną kojarzymy z zawaleniem się budynku, ale z pojęciem tym związane są również zdarzenia w takich miejscach, jak mosty, wiadukty, tamy, zbiorniki wodne.67 Katastrofa budowlana ma miejsce wtedy, gdy następuje nagłe zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, konstrukcyjnych elementów rusz-towań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów.68

Przyczyny katastrof budowlanych to najczęściej: • wybuchy gazu,

• obsunięcia stropów lub nadwerężenia ważnych elementów konstrukcyjnych budynków,

• tąpnięcia,

• zły stan techniczny budynków,

• zły stan techniczny urządzeń wodnych, • działalność wód gruntowych.

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo Budowlane: katastrofą budowlaną jest nie-zamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów. Nie jest katastrofą budowlaną:

1) uszkodzenie elementu wbudowanego w obiekt budowlany, nadającego się do naprawy lub wymiany,

66 M. Wasiak, Bezpieczeństwo transportu drogowego, w: Bezpieczeństwo w transporcie drogowym, red. R. Cichocki, Poznań 2004, s. 135–143.

67 P. Tyrała, dz. cyt., s. 112–116. 68 R. Grocki, dz. cyt., s. 54–56.

2) uszkodzenie lub zniszczenie urządzeń budowlanych związanych z budynkami, 3) awaria instalacji.69

Tabela 3. Przyczyny awarii i katastrof budowlanych

Błędy przy projektowaniu

Błędnie przyjęty model pracy konstrukcji. Niedostateczna nośność.

Niedostateczność rysoodporność Wadliwie zaprojektowane połączenia. Wadliwie zaprojektowana wentylacja oraz izolacja

cieplno-wilgotnościowa powodująca korozję. Nieprawidłowo wykonany projekt adaptacji

(bez ekspertyzy stanu technicznego). Niepełne uwzględnienie strat sprężania.

Błędy w czasie wykonawstawsta

Realizacja niezgodna z dokumentacją techniczną. Zła jakość materiałów, prefabrykatów. Nieodpowiednie warunki transportu i składowania.

Niewłaściwa technologia wykonania. Zła jakość wykonanych robót.

Nieodpowiednie warunki eksploatacji

Realizacja niezgodna z dokumentacją techniczną. Zła jakość materiałów, prefabrykatów. Nieodpowiednie warunki transportu i składowania.

Niewłaściwa technologia wykonania. Zła jakość wykonanych robót.

69 Ustawa Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994 r., (Dz. U. z dnia 25 sierpnia 1994 r.), rozdział 7, art. 73.

cd. Tabeli 3. Przypadki losowe (obciążenia wyjątkowe) Wybuchy. Pożary. Wstrząsy sejsmiczne. Huragany. Usuwiska, tąpnięcia.

Źródło: Z. Bednarek, A. Marciniak, Działania ratownicze podczas katastrof budowlanych, Kraków 1995.

Z danych Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego wynika, że w prowadzo-nym elektronicznie systemie rejestracji katastrof budowlanych zarejestrowano 367 katastrof budowlanych, które wystąpiły w 2016 roku. Analizę tego rodzaju zdarzeń przeprowadzono na podstawie danych wprowadzonych do rejestru, aktualnych na 31 maja 2017 roku. Najwięcej katastrof – 349 – wystąpiło w obiektach oddanych do użytkowania ,w których nie prowadzono robót budowlanych. Stanowiły one 95% wszystkich katastrof. W większości w 2016 roku, podobnie jak w poprzednich latach, katastrofy budowlane dotyczyły budynków o konstrukcji murowej, miesz-kalnych lub gospodarczo inwentarskich, o niewielkiej kubaturze i wysokości do 12 m. Zwykle były to obiekty eksploatowane dłużej niż 50 lat. W zdecydowanej większości, katastrofy dotyczyły obiektów, których właścicielami lub inwestorami były osoby fizyczne. Główną przyczyną 313 katastrof były zdarzenia losowe stano-wiące 85,3% wszystkich katastrof. Zdarzeniami tymi w roku 2016, podobnie jak w latach poprzednich, były najczęściej porywiste wiatry i pożary. Zdecydowanie mniej liczną grupę stanowiły katastrofy – 39 zdarzeń – wynikające z błędów pod-czas utrzymania, to jest 10,6%, a najczęstszą ich przyczyną był zły stan techniczny. Statystycznie najmniej wydarzyło się katastrof, do których przyczyniły się błędy podczas wykonywania robót budowlanych – odnotowano 8 takich przypadków (2,2%) oraz błędy w opracowaniu dokumentacji –2 przypadki (0,5%). W roku 2016 poszkodowane zostało łącznie 54 osoby w 35 katastrofach (14 osób poniosło śmierć, a rannych zostało 40 osób).70

70 Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, opracowanie: Departament Inspekcji i Kontroli Bu-dowlanej, Warszawa 2017.

W yk res 3. L iczb a za rej es tro wa ny ch ka ta str of b udo w la ny ch w l at ac h 200 3–20 12 Źr ódło: w w w.gun b.g ov .p l.

Katastrofy budowlane powodują ofiary w ludziach, straty materialne, utrud-nienia komunikacyjne. Aby w możliwie największym stopniu eliminować takie zagrożenia, należy budować zgodnie z normami budowlanymi, stosować właś-ciwe materiały budowlane, regularnie kontrolować stan technicznego obiektów i urządzeń.71

Podstawowe zasady zachowania się w przypadku katastrofy budowlanej są następujące:

• zawiadomienie służb ratowniczych,

• udzielenie podstawowej pomocy poszkodowanym,

• jak najszybsze oddalenie się w przypadku podejrzenia o wyciek niebezpiecznej substancji,

• ostrzeżenie innych przypadkowych świadków zdarzenia.72 2.6. Katastrofy powietrzne

Katastrofy powietrzne kojarzą się nam głównie z katastrofami lotniczymi, czyli związanymi bezpośrednio z powietrznym transportem ludzi i towarów. Jednakże katastrofy powietrzne dotyczą również wypadków w kosmosie.

Katastrofa powietrzna to nagłe niepożądane zdarzenie z udziałem środków transportu powietrznego, które ma miejsce podczas postoju na lotnisku lub podczas lotu. Zdarzenie to jest katastrofą lotniczą, jeśli:

• przynajmniej jedna osoba została poważnie ranna lub zabita wewnątrz samolotu lub na skutek zetknięcia się z nim,

• samolot został poważnie uszkodzony lub zniszczony (nie uwzględnia się m.in. następujących zniszczeń: uszkodzenie silnika, zgięcie osłony silnika).73

Ponadto zdarzanie takie stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi. Przyczyn tego rodzaju katastrof może być wiele. Do najczęstszych należą: awarie urządzeń pomiarowych innych mechanizmów, niekorzystne warunki pogodowe, błędy pi-lotażu, akty sabotażu, dywersji i terroru.

71 J. Kielin (red.), Akcje ratownicze podczas katastrof budowlanych, Kraków 1999, s. 28–34. 72 Por. Tamże, s. 58–99; Z. Bednarek, A. Marciniak, dz. cyt., s. 49–50.

73 K. Kociołek, Taktyka działań ratowniczych – wypadki i katastrofy w transporcie lotniczym, Kraków 1997, s. 43.

Ze względu na skutki, katastrofy lotnicze należą do wyjątkowo groźnych, gdyż ofiary na ogół mają niewielkie szanse na przeżycie zwłaszcza, gdy dochodzi do niej w powietrzu.

Podczas awarii samolotu może dojść na przykład do: • złamania goleni podwozia lub uszkodzenia ogumienia,

• przewrócenia samolotu z możliwością wybuchu zbiorników paliwa,

• uszkodzenia samolotu, złamaniu kadłuba, przechylenie na jedną stronę, wybuch zbiorników paliwa w wyniku awaryjnego lądowania spowodowanego awarią podłoża,

• pożar samolotu na skutek awaryjnego lądowania samolotu z pożarem na po-kładzie,

• zderzenie samolotu z urządzeniami technicznymi na lotnisku, • inne. 74

Awaria samolotu w powietrzu może dodatkowo spowodować skutki wtórne, np. poprzez spadające elementy lub zapalenie się samolotu. Jednakże pod względem statystycznym transport powietrzny należy do jednych z bezpieczniejszych. Zapo-bieganie katastrofom lotniczym może odbywać się poprzez następujące działania:

• systematyczną kontrolę sprzętu, • szkolenia pilotów i obsługi, • ochronę lotnisk,

• przeprowadzanie kontroli antyterrorystycznych, • inne.75