Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju

Rada Ministrów przyjęła w dniu 14 lutego 2017 r. Strategię Odpowiedzialnego Roz-woju, którą przeanalizowano w zakresie decydującym o działalności w branży wydobyw-czej, geologiczno-górniwydobyw-czej, surowcowej i materiałowej, w tym hutnictwa i energetyki w ramach jej celów i podstawowych kierunków. Niestety Strategia nie wskazuje działal-ności geologiczno-górniczej czy też gospodarki surowcami nieenergetycznymi jako sekto-ra stsekto-rategicznego, nie wyodrębnia też w sekto-ramach przyjętych głównych działań elementów ich wsparcia, zalecanych kluczowych inwestycji itp. Pewne działania i projekty z tego zakresu są zamieszczone w ramach wskazanej jako cel (i środek wzrostu) gospodarki o obiegu zamkniętym oraz polityki energetycznej.

W ramach Strategii jest przedstawiany nowy model rozwoju, w którym podkreślane jest duże znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego uwarunkowań infrastruktural-nych i środowiskowych. Zatem, w ślad za przesłankami modelu Strategii, obejmuje ona problemy i regulacje istotne dla działalności wydobywczej i przetwarzania surowców tyl-ko w ramach zagadnień infrastrukturalnych i środowistyl-kowych. Niektóre z nich w znacz-nym stopniu dotyczą i będą miały wpływ na działalność geologiczno-górniczą, wzboga-canie rud, hutnictwo, gospodarkę odpadami wydobywczymi oraz odpadami z procesów wzbogacania i hutnictwa, a w szczególności na wdrażanie i realizację gospodarki o obiegu zamkniętym oraz zarządzanie procesowe, zarówno dla zintegrowania gospodarki surow-cowej, jak i eksploracji oraz eksploatacji złóż kopalin.

W ramach rozpoznania stanu obecnego i uwarunkowań dla rozwijania i realizacji no-wej strategii wskazuje się w SOR między innymi na:

™ nierównowagę na rynkach surowców oraz rywalizację cenową ich eksporterów grożącą destabilizacją gospodarczą i spadkiem innowacyjności;

™ brak długookresowych strategii dostosowań do warunków ekonomicznych w nie-których sektorach, w szczególności silnie regulowanych i nadzorowanych przez państwo (energetyka, wydobycie węgla).

Jednocześnie w Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju nastąpiło połączenie w jednym dokumencie, posiadającym odpowiednie narzędzia wdrożeniowe, perspektywy długo- i średniookresowej.

W SOR podkreślono, że konieczna jest także integracja planowania przestrzennego z programowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego oraz racjonalne gospodarowanie zasobami, w tym w szczególności wodą i zasobami Ziemi.

W ramach transformacji do gospodarki niskoemisyjnej, a w szczególności w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, ujęte są zagadnienia wykorzystania zasobów surowco-wych, zarówno tych mineralnych naturalnych (do eksploracji czy eksploatacji), jak i tych, które są lub będą alokowane w złożach antropogenicznych lub depozytach, między innymi w wyrobiskach eksploatacji powierzchniowej, do przyszłego dokumentowania w procesach wykorzystania i wzbogacania odpadów wydobywczych, odpadów z energetyki, innych od-padów przemysłowych, jak i odod-padów poużytkowych (np. urządzeń elektrycznych i elek-tronicznych, środków transportu). Dlatego też, omawiając kierunki interwencji dla obszaru reindustrializacji, w SOR wskazano kierunki działań w zakresie surowców dla przemysłu.

Istotą przemysłu jest przetwarzanie zasobów naturalnych na produkty o jak najwyż-szej wartości dodanej w celu zwiększania dobrobytu społeczeństwa. Szczególne znacze-nie w tym kontekście ma przemysł innowacyjny i zaawansowany technologiczznacze-nie, który jednak jednocześnie wymaga zastosowania wielu różnych surowców (np. do produkcji smartfonów potrzeba około 50 różnych surowców metalicznych).

W zakresie działań wskazanych w kierunkach interwencji dla surowców dla przemy-słu wskazano w SOR m.in. na poniższe działania:

™ opracowanie katalogu działań na rzecz zabezpieczenia dostępu przemysłu do nieenergetycznych surowców mineralnych i kopalin (przy szczególnym uwzględ-nieniu koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym i dyplomacji surowcowej), któ-ry będzie stanowił istotny wkład w politykę surowcową państwa;

™ zapewnienie synergii działań w obszarze polityki surowcowej będących w kompe-tencji poszczególnych instytucji.

Także temu poświęcone mają być projekty: surowce dla przemysłu oraz energia. Surow-ce dla przemysłu jest to przygotowany w oparciu o konSurow-cepcję gospodarki o obiegu zamknię-tym (circular economy) Plan działań na rzecz zabezpieczenia podaży nieenergetycznych surowców mineralnych i kopalin. W dokumencie zostały w sposób systematyczny, tj. na wszystkich etapach cyklu surowcowego, zidentyfikowane „wąskie gardła” oraz zdefiniowa-ne działania, które należy podjąć w celu zlikwidowania występujących problemów. Przyję-to, że gospodarka odpadami, zgodna z unijną hierarchią postępowania z odpadami i dążąca do modelu gospodarczego opartego na obiegu zamkniętym, wymaga zmiany dotychcza-sowego podejścia na rzecz postrzegania odpadów jako źródła zasobów, jak również przy-spieszenia rozwoju recyklingu. Cele i działania niezbędne do osiągnięcia i podjęcia w tym zakresie mają być określane w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, będącym obok wo-jewódzkich planów gospodarki odpadami wraz z planami inwestycyjnymi, podstawowym dokumentem planistycznym w gospodarce odpadami, w ramach gospodarki surowcowej obiegu zamkniętego. W SOR zapisano także, że w celu zachowania bezpieczeństwa geo-logiczno-surowcowego konieczne jest wyznaczenie zasięgów złóż, określenie ich wagi dla

funkcjonowania państwa, ustalenie zasad zarządzania przestrzenią, w której zalegają, w tym odnoszących się do planowania przestrzennego i ochrony pozostałych zasobów naturalnych.

Ma nastąpić wycena struktur geologicznych (także kopalin), ocena znaczenia poszczegól-nych złóż dla bezpieczeństwa państwa i wyznaczenie ram czasowych, kiedy konkretne złoże będzie udostępniane, tak aby umożliwić efektywne korzystanie z własności gruntowej i roz-wój potencjałów lokalnych w różnych przedziałach czasu. Dostosowany zostać ma system kompensacji dla właścicieli nieruchomości/gruntów. Nastąpić ma także uszczelnienie opłat eksploatacyjnych i kontroli pozyskiwania kopalin, w tym surowców o znaczeniu lokalnym.

Zapisano również, że konieczna jest optymalizacja dostępu do zasobów geologicznych, w tym złóż, która powinna uwzględniać interes przyszłych pokoleń. Polityka Surowcowa Państwa przygotowywana w horyzoncie 50 lat jako dokument interdyscyplinarny obej-mować ma poza zarządzaniem zasobami geologicznymi, identyfikację dostępnych źródeł surowców i zarządzanie zasobami antropogenicznymi, pochodzącymi z wtórnego obiegu.

Działania mają dotyczyć także zewnętrznych źródeł kopalin i pozostałych surowców. Po-litykę tę opracowuje Międzyresortowy Zespół do spraw Polityki Surowcowej Państwa, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich ministerstw. Priorytetową zasadą przy pracach nad Polityką Surowcową Państwa ma być podejście zintegrowane, tak aby moż-liwe było m.in. rozwiązywanie problemów kolizji przestrzennej w planowaniu inwestycji zlokalizowanych na powierzchni i pod powierzchnią terenu. Jako istotne dla omawianych problemów SOR wymienia następujące działania do 2030 roku:

™ wyznaczenie złóż strategicznych dla gospodarki oraz zapewnienie ich ochrony, ra-cjonalnego użytkowania i ochrony dostępu do nich w długim okresie czasowym;

™ wsparcie innowacyjności w eksploatacji, przeróbce i wykorzystaniu surowców z wtórnego obiegu, z zasobu tworzonego przez odpady poużytkowe i produkcyjne oraz antropogeniczne złoża wtórne.

Jak wyżej wskazano, dla zarządzania zasobami geologicznymi przewidziano projekt strategiczny Polityka Surowcowa Państwa. Projekt ten dotyczyć ma budowy sprawnego i efektywnego systemu zarządzania i gospodarowania wszystkimi rodzajami kopalin i su-rowców mineralnych w całym łańcuchu wartości, rozpoznając całość posiadanych przez Polskę zasobów oraz dać podstawę dla adekwatnych zmian prawnych – w tym instytu-cjonalnych. Ma on wspierać przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym. Narzędziem do realizacji Polityki Surowcowej Państwa ma być zreorganizowana Służba Geologiczna.

Taki stan rzeczy niestety utrzymuje się już kolejny rok i aktualny prognozowany termin dla przyjęcia Polityki Surowcowej Państwa to rok 2020.

3.3. Ustawa o odpadach wydobywczych

Regulacje ustawy z dnia 10 lipca 2008 roku o odpadach wydobywczych (Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r.) w aktualnym brzmieniu stanowią pewien krok we właściwym kierunku,

ale nadal nie rozwiązują podstawowych spraw. Jednak trzeba wskazać na te zasadnicze uwa-runkowania, które z tej regulacji wynikają. Ustawa reguluje w pewnym stopniu wypełnianie wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi przedstawiając warunki tego przedsięwzię-cia. Stanowi, iż „takie wypełnianie wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi powin-no odbywać się z uwzględnieniem zabezpieczenia stabilpowin-ności odpadów wydobywczych, zapobiegania zanieczyszczeniu gleby, wód powierzchniowych i podziemnych, a także za-pewnienia monitoringu wyrobisk górniczych wypełnianych odpadami wydobywczymi”. Do wypełniania wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi pochodzącymi z własnego za-kładu górniczego stosuje się przepisy p.g.g. oraz ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o od-padach, a także przepisy wykonawcze wydane na podstawie delegacji ustawowych zamiesz-czonych w przedmiotowych ustawach. Ustawa zawiera ponadto regulacje dotyczące zasad gospodarowania odpadami wydobywczymi. Wytwórca takich odpadów obowiązany jest na mocy ustawy „do stosowania takich sposobów poszukiwania, rozpoznawania, wydobywa-nia, przeróbki i magazynowawydobywa-nia, które zapobiegają powstawaniu odpadów wydobywczych lub pozwalają utrzymać na możliwym najniższym poziomie ich ilość, jak również ograni-czają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia i zdrowia ludzi”. Po-siadacz odpadów wydobywczych jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi, a jeżeli odzysk okazałby się niemożliwy lub nieopłacalny ekonomicznie, istnieje obowiązek unieszkodliwienia odpadów zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska lub programem gospodarowania odpadami wydobywczymi, przy uwzględnieniu najlepszych dostępnych technik. Jeżeli zaś nie może we własnym zakresie poddać ich unieszkodliwie-niu, obowiązany jest do „przekazania odpadów wydobywczych, które z przyczyn techno-logicznych lub ekonomicznych nie mogą być poddane odzyskowi, do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane unieszkodliwieniu”. Odpady wydobywcze niebez-pieczne po ich wytworzeniu powinny być niezwłocznie poddane odzyskowi lub uniesz-kodliwieniu, w tym składowaniu w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, a ich magazynowanie dopuszcza się, ale nie dłużej niż przez 6 miesięcy, natomiast odpadów innych niż niebezpieczne – maksymalnie przez jeden rok. Możliwe jest również magazy-nowanie niezanieczyszczonej gleby, odpadów wydobywczych innych niż niebezpieczne wytworzonych w czasie prac poszukiwawczych, odpadów powstałych w wyniku wydoby-wania, przeróbki i magazynowania torfu oraz odpadów wydobywczych obojętnych, przez okres do 3 lat. Po upływie powyższych okresów „posiadacz odpadów wydobywczych jest obowiązany poddać odpady wydobywcze odzyskowi lub unieszkodliwieniu, w tym składo-waniu w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w którym można składować poszczególne rodzaje odpadów wydobywczych”.

Posiadacz odpadów wydobywczych, przed rozpoczęciem działalności związanej z wytwarzaniem lub gospodarowaniem odpadami wydobywczymi, jest obowiązany do przedłożenia organowi programu gospodarowania odpadami wydobywczymi. Jednakże brak tu odpowiednich dyrektyw wykonawczych, tj. przepisów stymulujących właściwe podejście do projektowania działań w tych programach.