Konieczność zapobieżenia ewentualnym naruszeniom zasady równych szans w trakcie kampanii skłoniła ustawodawcę do ustanowienia licznych zakazów mających wpływ nie tylko na kształt programów informacyj-nych, ale także całej ramówki telewizyjnej w czasie kampanii wyborczej257. Począwszy od dnia ogłoszenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania nadawcom nie wolno instruować wyborców co do spo-sobu głosowania lub manifestować na antenie własnych preferencji wybor-czych. Podobnie w czasie trwania kampanii zabronione jest emitowanie wizerunku kandydatów, członków partii politycznych, członków rządu, z wyjątkiem programów informacyjnych, pod warunkiem że jest to nie-zbędne ze względu na kompletność i bezstronność informacji258.
257 Legge 22 febbraio 2000, n. 28. „Disposizioni…”, op. cit., art. 5 pkt 2, 3.
258 Legge 10 dicembre 1993, n. 515. „Disciplina…”, op. cit., art. 1 pkt 5.
W ostatnich 15 dniach przed głosowaniem całkowicie zakazane są publi-kacja i rozpowszechnianie sondaży przedwyborczych (art. 8 pkt 1 ustawy 28 z 2000 roku). Wskazane powyżej zakazy, zgodnie z orzecznictwem Sądu Kon-stytucyjnego, miały zapobiegac wpływowi, zwłaszcza temu ukrytemu, pod-progowemu na wolne i świadome decyzje wyborców, w szczególnie wrażli-wych momentach życia politycznego kraju, jakimi są kampanie wyborcze259. W związku z tym pojawiają się pytania: kiedy de facto rozpoczyna się kampania wyborcza na antenie telewizyjnej? W praktyce bowiem o wiele wcześniej niż z chwilą jej oficjalnego ogłoszenia. Według jakich kryte-riów można więc ustalić, czy to już kampania czy neutralny przekaz poli-tyczny? Którzy nadawcy zobowiązani są do wyjaśniania sposobu głosowa-nia na swoich antenach? W jakich okolicznościach pojawienie się członków rządu w serwisach informacyjnych nadawców wykracza poza niezbędne wymogi kompletności i bezstronności informacji? Same te przesłanki, będące rezultatem zaleceń AGCOM, wynikające z wydawanych rozporzą-dzeń, świadczą o trudnościach w określeniu pewnych parametrów i doko-naniu właściwej interpretacji przepisów.
Cienka granica między informacją a opinią zostaje przekroczona wtedy, gdy opinia, będąca rezultatem wolności wyrażania myśli, manife-stuje się w osobistym przedstawieniu własnej wersji rzeczywistości, o któ-rej mowa w informacji. Prezenter programu informacyjnego, realizując linię programową redakcji, staje się często stroną w wyborczej rywalizacji, gdy selekcjonuje fakty dotyczące aktualnych wydarzeń politycznych w taki sposób, aby uzyskać przewagę nad jedną ze stron rywalizujących w wybo-rach. Telewizja jako medium zaczyna wówczas aktywnie kreować rze-czywistość polityczną i zamiast sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów i formowaniu opinii publicznej, oddziałuje wprost na decy-zje elektoratu, unifikując poglądy masowego audytorium. Nie inspiruje odbiorców do krytycznego myślenia, nie stwarza warunków do dywersy-fikacji poglądów, ale narzuca im własny obraz rzeczywistości politycznej260.
259 Sentenza della Corte costituzionale n. 155, del 2002 nel giudizio di legittimità costituzionale degli artt. 1, 2, 3, 4, 5 e 7 della legge 22 febbraio 2000, n. 28. „Disposizio-ni…”, op. cit.; vide też Sentenza della Corte costituzionale n. 826/88. „In materia delle nuove norme in materia di diffusione radiofonica e televisiva”, http://www.giurcost.org/
decisioni/1988/0826s-88.html (dostęp: 13.10.2018); Sentenza della Corte costituzionale n. 112/93nel giudizio di legittimità costituzionale degli artt. 2, 3, 15, 16 e 19 della legge 6 agosto 1990, n. 223. Disciplina del sistema radiotelevisivo pubblico e privato), http://
www.giurcost.org/decisioni/1993/0112s-93.html (dostęp: 13.10.2018); Sentenza della Corte costituzionale n. 161 del 19 maggio 1995. „Riguardante…”, op. cit.
260 Vide Delibera dell’AGCOM n. 358/01. „Nei confronti della società R.T.I. S.p.A. (emit-tente Rete 4–Tg 4) per la presunta violazione della legge n. 28/00 e della delibera n. 253/01/
CSP – (telegiornali del TG4 nel periodo 1–21 aprile 2001)”,
https://www.agcom.it/docu-Orzecznictwo włoskiej instytucji regulacyjnej AGCOM, podejmując kwestię określenia granic występowania polityków w programach infor-macyjnych w czasie kampanii, wskazuje na reprezentatywność stanowiska politycznego, co stanowi kryterium oceny dostępności przestrzeni infor-macyjnej w kategoriach równego traktowania stron. W konsekwencji ma to znaczenie w ustaleniu stopnia proporcjonalności przekazów wyborczych w całej ramówce nadawcy261.
Przykładem interwencji AGCOM w tej dziedzinie jest rezolucja 326/01, z której wynika, że brak proporcjonalności wystąpień w czasie antenowym przyznanym politykom przez TG 4 należy interpretować jako naruszenie obowiązku bezstronności, obiektywizmu i rzetelności, wykraczające poza czysto liczbowe dane, stanowiące poważne i konsekwentne naruszenie szczególnych obowiązków nadawcy publicznego w procesie informowa-nia o przebiegu kampanii wyborczej262.
Z zaleceń odnoszących się do programów informacyjnych nadawcy publicznego RAI, wydanych przez Komisję Parlamentarną, wynika m.in., że programy inne niż audycje informacyjne i publicystyczne, dokonujące własnych analiz i komentujące fakty, nie mogą poruszać na swoich ante-nach tematyki politycznej i wyborczej263. Ponadto każda zmiana ramówki dotycząca programów informacyjnych musi zostać zgłoszona Komisji Parlamentarnej i zostać przez nią zaakceptowana. W czasie kampanii wyborczych wiadomości muszą być przekazywane i tworzone zgodnie ze
ments/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004+1398291143682/18739da6-c9b1-4a48-a9e6-2c696380d4cf?version=1.1 (dostęp: 5.10.2018).
261 Massimario Delibere CSP Legge 22 febbraio 2000, n. 28. „Disposizioni per la parità di accesso ai mezzi di informazione durante le campagne elettorali e referendarie e per la comunicazione politica”, Aggiornamento anni 2002–2004, https://www.agcom.it/docu- ments/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004+1398291143682/18739da6-c9b1-4a48-a9e6-2c696380d4cf?version=1.1 (dostęp: 5.10.2018).
262 Delibera AGCOM n. 326/01. „Nei confronti della società R.T.I. S.p.A. (emitten-te R.T.I. S.p.A. (emitten-televisiva ReR.T.I. S.p.A. (emitten-te 4 – TG4) per la presunta violazione della legge n. 28/00 e delle delibere n. 253/01/CSP e n. 254/01/CSP – (telegiornali del Tg4 in onda, nelle edizioni serali delle 18.55, nel periodo 1–15 aprile 2001)”. Monitoraggio del programma informativo con riferi-mento a tutte le edizioni nel periodo considerato e a quelle principali: prevalenza del tempo di parola dedicato ai soggetti politici ed istituzionali dei rappresentanti del partito di For-za Italia rispetto a tutti gli altri – Violazione del principio della parità di trattamento delle diverse parti politiche ai danni della coalizione di centro – sinistra, https://www.agcom.it/
documents/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004+1398291031156/6c5217e9-7ad6-4012-83af-bbc724ada688?version=1.0 (dostęp: 5.10.2018).
263 Commissione parlamentare per l’indirizzo generale e la vigilanza dei servizi ra-diotelevisivi, XVIII Legislatura (dal 23 marzo 2018), http://www.parlamento.it/leg/18/
BGT/Schede/Bicamerali/v3/4-00060.htm (dostęp: 5.10.2018).
standardami niezależności, obiektywizmu, bezstronności, kompletności, pluralizmu oraz otwartości na różne poglądy polityczne.
Dyrektorzy anten odpowiedzialni za tworzenie programów infor-macyjnych i publicystycznych, dziennikarze będący gospodarzami stu-dia, prezenterzy, reżyserzy, a także realizatorzy TV muszą rygorystycznie i z należytą starannością unikać sytuacji, w których możliwe byłoby uprzy-wilejowanie czy faworyzowanie na antenie wybranych sił politycznych lub poszczególnych polityków rywalizujących ze sobą w kampanii wyborczej.
Należy podkreślić, że widzowie często nie potrafią obiektywnie i kry-tycznie ocenić intencji polityków występujących w programach informacyj-nych w czasie kampanii wyborczych, z racji pełnioinformacyj-nych przez nich funkcji publicznych, przez co jako wyborcy są szczególnie podatni na manipula-cję i wpływ na ich świadomość polityczną. W tym kontekście wydaje się zasadne wprowadzenie zakazu eksponowania wizerunku członków rządu lub liderów partii politycznych w programach informacyjnych w trakcie kampanii w sposób nadmierny lub nieuzasadniony. Zapis ten miał zmniej-szyć ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd co do charakteru przekazu.
Podczas kampanii wyborczych publiczni nadawcy radiowo-telewizyjni arbitralnie rezerwują sobie prawo do podejmowania tematyki politycznej będącej przedmiotem wielu kontrowersji. W konsekwencji nadzór nad wykonywaniem zadań z dziedziny komunikacji politycznej sprawują dyrektorzy poszczególnych kanałów, wydawcy programów informacyj-nych i publicystyczinformacyj-nych oraz członkowie zarządu RAI .
Potwierdza to tezę o utrwaleniu w służbie publicznej we Włoszech praktyki degradacji systemu nadzoru nadawców publicznych i w rezultacie upolitycznienia RAI, obejmującego sieci czy poszczególne stacje, na tyle dotkliwie, że skłania to podmioty polityczne do zwrócenia się do Komi-sji Parlamentarnej, aby ta przynajmniej w trakcie kampanii wyborczych monitorowała przypadki serwilizmu politycznego na antenie.
AGCOM z kolei zaleca nadawcom prywatnym, aby programy informa-cyjne podejmujące tematykę dotyczącą przebiegu kampanii wyborczej rze-telnie i obiektywnie prezentowały stanowiska przeciwników politycznych, unikając dysproporcji w relacjonowaniu działań poszczególnych kandyda-tów, w przedstawianiu stanowisk rzeczników partii czy członków rządu264.
264 Delibera dell’AGCOM n. 532/01/CSP del 19 luglio 2001. „Nei confronti della so-cietà Antenna 3 Nord Est – Julia Comunicazioni S.r.L. (emittente televisiva Antenna 3), per la presunta violazione della legge n. 28/00 e della delibera n. 389/01/CSP” telegior-nale del 4 giugno 2001, ore 19.30, poi replicato alle ore 23.00, in cui è stata mandata in ondaun’intervista dell’on. Chiara Moroni, che ha sponsorizzato la candidatura di rap-presentanti della propria coalizione, https://www.agcom.it/documents/10179/538673/
Ta sama zasada, podkreślająca swobodę krytyki i wyrażania opinii przez nadawcę, zaleca wyraźne rozróżnienie między informacją a opinią z sza-cunku dla odbiorcy i jego prawa do zajęcia własnego stanowiska w sprawie.
Naruszenie przez nadawców ustawowych zakazów oraz zasad postę-powania na antenie, ustanowionych przez Komisję Parlamentarną czy AGCOM, w czasie kampanii wyborczych skutkuje wdrożeniem środ-ków naprawczych. Nadawcy muszą ponownie wyemitować program z przeważającym udziałem tych podmiotów politycznych, które zostały bezpośrednio poszkodowane w trakcie kampanii. Ma to na celu przy-wrócenie równowagi w rywalizacji wyborczej na antenie, bez preferencji dla żadnej ze stron, w warunkach rzetelności i bezstronności przekazu265.
Omawiana ustawa, odwołując się do definicji zawartej w Kodeksie samoregulacji (Codice di autoregolamentazione), określa programy komu-nikacji politycznej jako programy o szczególnej zawartości266. Ich treścią jest bowiem prezentowanie opinii i ocen politycznych wyrażonych w róż-nych formach programowych (np. debat studyjróż-nych z udziałem dziennika-rzy, polityków, ekspertów czy publiczności)267. Główną cechą takich pro-gramów jest stworzenie warunków i możliwości porównania na antenie kilku opinii czy stanowisk różnych podmiotów politycznych, nawet jeśli są one wyrażone i zaprezentowane w trakcie całego cyklu tego typu progra-mów, a więc niekoniecznie w jednym odcinku. Nie są to programy jedynie informujące o polityce, ale komentujące i analizujące decyzje polityczne jako integralny element debaty publicznej.
Documento+generico+08-01-2004+1398291031156/6c5217e9-7ad6-4012-83af-bb-c724ada688?version=1.0 (dostęp: 5.10.2018).
265 Delibera dell’AGCOM n. 108/04/CSP. „Esposto presentato dall’Associazione
»Uniti nell’Ulivo per l’Europa« nei confronti della societa’ r.t.i. s.p.a. per la presunta viola-zione dell’articolo 5, della legge 22 febbraio 2000, n. 28 (Rete 4 »Tg4«) (27 maggio–2 giu-gno 2004), https://www.agcom.it/documents/10179/538683/Delibera+108-04-CSP/
856c9828-687e-49ab-902d-09f3b68b45de?version=1.0&targetExtension=pdf (dostęp:
5.10.2018).
266 Provvedimento della Commissione parlamentare del 23 marzo 2001. „Provve-dimento attuativo della legge n. 28/2000 circa la comunicazione politica, i messaggi au-togestiti e l’informazione del servizio pubblico radiotelevisivo nel periodo elettorale)”, http://legislature.camera.it/_dati/leg13/lavori/bollet/200103/0322/pdf/21.pdf (dostęp:
5.10.2018); vide też Delibera AGCOM n. 253/01/CSP. „Disposizioni di attuazione della disciplina in materia di comunicazione politica e di parità di accesso ai servizi di infor-mazione relative alle campagne per le elezioni della Camera dei deputati e del Senato della Repubblica fissate per il giorno 13 maggio 2001”, https://www.agcom.it/documen- ts/10179/538685/Delibera+253-01-CSP/895b3781-e4c8-4963-94ae-13098e20cc2f?ver-sion=1.0&targetExtension=pdf (dostęp: 5.10.2018).
267 Decreto del Ministro delle comunicazioni 8 aprile 2004. „Codice…”, op. cit., art. 2 pkt C.
Zapisy ustawy zawierają gwarancje równych szans w publicznym prezentowaniu opinii przez podmioty polityczne z wykorzystaniem różnych form i technik przekazu: na forach, w debatach, w wywia-dach, przy okrągłych stołach czy podczas prezentacji własnych pro-gramów przez politycznych adwersarzy. Możliwość przedstawiania na antenie stanowisk, wyrażanie ocen i opinii na temat polityki pań-stwa stanowi bowiem fundamentalny składnik procesu komunikowa-nia politycznego.
Znamienną cechą programów komunikacji politycznej jest to, że w swym założeniu urzeczywistniają one prawo dostępu polityków do anteny. Politycy mogą więc bez przeszkód korzystać z możliwości stwo-rzonej im przez nadawców do prezentowania na antenie swoich stanowisk i opinii oraz dokonywania ocen politycznych zarówno w czasie kampanii wyborczej, jak i poza tym okresem. Programy komunikacji politycznej są produkowane i emitowane przez nadawców publicznych oraz prywatnych w ramach ich obowiązków ustawowych.
Komunikacja polityczna nie ogranicza się więc wyłącznie do rezer-wacji miejsca na antenie czy stworzenia w eterze przestrzeni dostępnej politykom. W rzeczywistości ustawa nie definiuje komunikacji politycz-nej jako środka propagandy czy nośnika audycji wyborczych rywalizują-cych ze sobą partii. Ustawodawca powierza mediom zadanie stworzenia na antenie forum debaty publicznej, której uczestnicy mieliby możliwość prezentacji swoich opinii, poddawanych przez dziennikarzy krytycznym ocenom i analizom.
Zarówno radiowe, jak i telewizyjne programy komunikacji politycznej tworzą swego rodzaju polityczny teatr medialny, nie tylko w czasie wybo-rów. Jego aktorzy mogą więc bezpośrednio „na scenie” informować opi-nię publiczną o swoich działaniach, a także weryfikować trafność i zasad-ność podejmowanych decyzji przez swoich adwersarzy. Ma to umożliwić skuteczne rozliczanie przed opinią publiczną polityków zarówno rządzą-cej koalicji, jak i przedstawicieli partii opozycyjnych. Programy komuni-kacji politycznej mogą być realizowane w dowolnych formułach, a więc w różnym stopniu angażujących dziennikarzy jako aktywnych modera-torów takich przekazów w celu pozyskania jak największego audytorium.
W każdym wypadku merytoryczna ocena zawartości programów komunikacji politycznej może zostać dokonana wyłącznie po zapewnie-niu poszczególnym partiom równych warunków dostępu do anteny, zgod-nie z matematycznym podziałem przestrzeni medialnej między uprawnione podmioty w odniesieniu do całego cyklu emisji takich programów, a nie jego odcinków. Trudno jest więc w praktyce odróżnić programy komunikacji
politycznej (programmi di comunicazione politica) od programów informa-cyjnych (programmi di informazione politica)268.
W opinii autora programy informacyjne w procesie komunikowania powinny pełnić funkcję określoną wyłącznie przez nadawców, a nie polity-ków. Jedną z nich jest bowiem funkcja kontroli władzy. Urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady wolności mediów możliwe jest więc w warunkach pełnej autonomii nadawców. Programy komunikacji politycznej two-rzone zgodnie z zasadą par condicio tę autonomię znacznie ograniczają.
Są bowiem z reguły rezultatem politycznego kontraktu. Tworzone przez nadawców dla polityków de facto służą partyjnym interesom, nie zawsze zgodnym z interesem widzów czy słuchaczy, którzy dzięki niezależnym mediom chcą w pełni korzystać z prawa do informacji. Z kolei partie, dążąc do zapewnienia sobie szerokiego dostępu do anteny, powołują się na prawo do wolności wyrażania opinii, traktując często media w sposób instrumentalny. Konflikt interesów wydaje się więc oczywisty.
Media dążą bowiem do zachowania pełnej autonomii, nie tylko infor-mując o wydarzeniach czy decyzjach politycznych, ale także wówczas, gdy je analizują, komentują czy krytycznie oceniają. Programy komuni-kacji politycznej gwarantujące partiom dostęp do anteny, zdaniem autora, zawsze pozostaną programami komunikacji partyjnej. Istotą tego konfliktu interesów jest spór między naturą mediów a oczekiwaniami polityków.
Niezależnie od tego, czy dany program z racji swojej zawartości został sklasyfikowany jako „dziennikarski” czy nie, mogą się pojawić w nim obszary nie do końca jednoznacznie określone (szara strefa). W odnie-sieniu do tego typu dylematów orzecznictwo AGCOM słusznie wyklu-cza, że z treści aktów prawnych może wyłonić się tzw. tertium genus, trzeci rodzaj relacji między światem mediów i polityki, a mianowicie „programy komunikacji politycznej o charakterze informacyjnym”269.
Ponadto AGCOM określił wiele charakterystycznych cech programów komunikacji politycznej, biorąc pod uwagę m.in. kryterium częstotliwości rozpowszechniania tego typu przekazów. Zgodnie z nim w okresie wybor-czym program telewizyjny, określany mianem „politycznego programu informacyjnego”, powinien się znaleźć pod specjalnym nadzorem służb parlamentarnych, jeżeli ze względu na swoje cechy pozwala na konfrontację
268 R. Borello, Soggetti politici…, op. cit., s. 685; vide też idem, Mezzo radiotelevisivo e soggetti politici in Francia, Germania, Regno Unito, Spagna ed USA, „Tempo presente”, fasc. dicembre 1999, s. 31–46; idem, Televisione e referendum: una nuova strada irta di in-cognite per modificare l’assetto del sistema radiotelevisivo italiano, „Giurisprudenza costitu-zionale”, 1995, s. 149; idem, Stampa e par condicio: riflessioni critiche sulla vigente disciplina,
„Giurisprudenza costituzionale”, 2008, s. 27–67.
269 Delibera AGCOM n. 44/02. „Nei confronti…”, op. cit.
polityczną. Klasyfikuje się go wówczas jako polityczny środek komunika-cji, wobec którego powinny znaleźć zastosowanie zarówno zasada równych szans (par condicio), jak i obowiązek dostarczania informacji wyborcom w sposób umożliwiający dokonanie przez nich świadomego wyboru oferty politycznej. Przykładem takiego programu jest autorski program publicy-styczny Brunona Vespy Porta a Porta, emitowany w RAIUNO270.
Obecność na antenie polityków różnych partii rywalizujących ze sobą, określanie tematyki spotkań dla całego cyklu transmisji w trakcie kampanii wyborczej, zamieszczanie imiennych spisów gości takich programów, przy-jęcie kryterium równego podziału czasu antenowego między wszystkich kandydatów i ostateczne wypracowanie formuły programu – to elementy niezbędne w rywalizacji wyborczej na antenie. Porównywanie w progra-mach stanowisk politycznych i samych kandydatów jest bowiem typowe w procesie komunikacji politycznej i w związku z tym podlega kontroli instytucji regulacyjnej AGCOM271.
W wypadku programów komunikacji politycznej oczekiwania partii w kwestii dostępu do anteny nie są sprzeczne z zasadą wolności mediów, jak to może się dziać w odniesieniu do programów informacyjnych. Doty-czą bowiem realizacji przez partie prawa do wolności wyrażania opinii za pośrednictwem mediów, a więc określonej formy dialogu politycznego, ograniczonego w ściśle określonym czasie. Oczekiwania partii nie są też sprzeczne z prawem do swobody inicjatywy gospodarczej przedsiębiorstwa zarządzającego nadawcą telewizyjnym.
Na nadawcy ciąży bowiem obowiązek bezpłatnego udostępniania par-tiom politycznym i kandydatom „przestrzeni komunikacyjnej”, a więc czasu antenowego, z którego można korzystać zgodnie z zaleceniami wyda-nymi przez Komisję Parlamentarną lub AGCOM w zależności od publicz-nego bądź prywatpublicz-nego charakteru nadawcy. Przedstawiciele partii, nawet jeśli występują na wizji w programach komunikacji politycznej jako goście czy eksperci, tak naprawdę są rzeczywistymi gospodarzami programu
270 Delibera dell’AGCOM n. 70/00. „Riguardante la natura di programma di „co-municazione politica”, anziché „informativo” attribuita alla trasmissione Porta a Porta, https://www.agcom.it/documents/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004/
f081f78b-fecf-4f62-b8f4-d1dbe5efd583?version=1.0 (dostęp: 5.10.2018).
271 Delibera dell’AGCOM n. 140/00. „Riguardante trasmissione televisiva naziona-le Porta a Porta – Interviste ad esponenti politici – Diffusione di opinioni in materia referendaria in un programma qualificato, nelle precedenti elezioni amministrative, di comunicazione politica”: a) presunta lesione del principio della parità di accesso ai mezzi di informazione; b) inosservanza da parte della concessionaria pubblica del-le norme vigenti in materia di informazione politica, https://www.agcom.it/docu- ments/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004/f081f78b-fecf-4f62-b8f4-d1dbe5efd583?version=1.0 (dostęp: 6.10.2018).
i beneficjentami tego prawa. Wybór przedstawicieli podmiotów politycz-nych reprezentowapolitycz-nych na antenie w programach komunikacji politycznej pozostaje bowiem wyłącznie w gestii partii i koalicji, a nie nadawców272.
Rozpowszechnianie takich programów jest obowiązkowe dla nadaw-ców krajowych, publicznych i prywatnych273. W rozporządzeniu nie jest określona minimalna wielkość oferty programów komunikacji politycz-nej w ramówce programowej nadawców. Mają oni jedynie zagwarantować podmiotom politycznym prawo do wyrażania opinii i przedstawiania sta-nowisk. Ich udział w programie musi być bezpłatny274.
Partie polityczne nabywają prawo do politycznej komunikacji radiowej i telewizyjnej jedynie wówczas, gdy ich reprezentacja umożliwia utworzenie klubu parlamentarnego. Partia polityczna, po zdobyciu odpowiedniej liczby mandatów w parlamencie, uzyskuje tym samym także uprzywilejowaną pozycję i przewagę na antenie w stosunku do mniejszych partii i ugrupowań politycznych. W rezultacie dzięki wzmożonemu zainteresowaniu mediów partia, która utworzyła klub parlamentarny, ma bez wątpienia większe szanse na uzyskanie poparcia politycznego w kolejnych wyborach.
Pozostawanie danej partii poza parlamentem, także europejskim, oznacza w praktyce pominięcie jej działalności w przekazach głównych serwisów informacyjnych. Zainteresowanie mediów pozostaje jedynie sporadyczne i marginalne, a wzmaga się dopiero bezpośrednio przed roz-poczęciem kolejnej kampanii wyborczej, kiedy to media poszukują alter-natywy na scenie politycznej.
Przyjęte we Włoszech rozwiązania legislacyjne dotyczące kryteriów dostępu partii politycznych do anteny różnią się znacząco między sobą. Zgod-nie z zaleceZgod-niem Komisji Parlamentarnej z 2000 roku czas antenowy został podzielony po równo i proporcjonalnie, w zależności zarówno od pozycji danego ugrupowania w zgromadzeniu parlamentarnym, jak i od posiadanej liczby mandatów275. Tymczasem z treści zapisów rozporządzenia AGCOM nr 200/00 wynika, że podział czasu antenowego następuje wyłącznie
272 Delibera n. 29/00/CSP. „Riguardante trasmissione televisiva Porta a Porta – Confronto fra le coalizioni: scelta dei rappresentanti e presenza di parlamenta-re candidato – Pparlamenta-resunta violazione della parità di condizioni fra le liste concorparlamenta-renti”, https://www.agcom.it/documents/10179/538673/Documento+generico+08-01-2004/
f081f78b-fecf-4f62-b8f4-d1dbe5efd583?version=1.0 (dostęp: 6.10.2018).
273 Massimario Delibere dell’AGCOM riguardante la legge 22 febbraio 2000, n. 28.
„Disposizioni…”, op. cit.
274 O. Grandinetti, Par condicio…, op. cit., s. 1319–1320.
275 Resoconti della Commissione di vigilanza RAI, http://legislature.camera.it/_
dati/leg13/lavori/bollet/200001/0119/pdf/21.pdf (dostęp: 6.10.2018).
na podstawie „porozumienia wyborczego” podmiotów politycznych doty-czącego tych kandydatów, którzy rywalizują ze sobą w wyborach276.
W konsekwencji ścisłe przestrzeganie zasady par condicio wymaga-łoby przydzielenia równej ilości czasu antenowego każdemu uprawnio-nemu podmiotowi polityczuprawnio-nemu. Jeśli więc konfrontacja opinii polityków odbywałaby się na antenie wyłącznie na postawie kryterium równości,
W konsekwencji ścisłe przestrzeganie zasady par condicio wymaga-łoby przydzielenia równej ilości czasu antenowego każdemu uprawnio-nemu podmiotowi polityczuprawnio-nemu. Jeśli więc konfrontacja opinii polityków odbywałaby się na antenie wyłącznie na postawie kryterium równości,