Komparatywna ocena zasad gospodarowania gruntami w Polsce w wietle koncepcji rolnictwa zrównowaonego

Wnioski w zakresie obrotu ziemi

Majc na uwadze wskazane powyej uwarunkowania obrotu

nieruchomo-ciami w wybranych pastwach, jak równie struktur agrarn podan w kra-jach czonkowskich UE z punktu widzenia realizacji idei rolnictwa

zrównowa-onego, naley podkreli, e:

regulacje z zakresu gospodarowania nieruchomociami rolnymi w po-szczególnych pastwach róni si midzy sob, co powoduje, i nie s

one jedynymi determinantami ksztatowania struktury agrarnej;

zasady obrotu gruntami rolnymi w Polsce s stosunkowo liberalne. Zakup gruntów rolnych przez gospodarstwa rolne bdce gospodarstwami ro-dzinnymi (oraz pozostajcymi nimi po przeprowadzeniu transakcji)

poo-one na obszarze lokalizacji nieruchomoci lub ssiednim nie jest niczym ograniczony. Mona zatem stwierdzi, e obowizujce regulacje sprzyja-j koncentracji wasnoci ziemi rolniczej w rkach podmiotów czynnych w produkcji rolnej, w tym przede wszystkim gospodarstwach rodzinnych.

Przy tym jednak ocenia si, i obowizujce regulacje w zakresie gospo-darowania ziemi rolnicz nie prowadz do zapewnienia realnych efek-tywnych przemian strukturalnych w rolnictwie [lusarz 2013]. Barier

21 Sprzeda nieruchomoci rolnej przez ANR moe nastpi, o ile powierzchnia uytków rolnych bdcych wasnoci nabywcy nie przekroczy 500 ha.

w tym zakresie pozostaje bowiem przede wszystkim cena ziemi. Realiza-cja zrównowaonego modelu rolnictwa wymaga bowiem zaangaowania kapitau w pierwszej kolejnoci w biec produkcj, co powoduje, e moliwoci zakupu gruntów rolnych przez gospodarstwa rolne s w Pol-sce bardzo ograniczone. Jak wykaza prof. Zitara, zakupowi gruntów nie sprzyjaj równie warunki kredytowe [Zitara 2014];

realizacji modelu rolnictwa zrównowaonego i wielofunkcyjnego w Pol-sce suy powinny procesy koncentracji ziemi w gospodarstwach rol-nych. W zwizku jednak z ograniczeniami w zakupie ziemi podstawo-wym instrumentem przyczyniajcym si do realizacji powyszego powin-na by dzierawa. Istota tej instytucji sprowadza si wspóczenie do moliwoci utworzenia albo powikszenia gospodarstwa rolnego bez ko-niecznoci wydatkowania znacznych rodków finansowych w celu naby-cia wasnoci ziemi. Dziki temu moliwe jest równolege zainwestowa-nie kapitau na cele produkcyjne. Wzrost powierzchni gospodarstwa prze-kada si przy tym na zwikszenie skali produkcji, a tym samym przyczy-nia si, co do zasady, do uzyskaprzyczy-nia dochodów na wyszym poziomie.

Dzierawa przyczynia si równie do poprawy efektywnoci wykorzysta-nia pozostaych czynników produkcji – gównie rodków trwaych oraz zasobów pracy. Stosunek dzierawny wymaga jednak odpowiednich regu-lacji prawnych, które zapewni dzierawcy ochron prawidowego jego wykonywania. Dziki temu moliwe staje si racjonalne podejmowanie de-cyzji inwestycyjnych poprzez przeprowadzenie wzgldnie realnego rachun-ku ekonomicznego prowadzonej na dzierawionym gruncie dziaalnoci;

obecny stan prawny nie pozwala na uznanie dzierawy za aktywny in-strument polityki rolnej w Polsce, w zwizku z czym niezbdne jest wprowadzenie takich zasad dzierawy, które gwarantowayby pewno

gospodarowania dzierawcy na obcej nieruchomoci. Majc za na uwa-dze, i wysoko czynszu dzierawnego jest zazwyczaj funkcj ceny zie-mi oraz biorc pod uwag ograniczenia wzrostu dochodów rolniczych, na-ley rozway wprowadzenie mechanizmów kontrolowania ceny ziemi lub wysokoci czynszu. Rozwizaniem zasugujcym na uwag jest przy-jcie zasad ustalenia wysokoci czynszu w oparciu nie o rynkow, a do-chodow warto ziemi, zgodnie z modelem francuskim czy niemieckim;

w kontekcie banku ziemi, jakim jest Agencja Nieruchomoci Rolnych, podkreli naley ograniczon skuteczno realizacji przez ni celów przewidzianych w ustawie o ksztatowaniu ustroju rolnego. Tym samym, w zwizku z nasileniem procesów prywatyzacji pastwowych gruntów rolnych w Polsce, koniecznym staje si ponowne okrelenie roli, jak

in-stytucja ta powinna spenia, a w konsekwencji dokonanie jej przekszta-cenia. Uzasadnionym wydaje si pogld, zgodnie z którym Agencja po-winna wykonywa zadania zupenie zmienionej agendy, której przysugi-wa bdzie funkcja czynnego udziau we wspieraniu zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich. Oznacza to, e kierunkiem przyszego ksztatu ANR jest skupienie zada na ksztatowaniu struktur agrarnych rolnictwa w Polsce, do czego niezbdne jednak bdzie wyposaenie Agencji w odpowiednie instrumentarium;

biorc pod uwag zasady funkcjonowania banków ziemi w krajach Euro-py Zachodniej, jak równie uwarunkowania struktury obszarowej i do-chodowej gospodarstw rolnych w Polsce, trudno si zgodzi z polityk, wedug której poprawa struktury obszarowej gospodarstw powinna si

odbywa przede wszystkim poprzez przeniesienie wasnoci

nieruchomo-ci w drodze sprzeday. W przypadku denia do ograniczenia dzierawy ziemi przez ANR naley rozway popularyzacj rzadko stosowanego do-tychczas instrumentu, jakim jest leasing rolniczy.

Bibliografia

Bajek P., Chmielewska-Gill W., Giejbowicz E., Jaworowska A., Polednik A., Woek T., 2007, WPR. Nowoczesna polityka rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, Warszawa.

Begg D., Fischer S., Dornbusch R., 1999, Ekonomia. Mikroekonomia, PWE, Warszawa.

Blajer P., 2008, Wymóg kwalifikacji rolniczych w obrocie nieruchomociami rolnymi (stadium prawnoporównawcze), „Przegld prawa rolnego”, nr 2(4).

Bukraba-Rylska I., 2012, Rola drobnych gospodarstw rolnych w tworzeniu kapitau i dziedzictwa kulturowego wsi, „Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych”, nr 1.

Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny spis rolny 2010, GUS, Warszawa 2012.

Chmieliski P., Goraj L., Karwat-Woniak B., Kowalski A., Sikorska A., 2009, Instrumenty oddziaywania Pastwa na ksztatowanie struktury obszarowej gospodarstw rolnych w Pol-sce; rola systemu ubezpieczenia spoecznego rolników w ksztatowaniu tej struktury. Stan obecny i rekomendacje na przyszo oraz propozycje nowych rozwiza dotyczcych tego obszaru dla systemu ubezpiecze rolników, Ekspertyza dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, IERiG -PIB, Warszawa.

Deininger K., Feder G., 2001, Land Institutions and Land Markets, [w:] Gardner B.L., Rausser G.C.

(red.), Handbook of Agricultural Economics, 1^st Edition, Elsevier, Amsterdam.

Holst van F. (ed.), 2009, Lithuanian Land Fund; Aim, Scope, Models, Organisation, Impact, VHL – Van Hall Larenstein (The Netherlands), The Hague.

Kodziski M., 2006, Rolnictwo a zrównowaony rozwój obszarów wiejskich [w:] J.S. Zegar (red.), Z bada nad rolnictwem spoecznie zrównowaonym (3), Program Wieloletni 2005-2009, nr 52, IERiG -PIB, Warszawa 2006.

Komitet Prognoz PAN „Polska 2000 Plus”, Strategia rozwoju Polski do roku 2020, Synteza, Warszawa 2000 [za:] F. Tomczak, Ewolucja wspólnej polityki rolnej UE i strategia rozwoju rolnictwa polskiego, Program Wieloletni 2005-2009, nr 125, IERiG -PIB, Warszawa 2009.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.

Kowalczyk S., Sobiecki R., 2011, Europejski model rolnictwa – uwarunkowania ewolucji,

„Roczniki Nauk Rolniczych”, seria G, t. 98, z. 3.

Krawczyk J., 2007, Zakres swobody gospodarowania przez dzierawc na dzierawionym gruncie w prawie niemieckim, „Przegld Prawa Rolnego” nr 1.

Kunierczak W., Loritz M., Majchrzak A., 2013, Dzierawa gruntów rolnych w wybranych pastwach czonkowskich Unii Europejskiej – wnioski dla wspólnej regulacji europejskiej [w:] Czyewski A., Matuszczak A. (red.), Wspólna polityka rolna 2007-2013 i jej nowa perspektywa, Kujawsko-Pomorska Szkoa Wysza w Bydgoszczy.

Marks-Bielska R., Kisiel R., Danilczuk J., 2006, Dzierawa jako podstawowa forma zagospodarowania popegeerowskiego mienia, Orodek Bada Naukowych im. Wojciecha Ktrzyskiego, Olsztyn.

Michalska S., 2012, Spoeczny wymiar funkcjonowania drobnych gospodarstw rolnych, „Pro-blemy Drobnych Gospodarstw Rolnych”, nr 1.

Michna W., 2009, Gówne cechy struktury agrarnej a w tym docelowych modeli gospodarstw rolnych w krajach zachodniej i rodkowej Europy na pocztku XXI wieku [w:] Michna W., Mierosawska A., Strategia rozwoju gospodarstw rolnych i wsi w dugiej perspektywie oraz w ujciu przestrzennym. Synteza wyników bada prowadzonych w okresie 2005-2009, Program Wieloletni 2005-2009, nr 134, IERiG -PIB, Warszawa.

Michna W., 2009a, Niezbdna jest sterowana przez pastwo kreacja we wsiach i maych miastach uniwersalnej gospodarki pozarolniczej [w:] Michna W., Mierosawska A., Strategia rozwoju gospodarstw rolnych i wsi w dugiej perspektywie oraz w ujciu przestrzennym.

Synteza wyników bada prowadzonych w okresie 2005-2009, Program Wieloletni 2005-2009, nr 134, IERiG -PIB, Warszawa.

Michna W., 2009b, Strategia rozwoju spoeczno-gospodarczego województw do 2020 r. i wyni-kajce z niej wnioski dla rolnictwa [w:] Michna W., Mierosawska A., Strategia rozwoju go-spodarstw rolnych i wsi w dugiej perspektywie oraz w ujciu przestrzennym. Synteza wyni-ków bada prowadzonych w okresie 2005-2009, Program Wieloletni 2005-2009, nr 134, IERiG -PIB, Warszawa.

Michna W., 2008, Strategia rozwoju gospodarstw rolnych w perspektywie kilkunastu lat we Francji i w Polsce [w:] Chmielewska B. (red.), Kierunki rozwoju rolnictwa i obszarów wiej-skich w Polsce i wybranych krajach europejwiej-skich (Ukraina, Francja, Holandia), Program Wieloletni 2005-2009, nr 104, IERiG -PIB, Warszawa.

Mierosawska A., 2009, Strategia rozwoju gospodarstw rolnych i wsi w dugiej perspektywie oraz w ujciu przestrzennym. Synteza wyników bada prowadzonych w okresie 2005-2009, Program Wieloletni 2005-2009, nr 134, IERiG -PIB, Warszawa.

Rynek ziemi rolniczej. Stan i perspektywy, 2008, Analizy Rynkowe, IERiG -PIB, ANR, Ministerstwo Rozwoju Wsi i Rolnictwa, nr 11.

Rynek ziemi rolniczej. Stan i perspektywy, 2010, Analizy Rynkowe, IERiG -PIB, ANR, Ministerstwo Rozwoju Wsi i Rolnictwa, nr 13.

Rynek ziemi rolniczej. Stan i perspektywy, 2012, Analizy Rynkowe, IERiG -PIB, ANR, Ministerstwo Rozwoju Wsi i Rolnictwa, nr 15.

Sikorska A., 2009, Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej na funkcjonowanie rynku ziemi w nowych pastwach czonkowskich Unii Europejskiej, Ekspertyza dla UKIE, IERiG -PIB, Warszawa.

lusarz G., 2013, Wyzwania rozwojowe regionów rozdrobnionego rolnictwa, „Roczniki Na-ukowe SERiA” t. XV, z. 6.

Sobota M., 2004, System planowania przestrzennego oraz formy wadania ziemi rolnicz we Francji, „Acta Scientiarum Polonorum” Administratio Locorum, nr 3(2).

Sroka W., Ender H., 2011, Struktura agrarna oraz rynek ziemi rolniczej w Niemczech – aspekty organizacyjne oraz tendencje rozwojowe minione i wystpujce obecnie,

„Krakowskie Studia Maopolskie”, nr 16.

Stankiewicz D., 2002, Ograniczenia w obrocie gruntami rolnymi w wybranych krajach Unii Europejskiej w aspekcie prac nad stosownymi zmianami w ustawodawstwie polskim, Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz, nr 886.

wiaty P., Turnau J., Majchrzak A., 2011, Gospodarowanie gruntami rolnymi w wybranych krajach UE; wnioski dla Polskim w: Czyewski, A., Stpie, S. (red.), Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich w warunkach ewolucji WPR: wybrane problemy, Kujawsko-Pomorska Szkoa Wysza w Bydgoszczy.

Swinnen J., Ciaian P., Kancs d’A., Van Herck K., Vranken L., Possible effects on EU land markets of new CAP direct payments, http://www.europarl.europa.eu/studies [dostp: 20.11. 2013].

Taska-Hus B., Orlewski M., 2006, Pojcie gospodarstwa rolnego i rodzinnego w ustawo-dawstwie UE i w Polsce, „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocawiu”, Rolnictwo LXXXVII, nr 540.

Tomczak F., 2006, Gospodarka rodzinna w rolnictwie; Uwarunkowania i mechanizmy rozwo-ju, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Tomczak F., 2009, Ewolucja wspólnej polityki rolnej UE i strategia rozwoju rolnictwa pol-skiego, Program Wieloletni 2005-2009, nr 125, IERiG -PIB, Warszawa.

Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana, Dz. Urz. UE C 83 z 30 marca 2010.

Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o ksztatowaniu ustroju rolnego, tekst jednolity Dz.U.

z 2012 r., poz. 803.

Ustawa z dnia 19 padziernika 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomociami rolnymi Skarbu Pastwa, tekst jednolity, Dz. U. z 2012 r., poz. 1187.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tekst jednolity, Dz. U. z 2014 r., poz. 121.

Uytkowanie gruntów, Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 2011.

Wilkin J., 2010, Wielofunkcyjno rolnictwa. Kierunki bada, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Zadura A., 2008, Ksztatowanie struktury gospodarstw w wybranych krajach UE, „Biuletyn Informacyjny” nr 1-2/2008 (118), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa.

Zadura A., 2005, Zarzdzanie gruntami rolnymi w krajach Europy rodkowo-Wschodniej, Pro-gram Wieloletni 2005-2009, nr 6, IERiG -PIB, Warszawa, s. 32.

Zegar J.S., 2012, Rola drobnych gospodarstw rolnych w procesie spoecznie zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich, „Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych”, nr 1.

Zitara W., Kierunki i sposoby zmian struktury obszarowej gospodarstw rolniczych – zakup czy dzierawa, konferencja „Gospodarowanie gruntami rolnymi w Polsce” w dniu 24 kwietnia 2014 r. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

EGZEMPLARZ BEZPATNY

Nakad 50 egz.,ark. wyd.

Druk i oprawa: EXPOL Wocawek