Według P. Druckera: „gdy przedsiębiorstwo nie wykazuje zysku na poziomie co najmniej równym kosztowi kapitału, jego działalność nie ma sensu”, ale jednocześnie „każda organizacja musi ponosić pełną odpowiedzialność za to, jak wpływa na swoich pracowników, na środowisko,
Według M. Friedmana: „istnieje tylko jeden jedyny rodzaj społecznej odpowiedzialności ze strony świata biznesu – wykorzystywać swe zasoby i podejmować działalność w celu zwiększania własnych zysków na tyle, na ile pozostaje to zgodne z regułami gry”;
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
na klientów, wszystkich i wszystko, czego w jakikolwiek sposób dotyka”;
Według Ch. Handy`ego: „zyski są przedsiębiorstwu potrzebne jak człowiekowi powietrze, lecz życie nie polega tylko na oddychaniu”;
Działalność gospodarcza stwarza problemy i dlatego przedsiębiorstwa powinny uczestniczyć w ich rozwiązywaniu;
Pracownicy przedsiębiorstwa tworzą również grupy społeczne, wobec których przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne;
Przedsiębiorstwo posiada niezbędne zasoby do rozwiązywania problemów społecznych;
Przedsiębiorstwa są partnerami w gospodarce tak jak rząd i społeczeństwo, dlatego powinny dążyć do zaspokojenia potrzeb ekonomiczno – ekologicznych swoich partnerów;
Akceptując swoje zobowiązania społeczne, ekonomiczne i ekologiczne przedsiębiorstwa działa w interesie zarówno społecznym, jak i swoim własnym – poprawia swój wizerunek, wzmacnia swoja pozycję konkurencyjną, a krótkookresowe koszty przekuwa w długookresowe korzyści;
Przedsiębiorstwa nie podejmujące działalności społecznej będą stały w miejscu. Podczas gdy inne zrobią krok naprzód;
Nowocześni menedżerowie traktują cel przedsiębiorstwa w kategoriach dostarczania korzyści społeczeństwu, a nie wykorzystywania go.
Redukując nadwyżkę finansową należną shareholderom firma postępuje jak złodziej – kradnąc i następnie rozdając zysk udziałowców;
Osobowość prawna zwalnia firmę od posiadania zobowiązań moralnych, gdyż przedsiębiorstwo nie jest podmiotem moralnym posiadającym sumienie;
Angażowanie się przedsiębiorstw w sprawy społeczne dawałoby im zbyt dużą władzę oraz pozwalałoby wywierać im wpływ na otoczenie;
Przedsiębiorstwo nie ma żadnych zobowiązań pozaekonomicznych, za wyjątkiem tych przewidzianych prawem;
Przedsiębiorstwom brak doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi;
Wszystkie decyzje niezwiązane z grą rynkową powodują obniżenie sprawności ekonomicznej oraz stratę czasu i energii kierownictwa;
Idee CSR stanowią zagrożenie dla demokracji, gdyż prowadzą do upolitycznienia przedsiębiorstwa;
Wybrani przez akcjonariuszy menedżerowie nie mogą decydować co jest interesem społecznym;
Prowadzenie przez przedsiębiorstwo działalności proekologicznej i prospołecznej ma swoje ukryte koszty, które i tak ostatecznie w cenach produktów pokryje samo społeczeństwo;
Narzucanie firmom prowadzenia działań społecznie użytecznych narusza wolność właścicieli w kwestii podejmowania decyzji odnośnie tego, na co i jak chcą wydawać swoje fundusze.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Marek S.: Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw. op.
cit., Rojek – Nowosielska M.: Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw – podstawowe zagadnienia, Kryk B.: Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa za środowisko przyrodnicze. w: Teoretyczne aspekty gospodarowania, red. D. Kopycińska, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii US, Szczecin 2005 oraz Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 1996.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
1.5. Konkluzje
Przeprowadzenie badań empirycznych, zawartych w rozdziale trzecim niniejszej rozprawy doktorskiej, wymagało od jej Autora dokonania wyboru trzech nadrzędnych celów, do realizacji których powołuje się podmioty gospodarcze. Spośród opisanych powyżej koncepcji celu funkcjonowania podmiotu gospodarczego, do wykorzystania w trakcie badań, wybrany został cel w postaci maksymalizacji zysku oraz maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa. Dodatkowo w empirycznej części niniejszej rozprawy doktorskiej został wykorzystany cel, zdefiniowany jako przetrwanie podmiotu gospodarczego w dłuższej perspektywie czasowej. Realizacja tego celu wymaga od przedsiębiorstwa skupienia się na kształtowaniu jak najwyższej kondycji finansowej podmiotu gospodarczego, dzięki czemu minimalizowane jest zagrożenie zaistnienia upadłości. Przetrwanie jednostki gospodarczej nie pojawia się w teorii przedsiębiorstwa jako samodzielny nadrzędny cel funkcjonowania podmiotu gospodarczego, jednakże odwołania do niego można się doszukać, niemalże w przypadku każdej z koncepcji tworzących dorobek tejże teorii:
w neoklasycznej koncepcji maksymalizacji zysku nie zakłada się uzyskania jak największego zysku w krótkim okresie, a następnie likwidacji prowadzonej działalności. W koncepcji tej za cel nadrzędny przyjmuje się uzyskiwanie maksymalnych zysków w kolejnych latach prowadzonej działalności gospodarczej. Koncepcja ta zakłada zatem kontynuowanie działalności przez podmiot gospodarczy w dłuższym okresie, co jest jednoznaczne z osiąganiem przez przedsiębiorstwo także celu, który mógłby być zdefiniowany jako przetrwanie. Według wielu ekonomistów maksymalizowanie zysku krótkoterminowego postrzegane bywa wręcz jako szkodliwe. Ich zdaniem może ono skutkować niedostatecznymi inwestycjami w dziedziny decydujące o przyszłości firmy i pośrednio przyczynić się do bankructwa przedsiębiorstwa 70. Opinie tego rodzaju świadczą ewidentnie o tym, że zdaniem ich autorów, koncentracja przedsiębiorstwa na uzyskiwaniu jak najwyższych zysków powinna uwzględniać dłuższą perspektywę czasową oraz być realizowaną w taki sposób, aby ograniczyć możliwość zagrożenia upadłością danego przedsiębiorstwa, czyli w sposób zapewniający temu przedsiębiorstwu przetrwanie;
według behawiorystów, do ukształtowania się celów organizacji dochodzi w procesie ścierania się sprzecznych interesów poszczególnych członków koalicji, przetargów pomiędzy nimi, uczenia się oraz dochodzenia do kompromisu wewnątrz zwycięskiego sojuszu. Ze względu na zróżnicowanie interesów uczestników zwycięskiej koalicji, ostatecznie ustalony cel przedsiębiorstwa przyjmuje postać wiązki celów. Realizacja ustalonej wiązki
70 Por. Drucker P.: Praktyka zarządzania. Biblioteka Nowoczesności, Warszawa 1994, s. 51.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa … celów powinna zapewnić możliwość otrzymania przez poszczególnych członków organizacji zachęty przewyższającej wniesiony przez nich do przedsiębiorstwa wkład. Zdaniem behawiorystów spełnienie tego warunku jest niezbędne do utrzymania w przedsiębiorstwie wszystkich jego członków oraz daje możliwość w czasach koniunktury absorbowania dodatkowych zasobów, a w czasach dekoniunktury ułatwia przetrwanie organizacji 71. Tworzenie reguł zapewniających pozostanie w organizacji wszystkich jej członków oraz dbałość behawiorystów o utrzymanie się przedsiębiorstwa na rynku w czasie kryzysu, można odczytywać jako ich troskę o zapewnienie przetrwania przedsiębiorstwu w dłuższej perspektywie czasowej;
według menedżerystów firmy realizują różnie zdefiniowane cele osób zarządzających nimi. Możliwość realizacji celów własnych menedżerów ograniczona jest jednak koniecznością wypracowania pewnego minimalnego poziomu zysku satysfakcjonującego udziałowców, pozwalającego zapewnić kadrze zarządzającej bezpieczeństwo dalszego zatrudnienia 72. Zatem również i w tej teorii w sposób pośredni wspomina się o konieczności zapewnienia kontynuacji działalności przedsiębiorstwa w dłuższej perspektywie czasowej. Tym samym wskazuje się na fakt, że przetrwanie podmiotu gospodarczego jest warunkiem niezbędnym, aby mogły być realizowane inne cele nadrzędne przedsiębiorstwa, do których odwołuje się ta teoria;
w koncepcji shareholders za nadrzędny cel funkcjonowania przedsiębiorstwa uznaje się maksymalizację wzrostu jego wartości. Jeżeli wartość podmiotu gospodarczego ma być pomnażana, to samo przedsiębiorstwo musi kontynuować działalność w dłuższej perspektywie czasowej, czyli należy dążyć do zapewnienia temu przedsiębiorstwu przetrwania. Ponadto wyceny wartości przedsiębiorstwa dokonuje się obecnie najczęściej przy wykorzystaniu metod dochodowych, które uzależniają wartość przedsiębiorstwa od wartości możliwych do uzyskania w przyszłości: dywidend, przepływów pieniężnych, czy zysków 73. Z powyższego wynika, że pomnażanie wartości przedsiębiorstwa wymaga od niego kontynuowania działalności i osiągania w przyszłości jak najwyższej wartości zysków, przepływów pieniężnych oraz wypłacania swoim udziałowcom wysokich dywidend. W niektórych publikacjach wprost podaje się, że zapewnienie przetrwania przedsiębiorstwu jest celem pomocniczym,
71 Bławat F. op. cit., s. 145 – 147.
72 Podstawy ekonomii. R Milewski (red.), op. cit., s. 252 – 253.
73 Zob. Jaki A.: Wycena i kształtowanie wartości przedsiębiorstwa. Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków 2008, s. 79 – 116, Golawska – Witkowska G., Rzeczycka A., Zalewski H.:
Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2006, s.
286 – 306.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa … którego osiągnięcie jest niezbędne dla realizacji celu nadrzędnego w postaci maksymalizowania wartości przedsiębiorstwa 74;
koncepcja stakeholders nakłada na menedżerów obowiązek maksymalizacji wartości dla wszystkich interesariuszy przedsiębiorstwa. Są oni zobligowani do podejmowania decyzji w taki sposób, jakby byli przedstawicielami każdej z grup interesariuszy z osobna, jednocześnie mając na uwadze interes całego przedsiębiorstwa, któremu winni zapewnić przetrwanie w długim okresie czasu 75. W koncepcji tej zatem wprost wspomina się o konieczności zapewnienia kontynuacji działania przedsiębiorstwa w dłuższej perspektywie czasowej, a co za tym idzie o konieczności minimalizacji zagrożenia upadłością podmiotów gospodarczych;
koncepcja korporacji społecznie odpowiedzialnej stanowi dalsze rozwinięcie koncepcji stakeholders. Poza postulowanym przez koncepcję stakeholders realizowaniem interesu wszystkich grup zainteresowanych, koncepcja ta akcentuje dodatkowo odpowiedzialność podmiotów gospodarczych wobec środowiska naturalnego oraz ogólnego dobrobytu społecznego. Realizacja tych celów jest oczywiście uwarunkowana zapewnieniem przetrwania przedsiębiorstwu w długim okresie czasu. Zdaniem zwolenników tej koncepcji ponoszenie przez przedsiębiorstwo kosztów związanych z ochroną środowiska oraz wspieraniem ogólnego dobrobytu społecznego, w długim horyzoncie czasowym umożliwia uzyskanie szeregu korzyści, które przyczyniają się do poprawy sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa 76. Z powyższego wynika, że realizacja celów nakreślonych w koncepcji korporacji społecznie odpowiedzialnej ma sens jedynie, przy uwzględnieniu funkcjonowania przedsiębiorstwa w dłuższej perspektywie czasowej, co jest możliwe tylko wówczas, gdy zapewni się mu przetrwanie.
Wybrane do wykorzystania w części badawczej cele nadrzędne funkcjonowania przedsiębiorstwa łączy fakt, że stosunkowo łatwo jest przypisać do nich miernik o nieskomplikowanej konstrukcji, którego wartości obliczone na podstawie danych finansowych przedsiębiorstw, pozwalają na ustalenie, które z nich najlepiej radzą sobie z realizacją tak sformułowanego celu. Intencją Autora niniejszej rozprawy było uwzględnienie w części empirycznej celów funkcjonowania podmiotów gospodarczych cieszących się obecnie największą popularnością i uznaniem oraz mających największe znaczenie w praktyce. Cel sformułowany jako maksymalizacja zysku:
stanowi podstawowe założenie większości modeli mikroekonomicznych,
74 Por. Wartość przedsiębiorstwa i metody jej wyznaczania. [red.] Golawska – Witkowska W., Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2007, s. 5 – 11.
75 Marek S., op. cit., s. 405 – 409.
76 Kryk B. op. cit.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
wyniki szeregu badań przeprowadzanych wśród przedsiębiorców wskazują, że jest on traktowany przez nich jako najważniejszy cel, do osiągnięcia którego dążą prowadząc działalność gospodarczą 77,
pomimo rozwoju wielu nowszych teorii celu funkcjonowania podmiotów gospodarczych, żadnej z nich nie udało się zastąpić całkowicie koncepcji maksymalizacji zysku.
Cel zdefiniowany jako zapewnienie przetrwania przedsiębiorstwu w dłuższej perspektywie czasowej:
uznawany jest za najistotniejszy w naukach o zarządzaniu oraz w naukach ekonomicznych poświęconych badaniu zagrożenia zjawiskiem upadłości,
w dorobku teorii przedsiębiorstwa przewija się on przy okazji wielu koncepcji celu nadrzędnego funkcjonowania podmiotów gospodarczych, jako cel pomocniczy, którego osiągnięcie warunkuje możliwość realizacji innych celi nadrzędnych,
uzyskuje dominującą nad innymi alternatywnymi celami rolę szczególnie w czasach dekoniunktury i kryzysu, które to coraz częściej nawiedzają gospodarkę światową.
Z kolei cel sformułowany jako maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa:
uznawany jest za najistotniejszy w dziedzinie finansów 78,
od lat 80. XX wieku jego realizacja stała się dominującym kryterium oceny zarządów spółek giełdowych oraz podstawowym celem nowocześnie rozumianego zarządzania 79.
77 Por. Bławat F.: Objectives of Small Companies in the Light of Opinions Expressed by Their Owner-mangers, w: Classical and Modern Concepts of Corporate Objectives, red. Bławat F., Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010, s. 77 – 92.
78 Por. Czekaj J., Dresler Z.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. PWN, Warszawa 2005, s.
13 – 16.
79 Mills R. W., Weinstein B. op. cit.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …