Przemoc symboliczna a eksploatacja złóż kopalin

Sektor mineralny dysponuje wieloma przykładami przemocy symbolicznej, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Dotyczy to nie tylko najcenniejszych kopalin, takich jak wę-glowodory, rudy złota czy metale ziem rzadkich, ale także kopalin pospolitych wydo-bywanych na skalę masową. Zjawisko to obserwuje się zarówno na etapie procesu wy-dobywczego, jak i towarzyszącemu mu zwykle procesowi dalszej przeróbki, czy nawet transportu surowca, mimo że nie jest on powiązany technologiczne z górnictwem jako takim. Co więcej, posługują się nią nie tylko wielkie koncerny globalne (LafargeHol-cim, Cemex, RioTinto, BHP Billiton etc.) czy krajowe (w Polsce KGHM Polska Miedź, PGNiG czy Tauron), ale także małe przedsiębiorstwa działające w skali lokalnej, czy oso-by fizyczne prowadzące jednoosobową działalność w przedmiotowym zakresie. Swoje atrybuty posiadają też neutralne lub przeciwne strony tego rodzaju konfliktów, takie jak kompetentne organy administracji publicznej (zwłaszcza decyzyjne), organizacje poza-rządowe (w tym zwłaszcza ekologiczne), a nawet pojedyncze osoby będące lokalnymi liderami opinii.

Tak czy inaczej, niezależnie od kopaliny, sposobu jej zagospodarowania czy znacze-nia i stopznacze-nia zainteresowaznacze-nia interesariuszy, do podstawowych atrybutów symbolicznej przemocy należą:

™ zewnętrzne oznaki luksusu (limuzyny, elegancki ubiór etc.),

™ wyrafinowany styl bycia i sposób wysławiania się,

™ posiadane zasoby materialne i niematerialne (w tym wielkość portfela inwestycyj-nego),

™ umiejętność zjednywania lokalnej społeczności i władz poprzez lobbing, działania public relations czy public affairs,

™ wywieranie wrażenia poprzez stosowanie i egzekwowanie ściśle określonych pro-cedur,

™ znaczący udział Skarbu Państwa w inwestycji, teoretycznie gwarantujący bezpie-czeństwo środowiskowe,

™ wiele pomniejszych, często bliżej nieokreślonych działań budujących pozytywny wizerunek pojedynczych przedsiębiorstw czy też całego sektora mineralnego.

Dla zobrazowania omawianej problematyki, podajmy trzy przykłady znane autorom osobiście:

1. Kompleksowe działania PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA w kon-tekście odkrywkowego gospodarowania złożami węgla brunatnego (Badera i Ko-coń 2014).

2. KGHM Polska Miedź SA będący głównym gwarantem miejsc pracy i rozwoju re-gionu dolnośląskiego.

3. Działania w ramach CSR (ang. Corporate Social Responsibility), tj. społecznej odpowiedzialności biznesu, prowadzona przez CEMEX w Rudnikach k. Często-chowy.

Podsumowanie

Przemoc symboliczna prowadzi do symbolicznej władzy. Tak jak władza ma zwykle monopol poprzez delegowane formacje, tak państwo dąży do monopolu na przemoc sym-boliczną na swoim terenie. Wykorzystując formułę Webera, P. Bourdieu definiuje pań-stwo w kategoriach monopolu uprawnionego użycia przemocy fizycznej i symbolicznej na określonym terytorium (Bourdieu 1998). Z drugiej strony, jak pisze P. Ciołkiewicz (2010), przemoc symboliczna polega na legitymizacji realnej przemocy politycznej, czy też ekonomicznej, za pomocą symboli. Inaczej mówiąc, klasy dominujące w sferze polity-ki bądź ekonomii mogą wzmacniać swoją dominację za pomocą symboli i wartości, które narzucają jako prawomocne.

Tym samym poprzez przemoc symboliczną uzyskuje się pewien kapitał symboliczny, ten z kolei służy do uzyskiwania innego rodzaju kapitałów, które owocują przewagą na przykład na polu komunikacji. Przykładem może być reprezentacja przemocy fizycznej w dowolnym medium, np. w telewizji, gdzie takie reprezentacje są postrzegane jako wpły-wające na założenia widzów dotyczące rzeczywistości społecznej (patrz teoria kultywa-cji). Przemoc symboliczna jest demonstracją siły, pokazującą kto przeciwko czemu może od tego uciec. Tak uzyskany kapitał symboliczny pozwala na uprawomocnienie posiada-nia pozostałych trzech typów kapitału na różnych poziomach i w różnych konfiguracjach.

Samo stosowanie przemocy symbolicznej nie gwarantuje jednak jeszcze sukcesu z uwagi na zjawisko tzw. paniki moralnej (Badera i Kocoń 2015) i fakt, że inwestycja górnicza traktowana jest przez lokalną społeczność jako element zaburzający status quo, nawet jeśli inwestor wywodzi się ze społeczności lokalnej. Co więcej, każdy konflikt po-siada pewną określoną strukturę, a poszczególne jego rodzaje nakładają się i mieszają, od-działując na siebie wzajemnie (Belzyt i Badera 2018a, b). W rzeczywistości więc analiza zjawiska przemocy symbolicznej wymaga dalszych badań, których celem jest poprawa, a przynajmniej złagodzenie negatywnego wizerunku górnictwa w społeczeństwie.

Literatura

Badera J. i Kocoń P. 2014. Local community opinions regarding the socio-environmental aspects of lignite surface mining: experiences from central Poland. Energy Policy 66, s. 507–516.

Badera J. i Kocoń P. 2015. Moral panic related to mineral development projects – Examples from Poland. Reso-urces Policy 45, s. 29–36.

Belzyt J.I. i Badera J. 2018a. “Cylinder of conflict” as an extended model of environmental conflicts in the context of mining activity. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 472, s. 193–198.

Belzyt J.I. i Badera J. 2018b. Obcy a konflikt – fenomen wzajemnych zależności. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN nr 106, s. 5–12.

Bourdieu P. i Wacquant L.J.D. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Bourdieu P. 1998. Practical Reason: On the Theory of Action. Stanford (CA). Stanford University Press.

Bourgois P. 2004. Violence in War and Peace: An Anthology. Malden (MA), Blackwell.

Ciołkiewicz P. 2010. Przemoc symboliczna i telewizja: kilka uwag na marginesie rozważań Pierre’a Bourdieu o panowaniu dziennikarstwa. Media, Kultura, Społeczeństwo 1(5).

Dołęga J.M. 2003. Analiza pojęcia symbolu. Studia Philosophiae Christianae 39(2), s. 77–95.

Kwieciński Z. 1995. Socjopatologia edukacji. Olecko: Mazurska Wszechnica Nauczycielska.

Leach E. 2010. Kultura i komunikowanie. Warszawa: PWN.

Rudniański J. 1997. Klasyfikacja, źródła i ocena przemocy w stosunkach międzyludzkich. Zarys ogólny. [W:] Ho-łyst B. red. Przemoc w życiu codziennym. Warszawa: Cinderella Books.

Suchocka A. 2011. Przemoc symboliczna jako element ukrytego programu kształcenia polskiej szkoły. Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej III(4), s. 293–302.

Sztompka P. i Kucia M. red. 2005. Socjologia. Lektury. Kraków: Znak.

Wężowicz-Ziółkowska D. 2007. Przemoc symboliczna albo o społecznych warunkach ewolucji memetycznej.

Teksty z Ulicy. Zeszyt Memetyczny nr 11, s. 49–59.

Žižek S. 2008. Violence: Six sideways reflections. New York (NY), Picador.

[Online] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/przemoc-symboliczna;3963484.html [Dostęp: 18.08.2019].

[Online] http://www.ptsr.nazwa.pl/files/O%20przemocy%20Psycholog.pdf [Dostęp 06.09.2019]: Przemoc: defi-nicja, rodzaje, gdzie szukać pomocy (w ramach projektu dofinansowanego ze środków Województwa Mazowieckiego).

[Online] https://www.marxists.org/archive/marx/works/1893/letters/93_07_14.htm [Dostęp: 18.08.2019].

[Online] http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100546777 [Dostęp: 18.08.2019].

Anna Wolska***, Wojciech Chudzik****

Atrakcje geoturystyczne terenu pogórniczego