W wypadku włoskim potrzeba regulacji w zakresie korzystania przez par-tie polityczne z anteny nadawców radiowych i telewizyjnych spotykała się w ciągu dziesięcioleci z bardzo zróżnicowanymi reakcjami polityków. Począw-szy od rozpoczęcia nadawania przez telewizję we Włoszech aż do początku lat 60. ubiegłego wieku tworzenie programów telewizji RAI, usankcjono-wane monopolem państwa w eterze, nie uwzględniało oczekiwań polityków.
Nie wykorzystywano wówczas w pełni potencjału anteny państwowego radia
Lupetti, Milano 1990; G. Statera, La politica spettacolo…, op. cit.; P. Mancini (a cura di), Come vincere le elezioni, il Mulino, Bologna 1988; E. Pozzi, S. Ratazzi, Farsi eleggere, Il Sole 24 Ore, Milano 1994; F. Cazzola, Della corruzione: fisiologia e patologia di un si-stema politico, il Mulino, Bologna 1988; F. Cazzola, L’Italia del pizzo. Fenomenologia della tangente quotidiana, Einaudi, Torino 1992; G. Barbacetto, E. Veltri, Milano degli scan-dali, Laterza, Bari 1992; G. Turani, C. Sasso, I saccheggiatori, Sperling & Kupfer, Milano 1992; D. Della Porta, Lo scambio oculto. Casi di corruzione politica in Italia, il Mulino, Bologna 1992; A. Carlucci, Tangentomani, Dalai Editore, Milano 1992; E. Nascimbeni, A. Pamparana, Le mani pulite, l’inchiesta di Milano sulle tangenti, Mondadori, Milano 1992; S. Turone, Politica ladra – storia della corruzione in Italia 1861–1992, Laterza, Bari 1992; V.M. Caferra, Il sistema della corruzione. Le ragioni, i soggetti, i luoghi, Laterza, Bari 1992; G. Forti, La corruzione del pubblico amministratore, Giuffré, Milano 1992.
i telewizji RAI (Radiotelevisione Italiana) zarówno do działań informacyj-nych, jak i stricte propagandy partyjnej. Rządząca wtedy we Włoszech cha-decja (Democrazia Cristiana) sprawowała bowiem aż do połowy lat 70. pełną kontrolę nad całą sferą publiczną, w tym także mediami219.
W rzeczywistości to zamknięcie politykom różnych opcji dostępu do tele-wizji państwowej nie wynikało wprost z przepisów prawa, lecz z pragmaty-zmu podyktowanego wyborem politycznym, a mianowicie utrzymywania środków przekazu i propagandy w latach zimnej wojny pod ścisłą kontrolą rządu. Aby pozbawić ówczesną opozycję komunistyczną i socjalistyczną nawet sporadycznej możliwości korzystania z mediów audiowizualnych, zdecydowano z mocy prawa odmówić wszystkim partiom jakiegokolwiek do nich dostępu. W związku z tym żaden lider partyjny, nie tylko przywódca opozycji, ale także partii rządzącej, nie mógł przemawiać w radiu ani wystę-pować w telewizji. W konsekwencji nawet wtedy, gdy mocą ustawy nr 212 z 4 kwietnia 1956 roku określono zasady dotyczące propagandy wyborczej, ustawodawca nie zajął się kwestią propagandy wyborczej w eterze220.
Podjęta wówczas przez centrolewicę próba zalegalizowania publicz-nego prezentowania stanowisk w mediach przez partie polityczne nie powiodła się, gdyż zrodziła się bez stosownej interwencji legislacyjnej w zmieniającym się klimacie politycznym. Wobec zaistniałej sytuacji Sąd Konstytucyjny w 1960 roku, odpowiadając na pytanie prawne centrolewicy, która domagała się takiego dostępu, w orzeczeniu nr 59 wezwał do debaty publicznej w sprawie określenia warunków dalszego usankcjonowania monopolu państwa w eterze221.
Sąd Konstytucyjny w wydanym orzeczeniu stwierdził, że państwo, które ma monopol w dziedzinie nadawania, powinno zapewnić w warunkach bezstronności i obiektywizmu potencjalną możliwość korzystania z anteny tym, którzy są zainteresowani jej używaniem w celu realizacji konstytucyj-nej gwarancji wolności wyrażania opinii. Orzeczenie Corte costituzionale zamknęło tym samym epokę całkowitego podporządkowania RAI rządowi, otwierając nowy rozdział dostępu do tego medium, co w przyszłości zosta-nie określone mianem tzw. pluralizmu wewnętrznego222.
219 M. Miżejewski, Ochrona pluralizmu…, op. cit., s. 10; vide też idem, Media i po-lityka…, op. cit.; idem, Kryzys modelu zarządzania…, op. cit.; idem, Kryzys pluralizmu mediów…, op. cit.
220 Legge del 4 aprile 1956, n. 212, „Norme…”, op. cit.
221 Sentenza della Corte costituzionale n. 59 del 6 luglio 1960 nei giudizi riuniti di legittimità costituzionale degli artt. 1 e 168, n. 5, del Codice postale approvato con regio decreto 27 febbraio 1936, n. 645, https://www.cortecostituzionale.it/actionScheda-Pronuncia.do?param_ecli=ECLI:IT:COST:1960:59# (dostęp: 4.10.2018).
222 M. Miżejewski, Kryzys modelu zarządzania…, op. cit., s. 363–372.
Momentem zwrotnym w procesie dostępu polityków do anteny nadawcy państwowego RAI, okazał się komunikat włoskiego parlamentu z 6 października 1960 roku ówczesnego przewodniczącego Aminatore Fanfaniego, który głosił, że w ramach przygotowań do kolejnych wybo-rów samorządowych partie będą mogły transmitować na antenie radiowej i telewizyjnej serię konferencji prasowych i wystąpień223. Potrzeba okreś-lenia warunków równego dostępu partii politycznych do anteny radia i telewizji stanie się jednak powodem konfliktu między Komisją Parla-mentarną CPIV (Commissione Vigilanza RAI), włoskim rządem, partiami i wreszcie samym nadawcą państwowym RAI (Radiotelevisione Italiana)224. Wypracowana wówczas definicja obszaru regulacji dostępu partii poli-tycznych do anteny, zarówno w okresie wyborczym, jak i poza nim, zgod-nie z koncepcją, która miała pozostać zgod-niezmienna w swoich głównych zało-żeniach, została oficjalnie sformułowana dopiero po wielu latach, w ramach reformy RAI z 1975 roku225. Ustawa nr 103 zdefiniowała bowiem pluralizm polityczny jako jedną z nadrzędnych zasad służby publicznej (art. 1 ust. 2) i potwierdzając dotychczasową praktykę, zastrzegła mocą art. 4 ustawy dla Komisji Parlamentarnej prawo do bezpośredniej kontroli i nadzoru przekazów i ogłoszeń wyborczych partii politycznych, do których emisji zobowiązany był nadawca państwowy RAI226.
Tym samym omawiana ustawa mocą swoich zapisów wyposażyła organ parlamentarny (Commissione Vigilanza RAI) w kompetencje regulacji prawa dostępu do anteny partii politycznych, a także nałożyła na Komi-sję Parlamentarną zadania określenia praw i obowiązków zarówno partii, jak i nadawców w tym zakresie. W okresie wyborczym i poza nim regu-lacja ta miała się opierać na tzw. delegacji wewnętrznej, której autorami byli przedstawiciele partii wchodzących w skład Komisji Parlamentarnej.
Jeśli chodzi o formy dostępu do anteny, ograniczały się one jedynie do wystąpień komitetów wyborczych, złożonych z przedstawicieli poszcze-gólnych partii, lub audycji, w czasie których członkowie partii odpowia-dają na pytania dziennikarzy, wykluczając tym samym wszelkie inne formy propagandy politycznej, zarówno bezpłatnej, jak i odpłatnej. W rezultacie
223 Atti parlamentari della III legislatura, druk nr 17197, Camera dei Deputati Sedu-ta pomeridiana di giovedì 6 ottobre 1960, http://legislature.camera.it/_dati/leg03/lavori/
stenografici/sed0350/sed0350.pdf (dostęp: 4.10.2018).
224 E. Novelli, Dalla TV dei partiti al partito della TV. Televisione e politica in Italia 1960–1995, La Nuova Italia, Scandicci 1995.
225 M. Miżejewski, Ochrona pluralizmu…, op. cit., s. 113–116.
226 Legge 14 aprile 1975, n. 103. „Nuove norme in materia di diffusione radiofonica e televisiva”, Gazzetta Ufficiale n. 102 del 17 aprile 1975, http://legislature.camera.it/_bi-camerali/rai/norme/listitut.htm (dostęp: 4.10.2018).
jednolite prawo dotyczące dostępu partii do anteny nie odnosiło się do problemu niedyskryminowania partii w przekazach informacyjnych RAI, a zamiast tego koncentrowało się na ochronie pluralizmu (sensu lato)227.
Problem dostępu do anteny partii politycznych nabrał zupełnie nowego wymiaru, kiedy w nowej, zmieniającej się rzeczywistości poli-tycznej we Włoszech monopol nadawcy państwowego RAI od połowy lat 70. został złamany. Partie zaczęły wówczas korzystać z innych alter-natywnych form i nośników komunikacji politycznej, zwłaszcza z anteny nadawców prywatnych.
Pojawienie się nadawców prywatnych stworzyło więc warunki do urze-czywistnienia dotychczas niewystępującego we Włoszech tzw. pluralizmu zewnętrznego – partie korzystając z anteny różnych nadawców, publicz-nych i prywatpublicz-nych, mogłyby swobodnie prezentować swoje programy i stanowiska w sprawach dotyczących polityki państwa. Poza tym presja rynku wymusiła niejako na ustawodawcy konieczność wypracowania zasad dotyczących relacji partii z nadawcami prywatnymi w kwestii dostępu do anteny na podstawie reguł diametralnie różnych od tych określonych w ramach realizowanej przez RAI usługi publicznej.
Potrzebę tę dodatkowo wzmocniło to, że wraz z pojawieniem się sektora nadawców prywatnych, w warunkach określanych mianem „próżni praw-nej” (vuoto normativo), pojawiła się możliwość wykorzystania przez partie anteny nadawców prywatnych do swoich celów, w zasadzie beż żadnych ograniczeń. Takie instrumentalne traktowanie anteny przez partie doty-czyło zarówno czasu kampanii wyborczych, jak i okresu zwykłego, w któ-rym to rywalizujące ze sobą podmioty polityczne bynajmniej nie prezen-towały swoich kandydatów w formach tzw. okienek programowych, czyli krótkich, bezpośrednich wystąpień polityków przed kamerami, czy debat studyjnych z udziałem dziennikarzy. Sukcesywnie zaczęły natomiast zawłaszczać antenę nadawców prywatnych, eksperymentując na niej coraz bardziej agresywne formy propagandy politycznej i wyborczej na zasadach komercyjnych, co w warunkach monopolu państwa w eterze było abso-lutnie niedopuszczalne i całkowicie wykluczone.
Ta potrzeba regulacji nie została jednak formalnie zaspokojona przez dłuższy czas. Sytuacja całkowitej „próżni legislacyjnej”, określana też jako far west, w dziedzinie regulacji dotyczącej prawa partii politycznych dostępu do anteny nadawców prywatnych trwała aż do roku 1990228. Wobec wręcz anarchicznej, pełnej chaosu prawnego sytuacji niektóre
227 C. Chiola, Notazioni sulla propaganda elettorale televisiva, [w:] Studi in onore di M. Mazziotti di Celso, Cedam, Padova 1995.
228 M. Miżejewski, Media i polityka…, op. cit., s. 293.
uregulowania odnoszące się do dostępu partii do anteny nadawców pry-watnych wynikały z dotychczasowych praktyk i bezpośrednich uzgodnień poszczególnych partii z nadawcami.
Koncepcja wypracowania w tej „wrażliwej” materii szczegółowych kodeksów postępowania, takich jak promowany przez Centrum Inicja-tyw Ustawodawczych (Fondazione Centro di iniziativa giuridica Piero Calamandrei), w praktyce działania politycznego nie przyniosła żadnych rezultatów229. Nawet wówczas, gdy ustawa Mammìego z 1990 roku (nr 223) ostatecznie usankcjonowała działalność nadawców prywatnych, problem regulacji komunikacji politycznej i wyborczej został odłożony ad acta230. Wobec braku regulacji zasad dostępu partii politycznych zarówno do anteny nadawcy publicznego RAI, jak i nadawców prywatnych jedyną barierą dla ewentualnych nadużyć w korzystaniu przez partie z anteny nadawców prywatnych było rozszerzenie zakazu emisji wystąpień poli-tyków w przeddzień głosowania oraz w dniu wyborów. Taki zakaz obo-wiązywał już de facto od 1956 roku, a dotyczył prasy i wykorzystywania plakatu w celu prowadzenia agitacji wyborczej. Do 1993 roku prywatny sektor nadawców radiowo-telewizyjnych został pozbawiony jakiejkolwiek regulacji w tej dziedzinie i w związku z tym „skazany” jedynie na dobro-wolne inicjatywy w tym względzie samych podmiotów politycznych oraz nadawców prywatnych231.
Nastąpiła kombinacja dwóch czynników: samodzielne korzystanie przez partie z możliwości dostępu do usługi publicznej oferowanej im przez RAI (z mocy zapisów prawa nr 103 z 1975 roku) przy jednoczesnym braku prze-pisów w tej dziedzinie dotyczących nadawców prywatnych. Ustawodawca
229 F. Lanchester, Propaganda elettorale, [w:] Enciclopedia del diritto, op. cit., s. 126–
147; vide też idem, La questione elettorale, Quaderni di „Nuova Ricerca”, Roma 1992; idem, L’innovazione istituzionale difficile: il dibattito sulla rappresentanza politica agli inizi della XI legislatura, „Rivista trimestrale di diritto pubblico”, vol. 42, n. 4, 1992, s. 910–945; idem, Rappresentanza, responsabilità e tecniche di espressione del suffragio: nuovi saggi sulle vo-tazioni, Bulzoni, Roma 1990 (Quaderni dell’Archivio di legislazione elettorale comparata, 5); idem, Elezioni e democrazia: il difficile caso italiano, „Panorami”, n. 2, 1990, s. 186–193;
idem, Forma di governo e innovazioni istituzionali: il problema delle leggi elettorali, [w:] F. Lanchester, Rappresentanza, responsabilità e tecniche…, op. cit., s. 199–212 (Quader-ni dell’Archivio di legislazione elettorale comparata, 5); idem, Quaranta an(Quader-ni di legislazione elettorale in Italia: aspetti problematici, „Nomos: le attualità nel diritto”, n. 1, 1989, s. 27–42.
230 Legge del 6 agosto 1990, n. 223. „Disciplina del sistema radiotelevisivo pubbli-co e privato”, GU Serie Generale n. 185 del 9.08.1990 – Suppl. Ordinario n. 53, http://
www.gazzettaufficiale.it/atto/serie_generale/caricaDettaglioAtto/originario?atto.
dataPubblicazioneGazzetta=1990-08-09&atto.codiceRedazionale=090G0270&elenco3 0giorni=false (dostęp: 4.10.2018).
231 E. Bettinelli, Propaganda elettorale, [w:] Digesto delle Discipline Pubblicistiche, t. 12, Utet Giuridica, Torino 1997, s. 82–85.
stworzył bowiem warunki równego dostępu partii do anteny zarówno w czasie kampanii, jak i poza nią wyłącznie w odniesieniu do jednego segmentu nadawczego, czyli usługi publicznej, a nie do systemu medial-nego jako całości.
Narodziny mieszanego systemu radiowo-telewizyjnego (publiczno--prywatnego) stanowiły przesłankę do zdefiniowania przez ustawodawcę nowych warunków dostępu polityków do anteny, w celu promowania etyki komunikowania politycznego w relacjach między partiami a nadawcami, którym idea ta pozostawała obca. Wymagałoby to jednak sytuacji poli-tycznej odmiennej od tej z początku lat 90. we Włoszech, a więc systemu telewizyjnego nieobciążonego duopolem medialnym RAI i Fininvest, zde-terminowanego wzajemnym przenikaniem się świata polityki i telewizji, niemającego sobie równych we współczesnych demokracjach europejskich.
Dopiero ustawa nr 515 z 10 grudnia 1993 roku, regulująca przebieg politycznych kampanii wyborczych, promowana przez rząd techniczny ówczesnego premiera Włoch, Carla Azeglia Ciampiego, pod naciskiem rozwiązań legislacyjnych wynikających z reformy ordynacji wyborczej, w większości uchylonych w wyniku referendum z 18 kwietnia 1993 roku, częściowo ustabilizowała procedurę legislacyjną w tym zakresie232. Cel, któ-rym było zapewnienie partiom i kandydatom dostępu do telewizji na rów-nych i niedyskryminujących warunkach, mógł więc zostać osiągnięty przez połączenie dwóch odrębnych dotąd obszarów regulacji, z jednej strony publicznych usług nadawczych, a z drugiej strony działalności w eterze nadawców prywatnych233.
W odniesieniu do usługi publicznej, realizowanej przez RAI, zapisy ustawy nr 515 z 1993 roku zachowywały dotychczasową ciągłość rozwiązań legislacyjnych, powierzając Komisji Parlamentarnej CPIV, podobnie jak w dotychczas obowiązującej ustawie nr 103 z 1975 roku, zadania w zakre-sie sprawowania nadzoru nad bezpośrednim uregulowaniem trybu wystą-pień wyborczych kandydatów na antenie nadawcy publicznego oraz emisji usług i programów wyborczych234. Najbardziej nowatorskim, nieoczeki-wanym rozwiązaniem legislacyjnym było powierzenie RAI, w ramach
232 Legge del 10 dicembre 1993, n. 515. „Disciplina delle campagne elettorali per l’elezione alla Camera dei deputati e al Senato della Repubblica”, GU Serie Genera-le n. 292 del 14.12.1993 – Suppl. Ordinario n. 112, http://www.gazzettaufficiaGenera-le.it/eli/
id/1993/12/14/093G0598/sg (dostęp: 4.10.2018); vide też M. Gobbo, La disciplina della pro-paganda elettorale nel sistema radiotelevisivo, [w:] Informazione e radiotelevisione, Trattato di diritto amministrativo, vol. 28, divetto da G. Santaniello, Cedam, Padova 1999, s. 684–690.
233 L. Pagano, Le nuove regole sulla campagna elettorale, „Bollettino di informazioni costituzionali e parlamentari”, n. 1, 1994, s. 86–90.
234 Legge del 10 dicembre 1993, n. 515. „Disciplina…”, op. cit.
świadczonej usługi publicznej, obowiązku nadawania wystąpień komitetów wyborczych, które miały być emitowane zgodnie z zasadą równych szans par condicio, stosownie do zaleceń Komisji Parlamentarnej (art. 1 ust. 1).
W odniesieniu do obowiązków nadawców prywatnych w tym zakresie ustawodawca pozostawił im prawo wyboru.
Decydując się jednak na ich emisję, ustawa zobowiązywała nadaw-ców prywatnych do przestrzegania zasad i niedyskryminujących procedur w zakresie rywalizacji konkurujących ze sobą na antenie partii i kandyda-tów, również w wymiarze komercyjnym. Nadawcy prywatni nie mogli więc stwarzać partiom żadnych preferencji w realizacji ich prawa do odpłatnych przekazów wyborczych.
Omawiana ustawa (art. 1 ust. 2) obligowała wszystkich nadawców do stworzenia na antenie miejsca kandydatom z poszczególnych list wyborczych, a także partiom i ruchom politycznym na zasadach rów-nego dostępu, zgodnie z procedurami określonymi w tym względzie przez gwaranta ds. działalności wydawniczej (Garante dell’attuazione della legge sull’editoria), powołanego z mocy ustawy nr 416 z 5 sierpnia 1981 roku235.
W kolejnym artykule (art. 2 ust. 1) ustawa zakazywała w trakcie kam-panii propagandy wyborczej sensu stricto, realizowanej przez emisję spotów wyborczych, reklam politycznych w dziennikach i periodykach oraz wszelkiej innej formy politycznej reklamy radiowej czy telewizyj-nej. Ustawa wprowadziła tym samym zasadnicze rozróżnienie między forma mi komunikowania wyborczego, a mianowicie między dozwoloną komunikacją wyborczą i zakazaną reklamą polityczną236.
Przyjęte wówczas rozwiązanie legislacyjne zostało potwierdzone orzeczeniem Sądu Konstytucyjnego nr 161 z 19 maja 1995 roku. Było podyktowane koniecznością ochrony wyborców przed wszelkimi tech-nikami w dziedzinie komunikacji politycznej uznawanymi za manipula-cyjne, wprowadzającymi w błąd co do charakteru przekazu, ogranicza-jącymi w znacznym stopniu krytyczną percepcję odbiorców (elektoratu)
235 Legge del 5 agosto 1981, n. 416. „Disciplina delle imprese editrici e provvidenze per l’editoria”, GU Serie Generale n. 215 del 6.08.1981, http://www.gazzettaufficiale.it/
atto/serie_generale/caricaDettaglioAtto/originario;jsessionid=i8HFaahhWMbFHg0vv DpWuA__.ntc-as1-guri2a?atto.dataPubblicazioneGazzetta=1981-08-06&atto.codiceRe dazionale=081U0416&elenco30giorni=false(dostęp: 4.10.2018).
236 Legge 10 dicembre 1993, n. 515. „Propaganda…”, op. cit., art. 2: „1. Dalla me-desima data di cui all’articolo 1, comma 2, e vietata la propaganda elettorale a mez-zo di inserzioni pubblicitarie su quotidiani o periodici, spot pubblicitari e ogni altra forma di trasmissione pubblicitaria radiotelevisiva. Non rientrano nel divieto: a) gli an-nunci di dibattiti, tavole rotonde, conferenze, discorsi; b) le pubblicazioni o le trasmis-sioni destinate alla presentazione dei programmi delle liste, dei gruppi di candidati e dei candidati; c) le pubblicazioni o le trasmissioni di confronto tra piu’ candidati”.
w ocenie rzeczywistości politycznej oraz ingerującymi w stan ich świado-mości obywatelskiej, realizowanymi za pośrednictwem szczególnie suge-stywnego nośnika, którym jest nadawanie radiowo-telewizyjne237.
W odniesieniu do przekazów w dziedzinie komunikacji politycznej, a więc np. mających formę debat przy okrągłym stole, konferencji praso-wych, wystąpień polityków, audycji prezentujących programy polityków z poszczególnych list wyborczych, audycji przedstawiających grupy kan-dydatów danej partii czy też rywalizujących ze sobą partyjnych liderów, porównywanie na antenie kandydatów nałożyło na nadawców w każ-dym przypadku obowiązek ich równego traktowania (art. 1 ust. 2)238.
Z drugiej strony ustawa gwarantowała partiom równe i bezstronne trak-towanie także w relacjonowaniu kampanii na antenach nadawców publicz-nych i prywatpublicz-nych, zgodnie z zasadą rówpublicz-nych szans par condicio, a ponadto wprowadziła dodatkowo wiele zakazów, aby uniknąć w okresie wyborczym
„zanieczyszczenia propagandowego we wszystkich transmisjach radiowych i telewizyjnych” (l’inquinamento propagandistico di ogni trasmissione radio-televisiva). Ustawa zabraniała więc prezentowania partyjnych kandydatów wykonujących określone funkcje publiczne oraz członków rządu w progra-mach innych niż relacje reporterskie z przebiegu kampanii, gdzie ich obec-ność była uzasadniona kompletnością przekazu medialnego (art. 1 ust. 5).
Ustanowienie nowego porządku legislacyjnego w dziedzinie par condi-cio przyznawało uprawnienia w zakresie nadzoru oraz nakładania sankcji na nadawców publicznych Komitetom Regionalnym ds. Komunikowania CORECOM (Comitato Regionale per le Comunicazioni), gwarantowi natomiast – na nadawców prywatnych (art. 15). Sankcje miały obejmować także te partie, które złamią zasadę par condicio, odnosząc z tego okreś-lone profity polityczne.
Oprócz kar pieniężnych ustawa wyposażyła gwaranta w prawo żądania od nadawcy zwrotu korzyści finansowych, uzyskanych w rezultacie bez-prawnej emisji takich przekazów, zawieszenia koncesji nadawcy, a w osta-teczności nawet jej odebrania.
Podsumowując, można przyjąć, że ustawa nr 515 z 1993 roku sta-nowiła ważny krok w regulacji przekazów w dziedzinie komunikowa-nia politycznego i wyborczego, zwłaszcza przez nadawców prywatnych.
237 Sentenza della Corte costituzionale n. 161, del 19 maggio 1995. „Riguardante il conflitto di attribuzione sorto a seguito del decreto-legge 20 marzo 1995, n. 83, recante Disposizioni urgenti per la parità di accesso ai mezzi di informazione durante le cam-pagne elettorali e referendarie”, http://www.giurcost.org/decisioni/1995/0161s-95.htm (dostęp: 4.10.2018).
238 E. Lamarque, Propaganda e pubblicità elettorale nella sentenza n. 161/95 della Corte costituzionale, „Diritto dell’informazione”, n. 1, 1995, s. 860–865.
Ponadto wyposażenie gwaranta w nowe kompetencje w zakresie nadzoru i sankcji miało wykluczyć komunikację polityczną typu reklamowego (emisję spotów wyborczych), jako szkodliwych dla swobodnej i nieza-leżnej oceny rzeczywistości politycznej, manipulujących stanem świado-mości odbiorcy w procesie podejmowania decyzji wyborczych i często wprowadzających go w błąd.
Taki model regulacji okazał się jednak niepełny i nieproporcjonalny.
Zmiany legislacyjne zawierały bowiem istotne braki, które w konsekwencji stworzyły system „podwójnego nadzoru”. Nadzór nad działalnością nadawcy publicznego RAI należał do kompetencji Komisji Parlamentarnej (Commis-sione Vigilanza RAI), natomiast działalność nadawców prywatnych miał nadzorować gwarant. Kontrola ta okazała się jednak nieskuteczna. W kon-sekwencji partie polityczne, za nieformalnym przyzwoleniem gwaranta, emi-towały przekazy z dziedziny komunikacji politycznej poza okresem wybor-czym na antenie nadawców prywatnych, de facto bez żadnej kontroli.