IV. UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY OLEŚNICA
2. Uwarunkowania środowiska przyrodniczego
2.11. Ochrona przyrody i krajobrazu
Do podstawowych form ochrony przyrody w Polsce należy tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Coraz
większe znaczenie mają także użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Formami ochrony indywidualnej są: gatunkowa ochrona roślin i zwierząt oraz pomniki przyrody w rodzaju: pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp. Wśród wymienionych form ochrony na obszarze gminy Oleśnica ustanowiono użytki ekologiczne oraz 20 pomników przyrody. Ponadto, na terenie gminy Oleśnica wyznaczono 2 obszary Natura2000.
Tabela 5. Użytki ekologiczne na terenie gminy Oleśnica
Woj. Doln. Nr 7 poz. 198 z dn. 12.01.2005 r.)
Źródło: „Program Ochrony Środowiska Gminy Oleśnica na lata 2008-2015”
Ekostandard Pracownia Analiz Środowiskowych, lipiec 2008 r.
Zgodnie z obowiązującym Programem ochrony środowiska na terenie gminy proponuje się powołać również:
– projektowany użytek ekologiczny „Łąka Oleśnicka” - obejmująca następujące działki SPAWRSP 406/12: 512W, 68ŁIII, 524LzIV – o łącznej powierzchni wynoszącej 4,73 ha;
– projektowany użytek ekologiczny „Łąka Spalicka” - obejmuje działkę SP-AWRSP 404/89: 94ŁIII, 103LzIV, 390W o łącznej powierzchni wynoszącej 4 ha;
– projektowany użytek ekologiczny „Uroczysko Grotowskiego - Małe Brzezie” – obejmuje następujące oddziały leśne w Nadleśnictwie Oleśnica Śląska – 180: a (1,67 ha), j (0,13ha); 184: a (4,63 ha), g (1,62 ha), h (2,15 ha), i (3,08 ha); 216: b (1,46 ha), c (4,02 ha), d(1,18 ha), f (1,87 ha), g (1,88 ha), h (1,63 ha), i (2,20 ha), j (1,65 ha); 217: h (5,05 ha), i(1,11 ha), j (1,80 ha); 260: Aa (3,98 ha): 261: a (2,27 ha), c (1,07 ha); 262: a (1,36 ha) – o łącznej powierzchni wynoszącej 49,92 ha.
W dalszej perspektywie planuje się powołanie użytków ekologicznych „Ols pod Brzezinką” i „Stary Staw” koło Ligoty Polskiej. Projektuje się również utworzenie pomnika przyrody „Aleja nad Potokiem Boguszyckim” za miejscowością Spalice (71 drzew) oraz objąć ochroną wiekowy dąb za miejscowością Cieśle.
Gminny zasób przyrody uzupełnia 20 pomników przyrody. Według art. 28 ustawy o ochronie przyrody z 16 października 1991 roku pomnikami przyrody są „pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i
krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie”. Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym krajobrazu, podnoszą jego piękno, posiadają wysokie walory dydaktyczne i edukacyjne.
Tabela 6. Pomniki przyrody na terenie gminy Oleśnica
Lp. Pomniki przyrody Obwód
pnia Lokalizacja
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) 346 cm Osada leśna, przy drodze leśnej na skraju lasu oddz. 293 Leśnictwo Ostrowian- droga z Osady
Leśnej do Dziadowego Mostu.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 290 cm obręb Sokołowice, działka nr 155/3, AM-2
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 350 cm obręb Sokołowice, działka nr 155/3 AM-2
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 310 cm obręb Sokołowice, działka nr 155/3 AM-2
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 360 cm obręb Sokołowice, działka nr 155/3 AM-2
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 450 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 2 i 404/88 AM-3
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 390 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 270 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
Dąb szypułkowy (Quercus robur) 230 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
10. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 400 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
11. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 410 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
12. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 440 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
13. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 370 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
14. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 310 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
15. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 320 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
16. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 310 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
17. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 385 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
18. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 385 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
19. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 270 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
20. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 290 cm obręb Boguszyce, działki nr 665 AM
Źródło: „Program Ochrony Środowiska Gminy Oleśnica na lata 2008-2015”
Ekostandard Pracownia Analiz Środowiskowych, lipiec 2008 r.
Ponadto prawnej ochronie podlega wiele gatunków roślin i zwierząt. Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza rzadkich lub zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
Ochrona gatunkowa roślin obejmuje gatunki poddane ochronie ścisłej (całkowitej) oraz ochronie częściowej. W odniesieniu do dziko występujących roślin poddanych ochronie ścisłej zabrania się ich niszczenia, zrywania, ścinania, pozyskiwania i wyrywania z naturalnych stanowisk oraz ich zbywania, nabywania, przenoszenia lub wywożenia za granicę.
Ochrona gatunkowa zwierząt obejmuje bardzo liczne gatunki zwierząt, które występują w stanie dzikim, a są zagrożone wyginięciem lub są rzadko spotykane. W stosunku do gatunków chronionych zabrania się m.in. umyślnego ich zabijania, płoszenia, chwytania, przetrzymywania i preparowania, niszczenia ich gniazd, nor, legowisk, filmowania i fotografowania w miejscach rozrodu. Dla niektórych skrajnie rzadkich gatunków, dodatkową ochrona otacza się miejsca ich rozrodu i stałego przebywania, wyznaczając w tym celu strefy ochrony ścisłej i częściowej.
Ochronie podlegają również mrowiska w lasach.
W trakcie uproszczonej inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w 1993 r. na terenie gminy stwierdzono 18 gatunków roślin chronionych występujących na 129 stanowiskach, w tym 10 gatunków podlegających ochronie całkowitej i 8 częściowej.
Najliczniej występują:
wśród gatunków całkowicie chronionych: bluszcz pospolity (13 stanowisk), sromotnik bezwstydny (11 stanowisk),
pośród gatunków chronionych częściowo kruszyna pospolita (35 stanowisk), kalina koralowa (19 stanowisk) i konwalia majowa (17 stanowisk).
Najmniej cenna przyrodniczo jest środkowa część gminy, gdzie dominuje działalność rolnicza.
Część południowa leżąca w dolinie Widawy i jej dopływów w większym stopniu pokryta jest przez lasy, głównie liściaste i mieszane (łęgi i grądy). Na obszarze tym znajduje się kilka większych skupisk gatunków chronionych, z których najciekawsze to storczyki: 2 liczne populacje listery jajowatej koło Krzeczyna i Ligoty Małej oraz liczna populacja storczyka szerokolistnego koło Piszkawy. Część północna gminy jest najciekawsza i najbogatsza pod względem występowania gatunków roślin chronionych. Reprezentują one 2 typy siedliskowe:
rośliny siedlisk wodnych i wilgotnych skupione wzdłuż rzeki Oleśnicy,
rośliny borów sosnowych w najbardziej na północ wysuniętej części gminy.
W starych poniemieckich zbiornikach zaporowych na Oleśnicy stwierdzono występowanie grążela żółtego (na 2 stanowiskach), a w śródleśnym stawie koło Brzezinki grzybienie białe. Suche i świeże bory sosnowe na północy gminy są siedliskiem chronionych roślin zarodnikowych: porostów (płucnica islandzka), grzybów (szmaciak gałęziak) i widłaków (widłak goździsty i jałowcowaty).
Największe skupisko roślin chronionych w gminie Oleśnica znajduje się na niewielkim obszarze w okolicy kolonii Małe Brzezie, w północnej części gminy w pobliżu szosy Oleśnica – Drołtowice. Obszar ten obejmuje fragment lasów łęgowych, łąki i zbiornik wodny. Występuje tu:
wawrzynek wilczełyko, barwinek pospolity, porzeczka czarna, kopytnik pospolity, konwalia majowa, sromotnik bezwstydny, grążel żółty, storczyk szerokolistny i kruszyna pospolita.
Na terenie gminy Oleśnica znajdują się dwa obszary Natura 2000, niewymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 roku Nr 25, poz. 133 z późniejszymi zmianami):
– Dolina Oleśnicy i potoku Boguszyckiego PLH020091, – Lasy Grędzińskie PLH020081.
Dolina Ole ś nicy i Potoku Boguszyckiego jest to obszar specjalnej ochrony siedlisk o powierzchni 1.118,8 ha. Jako obszar o znaczeniu wspólnotowym został zakwalifikowany w 2011 roku. Obszar stanowi kompleks łąk kośnych wilgotnych i świeżych oraz szuwarów po obu stronach rzeki Oleśnicy i Boguszyckiego Potoku. Obejmuje on też las (w tym priorytetowe
łęgi olszowo-jesionowe) oraz w nieznacznym stopniu pola uprawne. Obszar mieści się pomiędzy miejscowościami: Rataje, Boguszyce, Kolonia Miodary, Nowica, Sosnówka, Ostrowina, Junoszyn, Cieśle, Spalice. Na odcinku Rataje - Gęsia Górka ciągnie się on wzdłuż rzeki Oleśnicy pasem o szerokości 250 - 500 m i długości około 4 km. Następnie ciągnie się w dwóch kierunkach:
północnym i północno-wschodnim. W kierunku północnym, wzdłuż Potoku Boguszyckiego, biegnie pas długości około 8 km i szerokości około 200-1000 m, natomiast w kierunku północno-wschodnim, wzdłuż rzeki Oleśnica, pas długości około 9 km i szerokości około 250-750 m, do którego przylegają 3 pasy o szerokości około 200 m ciągnące się w stronę wsi Boguszyce (około 1,5 km), Ligota Polska (około 2 km) oraz w kierunku wsi Brzezinka (około 3 km). Ostoję rozcina w południowej części obwodnica miasta Oleśnica.
Obszar ma kluczowe znaczenie dla przetrwania czerwończyka fioletka (Lycaena helle) na Dolnym Śląsku. Obejmuje jedno z dwóch stanowisk gatunku w tym województwie potwierdzone po 1995 roku oraz stanowisko stwierdzone w latach 80-tych XX wieku. Stanowiska te stanowią najbardziej na zachód wysuniętą wyspę zasięgu na Równinie Oleśnickiej. Obszar chroni rzadkie już na Nizinie Śląskiej zespoły ekstensywnych łąk wilgotnych (świeżych, kaczeńcowych i trzęślicowych) z rdestem wężownikiem (Polygonum bistorta) rośliną żywicielską gąsienic czerwończyka fioletka.
Dodatkowo wartość ostoi podwyższa obecność licznych populacji trzepli zielonej, pachnicy dębowej, czerwończyka nieparka, kumaka nizinnego, wydry i bobra. Cenne są również dobrze zachowane na terenie obszaru płaty priorytetowych łęgów olszowo-jesionowych stanowiących końcowe ogniwo sukcesji w dolinach Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego.
W granicach ostoi występują następujące typy siedlisk wymienione w Załączniku nr 1 Dyrektywy:
– Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, kod: 2330;
– Zmienno wilgotne łąki trzęś licowe (Molinion), kod:6410;
– Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), kod: 6430;
– Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), kod: 6510;
– Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo – fragilis, Populetuym albae, Alnenion), kod: 91E0.
W granicach ostoi występują również ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:
– Mopek (Barbastella barabstellus), kod: 1308;
– Nocek duży (Myotis myotis), kod: 1324;
– Bóbr europejski (Castor fiber), kod: 1337;
– Wydra (Lutra lutra), kod:1355).
Gadami i płazami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kod:1166;
– Kumak nizinny (Bombina bombina), kod: 1188.
Rybami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Piskorz (Misgurnus fossilis), kod: 1145.
Bezkręgowcami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), kod: 1037;
– Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), kod: 1060;
– Pachnica dębowa (Osmoderma eremita), kod: 1084;
– Czerwończyk fioletek (Lycaena helle), kod: 4038.
Innymi ważnymi gatunkami zwierząt są:
– Ropucha paskówka (Bufo calamita);
– Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris);
– Paź królowej (Papilio machaon).
Dla obszaru nie uchwalono Planu Ochrony ani Planu Zadań Ochronnych.
Lasy Gr ę dzi ń skie jest to obszar specjalnej ochrony siedlisk o powierzchni 3.087,5 ha. Jako obszar o znaczeniu wspólnotowym został zakwalifikowany w 2011 roku. Obszar położony jest na Równinie Oleśnicko-Bierutowskiej, na terenie gmin Oleśnica, Długołęka, Bierutów, Czernica, Jelcz-Laskowice. Lasy Grędzińskie znajdują się na obszarze zbudowanym z glin zwałowych oraz utworów rzecznego pochodzenia, stanowią je piaski, żwiry i mady rzeczne. Gleby tego terenu to mady rzeczne, gleby brunatne, czarne ziemie oraz gleby murszowe i gruntowoglejowe. Całość obszaru leży w obrębie doliny Widawy oraz terenów doń przyległych.
Dominują formacją roślinną tego terenu są lasy. Roślinność Lasów Grędzińskich jest bardzo zróżnicowana: występują tu grądy Galio-Carpinetum, dominujące w krajobrazie łęgi nadrzeczne Ficario-Ulmetum (typicum i chrysosplenietosum) oraz lasy aluwialne Fraxino- Alnetum. Nieleśną część szaty roślinnej tworzą fitocenozy ze związku Magnocaricion (Caricetum acutiformis, Caricetum gracilis, Phalaridetum arundinaceae), łąki wilgotne ze związku Calthion (Angelico-Cirsietum oleracei i Scirpetum silvatici) oraz łąki trzęślicowe (Selino- Molinietum) lub łąki świeże (Arrhentheretum elatioris, Alopecuretum prtensis). Negatywnym zjawiskiem w obszarze Lasów Grędzińskich jest ekspansja neofitów, głównie Solidago gigantea. Najistotniejszym walorem przyrodniczym badanego terenu jest rozległy obszar lasów z licznymi przestojami oraz z wydzieleniami ze starodrzewiem. Stwierdzono tu występowanie 6 siedlisk przyrodniczych Natura
2000. Wśród nich zdecydowanie dominują łęgi dębowe wiązowo- jesionowe (91F0), które są wykształcone w wielu postaciach lokalnosiedliskowych.
Kolejnym bardzo istotnym siedliskiem są lasy łęgowe i nadrzeczne (91E0), reprezentujące priorytetowy typ siedliska. Obszar ten stanowi ważną ostoję bogatych w gatunki łąk trzęślicowych (6410) oraz nizinnych i podgórskich łąk świeżych użytkowanych ekstensywnie świeżych (6510).
Na terenie Lasów Grędzińskich nie stwierdzono gatunków roślin wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady nr 92/43/EWG. Występują tu jednak liczne gatunki chronione: goryczka wąskolistna (Gentiana pneumonanthe), nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum), podkolan biały (Platanthera biforia), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) i inne. Tereny położone w dolinie Widawy obfitują także w liczne mokradła z roślinnością szuwarową stanowiące cenne siedliska płazów i bezkręgowców z załącznika II Dyrektywy. Na uwagę zasługują: szczególnie liczna populacja trzepli zielonej oraz jedno z 4 znanych obecnie z Dolnego Śląska stanowisk przelatki aurinii; występują tu ponadto 3 gatunki modraszkowatych, pachnica dębowa i kozioróg dębosz. Fauna ssaków i płazów jest typowa dla niżowych dolin rzecznych Dolnego Śląska -występują tu traszka grzebieniasta, kumak, nizinny, wydra i bóbr.
W granicach ostoi występują następujące typy siedlisk wymienione w Załączniku nr 1 dyrektywy:
– Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), kod: 6120;
– Zmienno wilgotne łąki trzęś licowe (Molinion), kod:6410;
– Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), kod:
6510;
– Kwaśne buczyny (Luzulo – Fageion), kod:9110;
– Grąd środkowoeuropejski i subkontynetalny (Galio – Carpinetum, Tilo – Carpinetum), kod:9170;
– Pomorski kwaśny las brzozowo – dębowy (Betulo – Qercetum), kod: 9190;
– Łęgowe lasy dębowo – wiązowo - jesionowe (Ficario – Ulmetum)), kod: 91F0.
W granicach ostoi występują również ptaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:
– Dzięcioł średni (Dendrocopos medius), kod: A238;
– Muchołówka biało szyja (Ficedula albicollis), kod: A321.
Ssakami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Mopek (Barbastella barabstellus), kod: 1308;
– Nocek duży (Myotis myotis), kod: 1324;
– Bóbr europejski (Castor fiber), kod: 1337;
– Wydra (Lutra lutra), kod:1355).
Gadami i płazami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kod:1166;
– Kumak nizinny (Bombina bombina), kod: 1188.
Bezkręgowcami wymienionymi w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG są:
– Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), kod: 1037;
– Modraszek telejus (Maculinea teleius), kod: 1059;
– Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), kod: 1060;
– Modraszek nausitous (Maculinea nausithous), kod: 1061;
– Przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia), kod: 1065;
– Pachnica dębowa (Osmoderma eremita), kod: 1084;
– Czerwończyk fioletek (Lycaena helle), kod: 4038;
– Koziróg dębosz (Cerambyx cerdo), kod: 1088.
Innymi ważnymi gatunkami zwierząt są:
– Mroczek późny (Eptesicus serotinus);
– Nocek Brandta (Myotis brandtii);
– Nocek rudy (Myotis daubentonii);
– Nocek wąsatek (Myotis mystacinus);
– Nocek Natterera (Myotis nattereri);
– Borowiaczek (Nyctalus leisleri);
– Borowiec wielki (Nyctalus noctula);
– Karlik większy (Pipistrellus nathusii);
– Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus);
– Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus);
– Mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus);
– Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus);
– Żaba moczarowa (Rana arvalis);
– Żaba jeziorowa (Rana lessonae).
Dla obszaru nie uchwalono Planu Ochrony ani Planu Zadań Ochronnych.
2.12. Stan i ochrona środowiska 1