• Nie Znaleziono Wyników

Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej

V. KIERUNKI ROZWOJU GMINY OLEŚNICA

7.7. Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy Oleśnica

7.7.6. Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej

Niezbędnym czynnikiem aktywizacji poszczególnych obszarów gminy jest poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury drogowej, komunalnej oraz społecznej, jak również wdrażanie nowych rozwiązań w tym zakresie. Studium zakłada systematyczny, równoległy z zagęszczaniem

sieci osadniczej oraz liczbą inwestycji rozwój infrastruktury technicznej. W szczególności objęcie wszystkich siedlisk dostępem do wodociągu i kanalizacji, oraz sieci gazociągowej. Zakłada się zwiększenie sieci energetycznej (gmina jest w trakcie opracowania planu zaopatrzenia w ciepło i energię elektryczną) oraz rozbudowanie telefonii. Przewiduje się zwiększenie liczby abonentów, przez zwiększenie liczby przyłączy i modernizacje (w miarę potrzeb) centrali telefonicznych.

Realizacja takich przedsięwzięć jest podstawą do szybszego oraz kompleksowego rozwoju lokalnego poprzez przyciąganie nowych inwestorów i wzmocnienie konkurencyjności firm istniejących.

Jednocześnie ma ona służyć poprawie jakości życia mieszkańców, co w perspektywie przyczynić się powinno do odwrócenia niekorzystnego trendu migracji ludności. Kompleksowa poprawa stanu infrastruktury technicznej, przy jednoczesnym umiejętnym wykorzystaniu przyrodniczych i środowiskowych atutów gminy, jest również czynnikiem determinującym rozwój turystyki weekendowej i urlopowej.

Infrastruktura komunikacyjna

W chwili obecnej - po realizacji w ubiegłych latach kolejnych zadań drogowych, w samym 2006 r. przebudów dróg gminnych na łącznej długości 2400 mb oraz dróg wewnętrznych na powierzchni blisko 20 000 m2 - ogólna sytuacja na odcinku dróg gminnych jest dobra (a w porównaniu z wieloma innymi gminami - nawet bardzo dobra).

W okresie tym przeprowadzono też liczne remonty dróg, jak i urządzeń związanych z utrzymaniem ich właściwego stanu technicznego (przepusty, rowy odpływowe, kanalizacje odwadniające, zjazdy, poszerzenia i mijanki).

Do ulepszenia pozostaje kilka dróg lokalnych. Większa część środków finansowych planowanych na inwestycje drogowe przeznaczane będzie w najbliższym czasie na w/w działania zmierzające od poprawy stanu nawierzchni i ulepszenia obiektów infrastruktury drogowej (chodniki, odwodnienia, kanalizacje deszczowe, przepusty, mosty).

Studium zakłada przebudowę i modernizację dróg zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego, w którym ujęte są następujące zmiany w układzie komunikacyjnym:

 korekta obecnego przebiegu drogi krajowej S-8 w rejonie Cieśli i Poniatowic (zgodnie z

„Programem Budowy Dróg Krajowych na lata 2008-2012” – Uchwała Nr 163/2007 Rady Ministrów z dnia 25 września 2007 r.),

 projektowana Wielką Obwodnicę Aglomeracji Wrocławia planowana do realizacji jako wschodnie obejście miasta Oleśnica, w skład której wchodzi DW340 oraz nowy odcinek od Oławy, przez Jelcz-Laskowice do Oleśnicy, jako obwodnica dla powiatu wrocławskiego oraz trasa dla transportów TŚP, OAW ma być trasą klasy G 1/2, docelowo G2/2,

 Obwodnica Solnik Wielkich i Solnik Małych w ciągu DW 451 (choć leży na terenie gminy Bierutów jej odcinek projektowany jest na terenie gminy Oleśnica) – orientacyjny przebieg oznaczony na mapie kierunków rozwoju gminy,

 po zrealizowaniu OAW dotychczasowe odcinki DW40 DW340 i DW451 będą miały obniżoną kategorię i klasę,

 rezerwa terenu pod budowę projektowanej linii szybkiej kolei

 na mapie kierunków rozwoju wskazano orientacyjny przebieg Linii Dużych Prędkości relacji Warszawa-Łódź-Poznań/Wrocław na podstawie Master Planu dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku (załącznik do uchwały Nr 277 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2008r.).

Studium wyznacza również sugerowane rozmieszczenie Miejsc Obsługi Podróżnych (MOP), w okolicy węzłów na drodze krajowej nr 8, których dokładna lokalizacja będzie sprecyzowana na etapie realizacji planów miejscowych.

Zasady rozwoju infrastruktury komunikacyjnej:

 dla projektowanych terenów aktywizacji gospodarczej oraz terenów mieszkaniowych na terenie miejscowości gminnych określa się obsługę poprzez układ komunikacyjny dróg niższych kategorii zgodnie z kategoryzacją dróg publicznych,

 przewiduje się utrzymanie obecnej sieci dróg gminnych do połączeń między wsiami i zakładami oraz połączenie ich z siecią wojewódzką,

 postuluje się stworzenie gminnego systemu ścieżek rowerowych, jako alternatywnego systemu komunikacji, umożliwiającego dogodny dojazd rowerem do:

 każdej miejscowości z obszaru gminy jak i z jej najbliższego sąsiedztwa,

 obszarów najbardziej wartościowych pod względem przyrodniczym i kulturowym,

 przy lokalizowaniu obiektów budowlanych na terenach sąsiadujących z wymienionymi drogami należy uwzględnić strefy ograniczonego użytkowania terenu tj.:

 strefę wyłączoną z wszelkiej działalności budowlanej, wyznaczoną położeniem linii zabudowy - określoną przepisami ustawy drogach publicznych - (Dz.U.00.71.838), przy czym w uzasadnionych przypadkach (np. warunkami technicznymi, istniejąca zabudowa, zmiana kategorii drogi, itp.) dopuszczalne jest – zgodnie z przepisami odrębnymi – lokalizowanie zabudowy w mniejszej odległości od drogi.

orientacyjne odległości (od zewnętrznej krawędzi jezdni) negatywnego oddziaływania związanego z ruchem drogowym, które należy uwzględnić w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, podane są w wytycznych projektowania dróg (załączniki do zarządzenia Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 31 marca 1995 r.),

minimalna dopuszczalna odległość obiektów budowlanych od zewnętrznej docelowej krawędzi jezdni dróg krajowych wynosi 25,0 m,

 strefę uciążliwości drogi:

strefa uciążliwości drogi jest to pas terenu narażony na szkodliwe działanie hałasu, spalin i innych elementów toksycznych. Odległości granicy tej strefy od krawędzi jezdni w uzależnieniu od średniorocznej wielkości natężeń ruchu na drodze wynoszą od 50 do 200m.

Lokalizacja budynków w tej strefie wymaga zastosowania w obiektach zabezpieczeń wymaganych odpowiednimi przepisami prawa budowlanego –

Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 202 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 02.75.960 z póź, zm.) lub założenia elementów osłonowo-ekranujących staraniem Inwestora danego obiektu.

 strefę uciążliwości dróg dotyczącą obiektów z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi,

minimalne dopuszczalne odległości od drogi obiektów z pomieszczeniami na pobyt ludzi w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej wynoszą:

Klasa

przy czym w uzasadnionych przypadkach (np. warunkami technicznymi, istniejąca zabudowa, zmiana kategorii drogi, itp.) dopuszczalne jest – zgodnie z przepisami odrębnymi – lokalizowanie zabudowy w mniejszej odległości od drogi.

 Obsługa komunikacyjna terenów położonych po południowej stronie drogi S-8 odbywać się będzie wyłącznie z dawnej drogi krajowej nr 8 (obecnie drogi gminnej) oraz poprzez układ dróg lokalnych, dojazdowych oraz wewnętrznych z dostosowaniem do wymagań określonych przez Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43/99 poz. 430) dla zalecanej kategorii drogi o klasie G.

 Obsługa komunikacyjna terenów położonych po północnej stronie drogi S-8 odbywać się będzie wyłącznie poprzez układ dróg lokalnych, dojazdowych oraz wewnętrznych.

 Obsługę komunikacyjną terenów zlokalizowanych wzdłuż drogi krajowej nr 25 należy dostosować do wymagań określonych przez Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43/99 poz.

430) dla zalecanej kategorii drogi o klasie G. Docelowo należy zabezpieczyć obsługę komunikacyjną terenów położonych w obrębie Sokołowice niezależnie od drogi krajowej nr 25.

 W trakcie sporządzania planów miejscowych należy uwzględnić zasięgu hałasu na granicach terenów sąsiadujących z drogą ekspresową S-8, zgodnie z Raportem oddziaływania na środowisko z uwzględnieniem nowych norm hałasu zmienionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012r.

 ważniejsze zasady do uwzględnienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego:

 na obszarach wiejskich należy przyjąć ograniczenie projektowanej nowej zabudowy (zwłaszcza mieszkaniowej) wzdłuż głównych dróg tranzytowych, które z zasady powinny omijać tereny zurbanizowane i przeznaczone do urbanizacji,

 elementy obsługi ruchu drogowego (stacji: paliw, warsztaty, motele, parkingi itp.) należy lokalizować poza obszarem zabudowanym na odcinkach prostych dróg z zabezpieczeniem normatywnych warunków widoczności poziomej i pionowej w obszarze podłączenia do drogi głównej.

Na wszystkich terenach wyznaczonych w „Zmianie studium…” dopuszcza się lokalizację ścieżek i tras rowerowych, dydaktycznych, edukacyjnych, ciągów pieszo-rowerowych.

Na działkach nr 174/4, 57/30 obręb Cieśle oraz 532 obręb Sokołowice dopuszcza się lokalizację Obwodów Utrzymania Drogowego związanych z utrzymaniem dróg krajowych.

Infrastruktura techniczna

Kierunkami działań Gminy Oleśnica w obszarze gospodarki komunalnej i ochrony środowiska są obecnie:

 budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Bystre, - inwestycja ta została zrealizowana i oddana do użytkowania w 2010r.

 budowa własnego wysypiska odpadów komunalnych lub partycypacja w przedsięwzięciu dla kilku gmin,

 budowa kompleksowych sieci kanalizacyjnych w miejscowościach: Bystre, Nieciszów i Bystre Osada przy wykorzystaniu środków finansowych pochodzących z dostępnych źródeł pomocy publicznej (europejskiej i krajowej) na lata 2008-2013, oraz na lata kolejne,

 zwodociągowanie miejscowości przyłączonych do systemów niegwarantujących bezpieczeństwa i ciągłości dostaw (m.in. zasilanych obecnie z ujęć innych niż gminne). Dotyczy to w pierwszej kolejności wsi Brzezinka oraz Ostrowina, dla których planuje się budowę nowej Stacji Uzdatniania Wody,

 wsparcie budowy przydomowych oczyszczalni ścieków m.in. przy wykorzystaniu nowego działania w ramach PROW w miejscowościach, gdzie realizacja kanalizacji zbiorczej nie jest uzasadniona, ze względu na warunki terenowe lub koszty jednostkowe budowy i eksploatacji, a w kolejnych etapie:

 dalsza realizacja "Koncepcji kanalizacji gminy" - przede wszystkim skanalizowanie miejscowości, które można podłączyć do istniejącej oczyszczalni ścieków w Oleśnicy. W wyniku takich działań oczyszczalnia zbliży się do swoich optymalnych poziomów obciążenia ściekami, a jednocześnie uniknie się konieczności budowy kolejnego obiektu (tj. nowej oczyszczalni), stanowiącego punktowy zrzut ścieków do wód. Skanalizowaniem opartym o to rozwiązanie objęte zostaną wsie:

Cieśle, Dąbrowa i Jenkowice (z tych dwóch ostatnich ścieki będą spływały do oczyszczalni

miejski poprzez wpięcie kolektora zbiorczego do sieci budowanej aktualnie w Smardzowie). W większości przypadków nowo budowana kanalizacja gminy wpinana będzie do istniejących kolektorów miejskich,

 budowa dodatkowych, lokalnych oczyszczalni ścieków w Ligocie Polskiej i Poniatowicach po wcześniejszej, dokładnej analizie dla tych przypadków (istnieje bowiem szansa na ich podłączenie do miejskiej oczyszczalni poprzez Cieśle i Spalice po porównaniu obu wariantów: 1.

oczyszczalnia lokalna - 2. układ pompowni + kolektor tranzytowy),

 wzmocnienie systemu ewidencji i nadzoru nad zbiornikami bezodpływowymi; zmierzające do likwidacji punktowych zrzutów ścieków komunalnych do lokalnych odbiorników (proponuje się wprowadzenie rejestru mieszkańców niekorzystających z usług firm dowożących ścieki do stacji zlewnej),

 dalsza realizacja i ulepszanie projektów segregacji oraz selektywnej zbiórki odpadów. (sposób zbiórki odpadów oraz ich zagospodarowanie zostały uregulowane przez przepisy odrębne).

Zasady rozwoju infrastruktury technicznej:

zaopatrzenie w gaz

 dopuszcza się możliwość modernizacji i rozbudowy istniejącej sieci gazowej,

 rozbudowa rozdzielczej sieci gazowej oraz przyłączenie nowych odbiorców może odbywać się w uzgodnieniu z operatorem sieci, w oparciu o obowiązujące Prawo Energetyczne, po spełnieniu warunków technicznych i ekonomicznych dostarczenia paliwa gazowego przez przedsiębiorstwo energetyczne,

 dla terenu stacji redukcyjno- pomiarowej obowiązuje strefa ochronna taka jak dla gazociągu ją zasilającego (mierzona od urządzeń technologicznych stacji),

 wzdłuż gazociągu wysokiego ciśnienia obowiązuje strefa ochronna o parametrach:

 strefa ochronna sieci gazowej wysokiego ciśnienia stanowi obszar, w którym operator sieci jest uprawniony do zapobiegania działalności mogącej mieć negatywny wpływ na jej trwałość i prawidłową eksploatację,

 ustala się obowiązek uzgodnienia z operatorem sieci gazowej lokalizacji obiektów wzdłuż strefy ochronnej, przed wydaniem pozwolenia na budowę,

 dla lokalizacji obiektów położonych wzdłuż gazociągów obowiązują przepisy odrębne.

 dla w/w strefy ochronnej ustala się następujące zasady zagospodarowania:

 zakaz lokalizacji wszelkiej zabudowy,

 obowiązek zapewnienia swobodnego dojazdu do sieci infrastruktury technicznej oraz swobodnego przemieszczania wzdłuż gazociągu,

 dopuszcza się lokalizację sieci podziemnego uzbrojenia technicznego po uzgodnieniu i na warunkach określonych przez operatora gazociągu,

 zakaz sadzenia drzew i krzewów w pasie 4 m (po 2 m od sieci gazociągu) – zagospodarowanie terenu zielenią niską,

 zakaz prowadzenia działalności mogącej zagrozić trwałości gazociągu podczas eksploatacji,

 w Studium pozostawią się rezerwę terenową pod planowaną stację redukcyjno-pomiarową I-go stopnia 6,3MPa (Krzeczyn).

Wzdłuż istniejących gazociągów, projektowanych gazociągów oraz stacji redukcyjno -pomiarowej należy zachować strefy ochronne oraz kontrolowane zgodnie z przepisami odrębnymi.

 Dla gazociągów wybudowanych przed wejściem w życie Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 2001 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz.

U. Nr 97 z 11 września 2001 r. poz. 1055) obowiązują odległości podstawowe od obiektów terenowych o których mowa w Rozporządzeniu Ministra Przemysłu z dnia 24 czerwca 1989 r.

w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. Nr 45 z dnia 26 lipca 1989 r. poz. 243 (uchylone z dniem 21.12.1995 r.) oraz Rozporządzenia Ministra

Przemysłu i Handlu z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (uchylone z dniem 12.12.2001 r.);

 Dla gazociągów projektowanych oraz wybudowanych na podstawie przepisów Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 2001 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. Nr 97 z 11 września 2001 r. poz. 1055) obowiązują strefy kontrolowane zgodnie z przepisami ww. rozporządzenia.

elektroenergetyka:

 ustala się obowiązek zachowania normatywnych odległości zabudowy od istniejących i projektowanych linii elektroenergetycznych,

 w miejscach oznaczonych na mapie kierunków rozwoju dopuszcza się lokalizację farm fotowoltaicznych, wraz z niezbędną infrastrukturą oraz obiektami i urządzeniami towarzyszącymi.

Poza terenami oznaczonymi na mapie kierunków rozwoju dopuszcza się ich lokalizację na terenach oznaczonych symbolami U (w tym U1 i U2), O, AG oraz AG1, a także na dachach budynków zlokalizowanych na ternach RU.

elektroenergetyczna sieć przesyłowa:

 wzdłuż linii elektroenergetycznej o napięciu 400kV relacji Dobrzeń - Pasikurowice ustala się pas technologiczny o szerokości 100 m (po 50 m od osi linii w obu kierunkach), dla którego obowiązują ograniczenia zagospodarowania i użytkowania terenu, wynikające z przepisów odrębnych,

 dopuszcza się możliwość eksploatacji i modernizacji elektroenergetycznej linii przesyłowej 400 kV oraz możliwości jej odbudowy, rozbudowy, przebudowy i nadbudowy,

 w pasie technologicznym linii:

 nie należy lokalizować budynków mieszkalnych lub innych przeznaczonych na stały pobyt ludzi. W indywidualnych przypadkach odstępstwa od tej zasady może udzielić właściciel linii, na warunkach przez siebie określonych,

 należy uzgadniać warunki lokalizacji wszelkich obiektów z właścicielem linii,

 nie należy sadzić roślinności wysokiej pod linią i w odległości po 22 m w obu kierunkach od osi linii,

 teren w pasie technologicznym linii nie może być kwalifikowany jako teren przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową lub zagrodową ani jako teren związany z działalnością gospodarczą (przesyłową) właściciela linii,

 wszelkie zmiany w kwalifikacji terenu w obrębie pasa technologicznego linii i w jego najbliższym sąsiedztwie powinny być zaopiniowane przez właściciela linii,

 zalesienia terenów rolnych w pasie technologicznym linii mogą być przeprowadzone w uzgodnieniu z właścicielem linii, który określi maksymalną wysokość sadzonych drzew i krzewów,

 lokalizacja budowli zawierających materiały niebezpieczne pożarowo, stacji paliw i stref zagrożonych wybuchem w bezpośrednim sąsiedztwie pasów technologicznych wymaga uzgodnień z właścicielem linii,

elektroenergetyczna sieć dystrybucyjna:

 dopuszcza się możliwość eksploatacji i modernizacji elementów sieci elektroenergetycznej oraz możliwości jej odbudowy, rozbudowy, przebudowy i nadbudowy,

 w Studium pozostawią się rezerwę terenową pod:

 planowaną jednotorową napowietrzną linię elektroenergetyczną 110 kV o szerokości 25 m wzdłuż istniejącej linii napowietrznej S-189 i w kierunku linii 400 kV, dalej wzdłuż linii 400 kV kierunek Dobrzeń,

 planowaną dwutorową napowietrzną linię elektroenergetyczną 110 kV relacji R-183 GZP Oleśnica do R-172 GPZ Twardogóra (dwutorowe wcięcie w istniejącą linię S-186 relacji R-183 GPZ Oleśnica – R-172 GPZ Twardogóra),

 planowaną jednotorową napowietrzną linię elektroenergetyczną 110 kV relacji R 3 Pasikurowice – planowany GZWP Oleśnica Północ,

 rezygnuje się z przebiegu linii elektroenergetycznej 110 kV wyznaczonej w obowiązującej Zmianie studium,

 wyznacza się nowy przebieg napowietrznej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji Pasikurowice – Oleśnica Północ w rejonie drogi ekspresowej S 8 (na południe i północ od drogi), zgodnie z rysunkiem Zmiany studium,

 zagospodarowanie terenów w obrębie pasa technologicznego linii 110 kV (40 m), zgodnie z wymaganiami przepisów odrębnych,

 planowaną nową rozdzielnię 110/20 kV GPZ Oleśnica – Północ w rejonie wsi Boguszyce, rezerwa obszaru o powierzchni ok. 0,5 ha (przybliżone wymiary 50x100m),

 planowaną linię elektroenergetyczną 110kV relacji Namysłów – Oleśnica wraz ze strefą oddziaływania linii obejmującej pas terenu o szerokości po 11m od osi linii po obu stronach,

 wzdłuż linii elektroenergetycznej o napięciu 110kV wyznacza się obszary szkodliwego oddziaływania pola elektromagnetycznego (o szerokości 47m po 23,5m od osi linii w obu kierunkach), w obrębie których obowiązują ograniczenia w ich użytkowaniu

 dla linii elektroenergetycznych o napięciu 110kV oraz wyższym wielkość stref technicznych w graniach których obowiązują przepisy odrębny, zależy od poziomu natężenia elektromagnetycznego pola niejonizującego od linii w terenie.

 dla linii elektroenergetycznych o napięciu poniżej 110kV wyznacza się strefy techniczne (w granicach których obowiązują ograniczenia wynikające z przepisów odrębnych) zależne od:

napięcia znamionowego linii, przekroju przewodu, odległości przewodu linii od planowanej zabudowy, wysokości i konstrukcji słupa linii, obciążenia linii i temperatury otoczenia.

Zarówno wysokość zawieszenia przewodu nad poziomem terenu, jak i rodzaj słupa jest zmienny na całej długości linii.

 dla zaopatrzenia w energię elektryczną nowych obszarów zabudowy mieszkaniowej i przemysłowo-usługowej niezbędna będzie budowa nowych stacji transformatorowych 20/0,4 kV, linii zasilających kablowych i napowietrzno-kablowych 20 kV oraz sieci rozdzielczej nN.

Odnawialne źródła energii – obszary, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100kW

Energetyka wiatrowa

Na terenie gminy Oleśnica nie dopuszcza się lokalizacji farm wiatrowych.

Energia słoneczna

Instalacje służące pozyskiwaniu energii słonecznej wykorzystywanej do produkcji energii elektrycznej (fotowoltaika) zostały dopuszczone na terenach oznaczonych na mapie kierunków rozwoju (obszary dopuszczalnej lokalizacji farm fotowoltaicznych). Poza terenami oznaczonymi na mapie kierunków rozwoju dopuszcza się ich lokalizację na terenach oznaczonych symbolami U (w tym U1 i U2), O, AG oraz AG1, a także na dachach budynków zlokalizowanych na ternach RU. Dokładne wytyczne odnośnie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko określają przepisy odrębne oraz właściwe organy.

Dopuszcza się lokalizację kolektorów (paneli) słonecznych zlokalizowanych na dachach budynków służących pozyskaniu ciepłej wody i/lub wytwarzaniu energii na wszystkich terenach.

Granice obszarów dopuszczalnej lokalizacji farm fotowoltaicznych są tożsame z granicami strefy ochronnej dla tych obszarów.

7.8. Obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i