Zagrożenia terrorystyczne

Obecnie mamy bardzo często do czynienia z aktami terroru. Począwszy od zdarzeń lokalnych, aż po terroryzm międzynarodowy. Terroryzm jako metoda walki poli-tycznej przeżywał swój rozkwit w XIX w. i wtedy też w literaturze pojawiło się wiele rozważań na jego temat. Wraz z intensyfikacją konfliktu palestyńsko-izraelskiego oraz rozpoczęciem przez Al Kaidę walki przeciwko USA nastąpił „rozwój” terro-ryzmu. 11 września 2001 roku miał miejsce atak terrorystyczny na World Trade Center i Pentagon.79

Bardzo często terroryzm i groźba posłużenia się nim oznaczają tak samo akt przemocy. W Słowniku języka polskiego zdefiniowano słowo terror jako stosowa-nie przemocy, gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszenia, zniszczenia przeciwnika. Terroryzm to stosowanie terroru, zwłaszcza działalność niektórych ugrupowań 79 Por. Zarządzanie kryzysowe, obrona cywilna kraju, ochrona informacji niejawnych, dz. cyt., s. 70–76; R. Cegiełka, Zagrożenie terroryzmem, Poczucie bezpieczeństwa na początku XXI wieku oraz wpływ terroryzmu na procesy gospodarcze w wymiarach mikro i makro, Warszawa 2015, s. 16.

ekstremistycznych usiłujących za pomocą zabójstw politycznych, porwań zakład-ników, uprowadzeń samolotów i podobnych środków zwrócić uwagę opinii pub-licznej na wysuwane przez siebie hasła lub wymusić na rządach państw określone ustępstwa bądź świadczenia na swoją korzyść.80

Organizacje terrorystyczne podejmują działania mające na celu realizowanie własnych ideologii poprzez akty przemocy. Ich celem jest dotarcie do jak najwięk-szej liczby ludności.81

W najnowszej literaturze spotyka się wiele definicji terroryzmu. Na ich pod-stawie można stwierdzić, że:

• terroryzm cechuje planowe i zorganizowane działanie, z reguły z dokładnym podziałem na role, często o bardzo rozwiniętym planie,

• sprawcy aktów terrorystycznych kierują się motywami, które uważają za tak szczytne, że gotowi są poświęcić nawet ludzkie życie, coraz częściej osób po-stronnych, przypadkowych,

• działania terrorystów polegają na stosowaniu przemocy i łamaniu prawa (po-rwania, zabójstwa, podkładanie ładunków wybuchowych, użycie środków biologicznie aktywnych itp.),

• celem terrorystów jest zmuszenie przemocą władzy, określonej grupy społecznej itp. do realizacji ich żądań (uwolnienie więźniów, dokonanie zmian politycznych lub prawnych, zdobycie pieniędzy itp.).82

Ogólnie terroryzmem nazwać można zbiór celów, zasad, metod, technik i środ-ków wyznawanych i stosowanych przez różne struktury ekstermistyczne, począwszy od małych ugrupowań, przez rozwinięte, rozbudowane, organizacje, skończywszy na państwach, z zamiarem szerzenia powszechnej grozy, psychozy społecznej wy-warcia silnego określonego wpływu na zachowanie różnych grup społecznych, na-rodowości, narodów, całych społeczeństw lub na funkcjonowanie rządów i państw. Całokształt działań terrorystycznych zmierza do utrzymania się u władzy, wywarcia wpływu na mechanizmy władzy lub do zdobycia władzy. Zatem ogólnym zamiarem 80 Wybrane problemy walki z terroryzmem międzynarodowym, red. A. Ciupiński, M. Zając,

Warszawa 2003, s. 9–12.

81 Por. R. Borkowski, Cywilizacja� Technika� Technika� Ekologia, Wybrane problemy rozwoju cywilizacyjnego u progu XXI wieku, Kraków 2001, s. 99.; Bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczy-pospolitej Polskiej, red. T. Jemioła, K. Malak, Warszawa 2002, s. 164–181.

terroryzmu jest destruktywny wpływ społeczny, władza nad innymi ludźmi, zaś uniwersalnym zbiorem instrumentów jest manipulowanie realnymi i potencjalnymi aktami przemocy fizycznej i psychicznej wobec dużych zbiorowości społecznych w celu powszechnego zastraszania i destabilizacji porządku publicznego.83

Terroryzm można podzielić na: polityczny, kryminalny, indywidualny, zbiorowy. Terroryzm polityczny ma na celu przede wszystkim zmianę grupy rządzącej, zmianę systemu politycznego wymuszenie wprowadzenia pewnych rozwiązań prawnych bądź oderwanie części terytorium od danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie go do już istniejącego.

W przypadku terroryzmu kryminalnego, terrorysta dąży do określonych korzyści materialnych, dokonując następujących czynów: porwania dla okupu, niszczenia mienia, sabotaż oraz szantaż. Bardzo często te dwie formy terroryzmu łączą się ze sobą, gdyż terroryzm kryminalny jest narzędziem do finansowania działalności politycznej. Różnica między terroryzmem zbiorowym i indywidualnym dotyczy określenia przedmiotu ataku terrorystycznego. O terroryzmie indywidualnym mówimy, gdy ofiarą jest jedna osoba, np. konkretny polityk. Z przejawem terroryzmu zbiorowego mamy do czynienia, gdy ofiarami są przypadkowe osoby.84

Środki masowego rażenia – to najnowocześniejsza broń o wielkiej sile znisz-czenia, zwana również bronią masowej zagłady lub bronią ABC. W przeciwień-stwie do broni konwencjonalnej, nie można precyzyjnie określić jej szkodliwego działania w czasie i przestrzeni. Zagrażające życiu i zdrowiu człowieka, czynniki rażenia mogą utrzymywać się przez kilka dni, a nawet setki lat. Użycie tej broni może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w środowisku naturalnym.85

Zakaz użycia broni masowej zagłady, jako przynoszącej bezcelowe zniszczenie i cierpienie, wynika ze zwyczajowych zasad prawa wojny i z umów międzynarodo-wych. Współcześnie są podejmowane próby uregulowania tego problemu drogą rokowań zmierzających do rozbrojenia.

83 Por. R. Cegiełka, dz. cyt., s. 28-33; R. Grocki, dz. cyt., s. 71–72; P. Guła, P. Tarnowski, W. Zu-brzycki, Terroryzm – zagrożenia i przeciwdziałanie, Kraków 2005, s. 7, 63–65; M. Tomczak, Evolution of international terrorism, w: The faces of terrorism, Poznań 2006, s. 7–27.

84 K. Jałoszyński, dz. cyt., s. 50–67.

85 M. Konieckiewicz, E. Maziński, Broń biologiczna, w: „Edukacja dla bezpieczeństwa” 2002, nr 3, s. 31–36.

Najważniejsze punkty porozumienia w sprawie rozbrojeń dotyczą:

• całkowitej eliminacji określonego rodzaju uzbrojenia (zakaz badań, produkcji, posiadania oraz nakaz zniszczenia zapasów),

• zakazu posiadania określonego rodzaju uzbrojenia w danym środowisku czło-wieka lub na konkretnym obszarze,

• zakazu przeprowadzania doświadczeń z określonym rodzajem broni, • zakazu rozpowszechniania określonego rodzaju broni wśród państw,

• zakazu podjęcia (lub zaniechania) określonych przedsięwzięć w celu zmniej-szenia niebezpieczeństwa wybuchu konfliktu zbrojnego.

Wprowadzone ograniczenia odnoszą się bezpośrednio do sił zbrojnych i zbrojeń, ich parametrów ilościowych i jakościowych oraz rozmieszczenia i zachowania się.

Wyróżniamy trzy rodzaje broni masowego rażenia: broń jądrową, broń che-miczną, broń biologiczną.86

Broń jądrowa

Możliwość uzyskania przez terrorystów broni jądrowej niepokoiła opinię pub-liczną już od późnych lat 60. XX w., kiedy to poziom międzynarodowego terrory-zmu osiągnął punkt szczytowy. Starano się kontrolować sprzedaż odpowiednich materiałów, sprawdzać, jakie umiejętności muszą posiąść ludzie, chcący zbudować głowicę jądrową czy wreszcie kto wypożycza z bibliotek książki dotyczące tej problematyki. Jednak wiedza potrzebna do budowy bomby nuklearnej przestała z czasem stanowić tajemnicę. Przeszkodę w jej zbudowaniu mógł stanowić tylko brak dostępu do materiałów rozszczepialnych oraz zaawansowanych technologii. Upadek Związku Radzieckiego w latach 90. XX w. wiązał się z poważnym kryzysem wojsk jądrowych. Pojawiła się możliwość kradzieży lub kupna gotowej głowicy nuklearnej.

Bronią jądrową nazywamy środki walki, które wykorzystują energię jądrową. Badania nad fizyką jądra atomowego, które doprowadziły do opanowania energii jądrowej, zostały zapoczątkowane odkryciem promieniowania jądrowego pod koniec XIX w. Bronią jądrową nazywamy wszystkie środki walki wykorzystujące energię wewnątrzjądrową atomu. Energię jądrową można uzyskać w wyniku reakcji rozszczepienia jąder pierwiastków ciężkich lub syntezy jąder pierwiastków lekkich. 86 Por. P. Guła, P. Tarnawski, W. Zubrzycki, dz. cyt., s. 31–40; T. Białek, Terroryzm, Manipulacja

Ze względu na rodzaj wykorzystywanej reakcji jądrowej, wyróżnia się:

• broń jądrową jednofazową – jej jedynym źródłem energii jest reakcja rozszcze-pienia jąder pierwiastków ciężkich, takich jak uran lub pluton,

• dwufazową – wykorzystuje energie powstałą w wyniku reakcji syntezy (fuzji) jąder pierwiastków lekkich,

• trójfazową – ze względu na swoją konstrukcję nazywa się również „bombą płaszczową” lub po prostu „przekładańcem”; ogromna ilość promieniotwór-czych odpadów zanieczyszczających środowisko sprawiła, że ten typ broni zyskał również miano „broni brudnej”,

• neutronową – to odmiana broni jądrowej dwufazowej; promieniowanie neu-tronowe nie niszczy materii nieożywionej, lecz przenika przez nią, zabijając organizmy żywe,

• bomby zasalające – wybuch tego typu bomby, w zależności od użytego izotopu, powoduje przede wszystkim krótkoterminowe (trwające kilka dni) lub długo-terminowe (trwające wiele lat) skażenie terenu.

Wyzwolona w wyniku reakcji jądrowej energia jest ogromna. Do określenia mocy wybuchu jądrowego stosuje się równoważnik trotylowy, czyli ilość trotylu odpowiadającą mocy danego ładunku jądrowego. Jednostką równoważnika tro-tylowego jest 1 kilotona (kt) odpowiadająca energii wybuchu 1000 t trotylu. Dla porównania – do zabicia człowieka wystarczą 4 g trotylu, a siłę eksplozji bomby „Little Boy ” szacuje się na 15 kt.

Little Boy – kryptonim bomby atomowej zrzuconej 6 sierpnia 1945 na Hiro-szimę. Bomba zrzucona została z wysokości ok. 9500 m przez bombowiec B-29 o nazwie Enola Gay, pilotowany przez płk. Paula Tibbetsa. Wybuchła o 8:16:02 (rano) czasu lokalnego, na wysokości 580 metrów nad śródmieściem.

Każdemu wybuchowi jądrowemu towarzyszą zjawiska będące źródłem czyn-ników szkodliwych dla organizmów żywych i materii nieożywionej. Pierwszym możliwym do zaobserwowania jest błysk wybuchu jądrowego. Emitowana w tym momencie ogromna ilość promieniowania świetlnego może doprowadzić do trwa-łego porażenia wzroku. Na skutek wydzielania się w krótkim czasie olbrzymiej ilości energii, materia znajdująca się w zasięgu wybuchu ogrzewa się do tempe-ratury wielu milionów stopni i przechodzi w stan plazmy. Powstaje ognista kula, która jest źródłem promieniowania cieplnego. W wyniku wypalania się plazmy we wnętrzu kuli wytwarza się próżnia. Unosząca się do góry kula ciągnie za sobą ziemią i pył, przekształcając się w obłok radioaktywny. Słup zassanej materii oraz

obłok tworzą grzyb atomowy. Po pewnym czasie, uzależnionym od odległości od centrum wybuchu, dotrze do obserwatora grzmot wybuchu jądrowego.

Do podstawowych czynników rażenia broni jądrowej zalicza się: falę uderze-niową; promieniowanie cieplne; promieniowanie przenikliwe; promieniotwórcze skażenie terenu; impuls elektromagnetyczny.

Analiza skutków wybuchów pojedynczego ładunku w żaden sposób nie jest porównywalna z następstwami totalnego konfliktu jądrowego. Według równolegle przeprowadzonych w latach 70. badań naukowców rosyjskich i amerykańskich, pierwszy dzień wojny przeżyłoby około 30% mieszkańców Ziemi. Z tym, że na terenie Europy straty byłyby większe. Przez pierwsze dni nie docierałyby do po-wierzchni planety promienie słoneczne. Przez 12 miesięcy, bez względu na porę roku, panowałaby na naszym kontynencie „zima jądrowa” (temperatury ujemne utrzymywałyby się przez cały rok). Ogromu zniszczeń dopełniłyby wiejące z nie-spotykaną siła huragany. Skażona atmosfera powróciłaby do stanu sprzed wojny dopiero po upływie 2000 lat. Nie do określenia są zmiany, jakie by zaszły w śro-dowisku żywym, w wyniku mutacji genetycznych. Totalna wojna zakończyłaby się totalną zagładą.87

Broń biologiczna (bakteriologiczna)

Broń biologiczna należy do broni masowego rażenia (BMR), w których bo-jowym ładunkiem są drobnoustroje chorobotwórcze (wirusy, bakterie, riketsje, pierwotniaki) lub toksyny wywołujące epidemie chorób wśród ludzi, zwierząt i roślin. Wykorzystywana jest ona do celów wojskowych lub terrorystycznych.88

Broń biologiczna, oprócz czynnika aktywnego, czyli bakterii, wirusów, grzybów oraz toksyn pochodzenia bakteryjnego, roślinnego i zwierzęcego, składa się rów-nież z pojemnika zawierającego ten czynnik i środka przenoszenia oraz dyspersji. Lista najbardziej niebezpiecznych patogenów, których według standardów NATO użycie w ataku bioterrorystycznym jest szczególnie prawdopodobne, obejmuje 15 drobnoustrojów i toksyn, takich jak:

• bruceloza, • cholera, • dżuma,

87 P. Gawliczek, J. Pawłowski, Zagrożenia asymetryczne, Warszawa 2003, s. 43. 88 B. Michailiuk, Broń biologiczna, Warszawa 2004, s. 36–41.

• gorączka Doliny Rift, • gorączka krwotoczna Ebola, • gorączka Q,

• gronkowcowa enterotoksyna B, • jad kiełbasiany,

• kongijsko-krymska gorączka krwotoczna, • melioidoza,

• ospa prawdziwa, • saksytoksyna,

• toksyny grzybicze – trichoteceny, • toksyny laseczki zgorzeli gazowej, • tularemia,

• wąglik,

• wenezuelskie końskie zapalenie mózgu.89

Broń biologiczna może być rozprzestrzeniana w żywności, odzieży, materiałach opatrunkowych, w ujęciach wody, a nawet przenoszona w listach. Drobnoustroje chorobotwórcze mogą być przenoszone za pośrednictwem ich naturalnych no-sicieli, jak insekty (pchły, pluskwy i wszy) oraz gryzonie (szczury i myszy). Broń biologiczną można stosować przy użyciu środków napadu powietrznego (samoloty, śmigłowce, rakiety), a także zwykłych samolotów rolniczych.90

Zabezpieczeniem przed działaniem broni biologicznej jest, podobnie jak w przypadku broni chemicznej, stosowanie indywidualnych środków ochrony dróg oddechowych i skóry, hermetyczne ukrycia przed skażeniami, zabiegi sanitarne oraz szczególne zasady higieny osobistej.91

Broń chemiczna

Broń chemiczna (bojowe środki trujące – BST) – specjalna grupa związków chemicznych, które poprzez bezpośrednie działanie na organizm człowieka lub przez skażenie środowiska (powietrza, wody, gleby i żywności) mogą powodować masowe porażenie ludzi, zwierząt i roślin. Broń chemiczna należy do najgroź-niejszych współczesnych środków rażenia. Mimo międzynarodowych konwencji,

89 Tamże, s. 42–66.

90 T. Płusa, K. Jahnz-Róży, dz. cyt., s. 21–28. 91 B. Michailiuk, dz. cyt., s. 42–65.

istnieje niebezpieczeństwo użycia jej przez państwa, które ich nie podpisały lub wykorzystania przez organizacje terrorystyczne.

Już w czasach starożytnych stosowano środki drażniące. W czasie wojny pelo-poneskiej (431–404 r.p.n.e.) Spartanie używali dymów drażniących, wytwarzanych poprzez spalanie smoły i siarki. Jednak początki stosowania broni chemicznej datują na okres I wojny światowej. Podczas jej trwania, w wyniku porażenia bronią chemiczną tylko po stronie Ententy ucierpiało 1 300 000 żołnierzy, w tym 100 000 poniosło śmierć. Po zakończeniu wojny, w 1925 r. podpisano w Genewie protokół zakazujący stosowania gazów bojowych. Mimo to Włosi wykorzystywali broń chemiczną w wojnie abisyńskiej w 1936 r. W 1993 r. podpisano konwencję o zakazie doskonalenia, produkowania, przechowywania i używania broni chemicznej oraz jej zniszczeniu. Jednak zlikwidowanie całego arsenału bojowych środków trujących jest procesem długotrwałym i bardzo kosztownym. Nie można zatem wykluczyć zastosowania broni chemicznej. Dlatego znajomość działania bojowych środków trujących i sposobów ochrony przed nimi jest nam potrzebna.

Ze względu na sposób oddziaływania na organizm bojowe środki trujące dzielą się na:

• paralityczno-drgawkowe (soman, sarin, tabun, V-gazy), • parzące (iperyt, iperyt gazowy, luizyt),

• duszące (fosgen, dwufosgen),

• ogólnotrujące (cyjanowodór, chlorocyjan, arsenowodór), • drażniące (adamasyt, chloroacetofenon, chloropikryna, CS), • psychochemiczne (LSD-25, meskalina, psylocybina, sernyl), • roślinobójcze (pestycydy, herbicydy, defolianty).

Toksyczne środki przemysłowe (TSP) nie należą wprawdzie do bojowych środ-ków trujących, ale mogą przedostać się do środowiska nie tylko w wyniku awarii, lecz także świadomego ataku powietrznego w czasie wojny lub terrorystycznego w czasie pokoju. Do najgroźniejszych można zaliczyć: amoniak, chlor, kwas azo-towy, kwas siarkowy.

Ochroną przed działaniem BST oraz TSP jest stosowanie indywidualnych środ-ków ochrony dróg oddechowych i skóry, hermetyczne ukrycia przed skażeniami oraz zabiegi sanitarne i specjalne.92

Odbywać się to powinno przez poprawę ekonomicznej sytuacji ekonomicznej ludności na obszarach, na których terroryzm jest największy. Istotne jest zapew-nienie wolności religijnej, światopoglądowej, zapewzapew-nienie akceptowalnego systemu politycznego) oraz edukacja i wykształcenie społeczeństwa nie poddającego się manipulacjom prowadzącym do stosowania przemocy.93