Kierunki regulacji

Mając na uwadze wszystkie powyższe uwarunkowania, zarówno regulacji unijnych, jak i krajowych, można pokusić się o skonkretyzowanie pewnych dyrektyw (wskazań), które powinny stać się klauzulami generalnymi do projektowanych regulacji.

4.1. dyrektywa maksymalizacji wykorzystania zasobów surowców mineralnych Zasadniczy kierunek regulacji, optymalnie w przyszłym kodeksie geologiczno-górni-czym, to dyrektywa maksymalizacji pozyskiwania surowców mineralnych z zasobów gó-rotworu w obszarze górniczym. Ta dyrektywa, jako zastrzeżenie w części ogólnej jednej z przesłanek zrównoważonej racjonalnej gospodarki zasobami surowcowymi, powinna być umieszczona w przyszłym kodeksie w jego części ogólnej.

4.2. Rozpoznanie kopaliny pozostawionej w ścianie, złożu

Konieczne jest w przyszłości uwzględnianie przy planowaniu ruchu zakładu górniczego, a następnie wydobyciu, że z różnych przyczyn czy uwarunkowań nie będzie następowało pełne sczerpanie złoża, także gdy w toku wydobycia lub prac/robót wyprzedzających po uru-chomieniu zakładu górniczego stwierdza się zasoby dotychczas nieujawnione, bądź które aktualnie mogą spełniać kryteria bilansowości. Takie kopaliny trzeba odpowiednio ujawniać w operatach i rozliczeniach zasobów oraz poddawać ocenie co do możliwości ich później-szego wykorzystania. Taka dyrektywa powinna się znaleźć jako kierunkowa w regulacji ustawowej, a szczegółowe reguły i procedury odesłane do rozporządzeń wykonawczych regulujących sporządzanie dokumentacji geologicznych, dodatków, rozliczeń zasobów, przygotowywania projektu zagospodarowania złoża, jak i ruchu zakładu górniczego.

4.3. Urobek – uzdatnianie w wyrobisku, odpad wydobywczy

Dotychczas marginalizowane zjawisko, gdy w sposób poniekąd praktyczny po odspo-jeniu urobku od ściany, złoża, następuje często nieformalne wstępne „uzdatnienie” już w wyrobisku, trzeba zauważyć. Taki „odpad” wydobywczy, który służy nieformalnie za podsadzkę lub „depozyt” na rozpoczęcie likwidacji wyrobiska, zawiera często surowce.

Są to takie pozostałości urobku, w których znajduje się istotny surowiec mineralny, acz-kolwiek jego wydobycie w danych warunkach cenowych i przy użyciu dostępnego sprzętu jest nieekonomiczne, podobnie jak zagospodarowywanie odpadu po usunięciu z wyrobi-ska. W przyszłej regulacji kodeksowej/ustawie powinna znaleźć się dyrektywa dotycząca

postępowania z takimi pozostałościami po odspojeniu, które nie są kwalifikowane jako urobek wyprowadzany z wyrobiska, a następnie zagospodarowywany w kierunku uzdat-niania bądź jako odpad wydobywczy, lecz mogą pozostać w wyrobisku z ewentualno-ścią zakwalifikowania do depozytu antropogenicznego. Do przepisów wykonawczych należałoby dedykować szczegółowe warunki ewidencji, ewentualnego dokumentowania i postępowania z takim odpadem, który potencjalnie nadawałby się do wykorzystania go-spodarczego.

Podsumowanie

Podczas działalności górniczej i przeróbczej powstają antropogeniczne nagromadze-nia materiału mineralnego pochodzącego z eksploatowanych złóż kopalin. W regionach o wieloletnich lub wiekowych tradycjach górniczych w „składowiskach” nagromadzony jest również materiał mineralny zawierający odrzucane dawniej niskogatunkowe kopaliny lub odpady po przeróbce technologicznej, w których zawarte są składniki użyteczne w ilo-ści budzącej już obecnie zainteresowania powtórnym przerobem. Jeżeli zostanie przyjęte i zdefiniowane używanie terminu „złoże” w odniesieniu do nagromadzeń materiału mine-ralnego w składowiskach, to konieczne jest wprowadzenie tego terminu do odpowiednich aktów prawnych. To dostosowanie powinno nastąpić nie tylko w Ustawie o odpadach, ale przede wszystkim w p.g.g. (Nieć 2003, 2004). Ponadto dla uzasadnienia tego kierun-ku można na przykład podać stanowisko reprezentowane przez Góralczyka i Kukielską (2011), którzy piszą, że już naturalna, niestymulowana tendencja obserwowana na rynku wskazuje, że duża część odpadów przemysłowych z górnictwa, hutnictwa i energetyki jest coraz częściej wykorzystywana w gospodarce, np. do produkcji kruszywa, cementu, betonu, podsadzki w kopalniach. Szacuje się, że rocznie w Polsce produkowane jest ponad 25 mln ton popiołów i żużli powstających ubocznie w hutnictwie i energetyce. Z tych za-sobów produkowane jest rocznie 7–10 mln ton sztucznego kruszywa drogowego. Niestety w znacznie mniejszym stopniu wykorzystywane są odpady z działalności wydobywczej.

Głównie eksploatuje się dolomity oraz skały płonne z wydobycia i przeróbki węgla ka-miennego. Sięgnięcie do wcześniej zgromadzonych zasobów wydaje się zatem konieczne, szczególnie w obliczu symulacji wystarczalności zasobów operatywnych naturalnych złóż zagospodarowanych szacowanej na 10–40 lat (Łupińska 2012) przy uwzględnieniu obec-nego postępu technologiczobec-nego.

Zachodzi potrzeba wprowadzenia szerszych regulacji dla racjonalnej zrównoważonej polityki surowcowej. Szansą na poprawienie tej sytuacji zarówno w kwestiach racjonal-ności ekonomicznej, jak i ochrony środowiska jest sięgnięcie po rozpoznawanie i ochro-nę złóż antropogenicznych czy tzw. depozytów w wyrobiskach. Brak jest kompleksowej inwentaryzacji potencjału bazy surowców wtórnych. Brak także zintegrowanej polityki ochrony, dokumentowania i wykorzystania zgromadzonych już wcześniej materiałów

odpadowych górnictwa, hutnictwa i energetyki, o potencjale złóż antropogenicznych.

Prowadzić to może do nieracjonalnego wykorzystywania złóż kopalin, przy braku zagwa-rantowania przyszłym pokoleniom bezpieczeństwa surowcowego – w rozumieniu dostępu do surowców mineralnych (w tym pierwiastków ziem rzadkich), które pozostały w zło-żach czy hałdach, bądź znajdują się już w odpadach, a obecnie traktowane są en masse jako nie nadające się do gospodarczego wykorzystania, także w przyszłości.

Literetura

Bolewski A., red. 1994. Encyklopedia surowców mineralnych, t. 4. Kraków: Wyd. CPPGSMiE PAN, s. 351.

Dyka M. 2010. Kruszywa z odpadów: jak legalnie wydobywać surowce ze składowisk i miejsc wtórnego nagro-madzenia, Surowce i Maszyny Budowlane nr 5, s. 38–43.

Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpa-dów opakowaniowych.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/66/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumu-latorów oraz zużytych baterii i akumuakumu-latorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE).

Dziewański J. red. 1993. Encyklopedyczny Słownik Sozologiczny (ochrony środowiska), Kraków: Wyd.

CPPGSMiE PAN.

Etel L. i Presnarowicz S. 2003. Podatki i opłaty samorządowe. Komentarz do Ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r.

o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U.02.9.84), Dom Wydawniczy ABC.

Glapa W. i Korzeniowski I.J. 2005. Mały leksykon górnictwa odkrywkowego. Wrocław: Wydawnictwa i Szkole-nia Górnicze, Brunat i Korzeniowski.

Gordon Z. 1991. Umowa budowlana w obrocie uspołecznionym. Toruń: UMK.

Góralczyk S. i Kukielska D. 2011. Produkcja kruszyw z surowców wtórnych. Kruszywa 1, s. 33–38.

Sałaciński i in. 2010 – Sałaciński R., Ratajczak T. i Jończyk W. M. 2010. Miejsce złóż antropogenicznych w racjo- nalnej gospodarce surowcami mineralnymi. Górnictwo Odkrywkowe, Rocznik LI, nr 2, s. 12–16.

Kołakowski K. 2001. Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, pod red. G. Bieńka, t. 2, Warszawa: LexisNexis.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483).

Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022, Rada Ministrów.

Kuszneruk C. 1994. Złoże wtórne kredy jeziornej na wierzchowinie zwałowiska wewnętrznego KWB Bełcha-tów. Przegl. Geol. 42(8), s. 667–668.

Lipiński A. i Mikosz R. 2003. Komentarz – Ustawa Prawo geologiczne i górnicze. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC, 722.

Łupińska B. 2012. Kondycja Branży. Kopaliny 3, s. 15–19.

Mikosz R. 1997. Odpowiednie stosowanie przepisów o własności nieruchomości gruntowej do własności złóż kopalin i innych fragmentów wnętrza ziemi. [W:] Obrót nieruchomości w praktyce notarialnej. Zakamy-cze–Kraków, s. 113–121.

Nieć M. 2003. Problemy ochrony złóż. Przegl. Geol. 51, s. 870–875.

Nieć M. 2004. Problemy ochrony złóż kopalin. [W:] Problemy gospodarki złożami kopalin. 50 lat działalności Komisji Zasobów Kopalin. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, Komisja Zasobów Kopalin, s. 77–89.

Nieć M. 2010. Kopaliny towarzyszące i złoża antropogeniczne problemy definicji i wykorzystania. Górnictwo Odkrywkowe 2, Rocznik LI, s. 5–11.

Polityka Surowcowa Państwa (projekt). Ministerstwo Środowiska, 2019.

Radwański Z. 2007. Prawo cywilne – część ogólna. Wyd. X. Warszawa: C.H. BECK.

Rozporządzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utwo-rzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające Dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozpo-rządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporozpo-rządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również Dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/W (Dz.U. L 396 z 30.12.2006, s. 1).

Stefanowicz J.A. 2011. Koncesje i użytkowanie górnicze w nowym prawie geologicznym i górniczym. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN nr 81, s. 5–29.

Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju.

Strzępka J.A. 2001. Prawo umów budowlanych. Wyd. II, Warszawa: C.H. BECK, s. 312.

Uberman Ry. 2012. Złoża antropogeniczne – problem wirtualny czy realny? Górnictwo Odkrywkowe 1–2, Rocznik LIII, s. 5–8.

Uchwała Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2002 r., sygn. akt: III ZP 34/01.

Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. z 2017, poz. 1849 t.j.).

Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2019, poz. 1170 t.j.).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019, poz. 1145 t.j.).

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2019, poz. 701 t.j.).

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2019, poz. 868 t.j.).

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2019, poz. 1186 t.j.).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 22 stycznia 2008 r., sygn. akt: I SA/Po 1657/07.