I W ZALEŻNOŚCI OD REALIZOWANEGO CELU PRZEDSIĘBIORSTWA
3.2. Przebieg i charakterystyka badań
Analizie zostały poddane sprawozdania finansowe przedsiębiorstw notowanych na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych za lata 2001 – 2008. Źródłem sprawozdań finansowych była baza danych firmy „Notoria Serwis”. Spółki do poszczególnych sektorów gospodarki zostały przypisane zgodnie z klasyfikacją obowiązującą na Giełdzie Papierów Wartościowych. W skład próby badawczej weszły wszystkie spółki notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych za wyjątkiem firm należących do makrosektora finanse. Rezygnacja z udziału przedsiębiorstw zaliczanych do makrosektora finanse w próbie badawczej podyktowana była faktem, iż w analizie ich sprawozdań używa się przeważnie innych wskaźników od tych, które stanowiły przedmiot badania. Ze względu na cel badania zostały wyodrębnione trzy próby badawcze. Skład prób badawczych stanowił następstwo podjętych decyzji odnośnie do:
wybranych do wykorzystania w empirycznej części rozprawy trzech nadrzędnych celów, do realizacji których powołuje się podmioty gospodarcze 112,
wskaźników, które zostały przypisane do pomiaru realizacji wybranych celi nadrzędnych 113.
Próby badawcze zostały utworzone z przedsiębiorstw, które spełniały kryteria przedstawione w tabeli 3.1.
112 Szczegółowe uzasadnienie dokonanego wyboru celów nadrzędnych funkcjonowania podmiotów gospodarczych, do wykorzystania w empirycznej części rozprawy doktorskiej zostało zawarte w konkluzjach do rozdziału pierwszego (podrozdział 1.5, s. 50 – 55).
113 Szczegółowe uzasadnienie dokonanego wyboru odnośnie do wskaźników, które zostały przypisane do pomiaru realizacji poszczególnych celi nadrzędnych funkcjonowania podmiotów gospodarczych, zostało zawarte w podrozdziałach od 2.3.1 do 2.3.3 niniejszej rozprawy doktorskiej (s. 68 – 75).
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa … Tabela 3.1 Kryteria doboru przedsiębiorstw do poszczególnych prób
badawczych
Zostały zaliczone do niej spółki, których: warunek pierwszy, była niemniejsza od 10 w
cel, jakim jest dążenie do przetrwania.
Zostały zaliczone do niej spółki, których:
1. wartość wybranej funkcji prognozującej zagrożenie upadłością była najwyższa, 2. łączna liczebność spółek z
danego sektora gospodarki w danym roku, była taka sama, jak w przypadku próby badawczej nr 1.
Złożona ze spółek, które w poszczególnych latach w
najlepszy sposób spółek z danego sektora gospodarki w danym
Przy tak sprecyzowanych warunkach do próby badawczej zostały zakwalifikowane przedsiębiorstwa z następujących sektorów gospodarki:
budownictwo, chemicznego, elektromaszynowego, metalowego, spożywczego, handel, informatycznego oraz innych usług. Szczegółowe dane dotyczące liczebności i struktury wykorzystanych w czasie badań sprawozdań finansowych podmiotów z tychże sektorów zawiera tabela 3.2.
Tabela 3.2 Struktura liczebności wykorzystanych w badaniu sprawozdań finansowych
Sektor Liczba sprawozdań finansowych uwzględnionych w trakcie badań
budownictwo 324
Dział gospodarki Usługi
inne usługi 189
Razem: 1 800
Źródło: Opracowanie własne
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa … Badanie przebiegało zgodnie z następującym schematem. Spółki wewnątrz sektorów zostały podzielone na dwie grupy według kryterium, które stanowił miernik realizacji wybranego celu - w przypadku próby badawczej nr 1 była nim rentowność aktywów, w przypadku próby badawczej nr 2 była nim wartość funkcji prognozującej zagrożenie upadłości P2 B. Prusaka 114, a w przypadku próby badawczej nr 3 miernikiem tym był udział rynkowej wartości dodanej w aktywach 115. Do podziału spółek należących do próby badawczej nr 1 został wykorzystany wskaźnik przeciętnej rentowności aktywów, wyznaczony zgodnie z następującym wzorem:
j i ij
j n
AO ZN
RA j
∑
=
gdzie:
RA j – średnia rentowność aktywów spółek należących do j - tego sektora, ZNij – zysk netto i – tej spółki z j – tego sektora,
AOij – wartość aktywów ogółem i – tej spółki z j –tego sektora, nj – liczba badanych spółek w j – tym sektorze w danym roku.
Do pierwszej grupy zostały zaliczone spółki o rentowności aktywów wyższej od średniej w danym sektorze, natomiast do drugiej grupy przypisane zostały wszystkie pozostałe spółki.
W przypadku próby badawczej nr 2 do podziału spółek została wykorzystana średnia wartość funkcji prognozującej zagrożenie upadłości P2 B.
Prusaka 116, wyznaczona zgodnie z następującym wzorem:
j Pij
Pj n
Z
∑
Z=
gdzie:
ZPj – średnia wartość funkcji dyskryminacyjnej B. Prusaka dla j-tego sektora,
114 Przeprowadzone przeze mnie badania empiryczne dotyczące weryfikacji sprawności I stopnia kilkunastu krajowych modeli służących do prognozowania upadłości wykazały, że model P2 B. Prusaka charakteryzował się w nich najwyższą sprawnością I stopnia, spośród wszystkich poddanych testowaniu modeli opartych na analizie dyskryminacyjnej.
115 Rynkowa wartość dodana jest miarą zewnętrzną ukazującą w danym momencie czasu nadwyżkę rynkowej wartości przedsiębiorstwa (V) nad wartość zainwestowanego w przedsiębiorstwo kapitału (IC).
MVA = V – IC
Z kolei udział rynkowej wartości dodanej w aktywach informuje o liczbie groszy rynkowej wartości dodanej, którą generuje każda złotówka zainwestowana w majątek przedsiębiorstwa.
116 Wartość funkcji prognozującej zagrożenie upadłości B. Prusaka wyznaczana była zgodnie z następującym wzorem:
ZP = -1,8713+ 1,4383X1 + 0,1878X2 + 5,0229X3 gdzie:
X1 – Wynik netto + amortyzacja/ Zobowiązania ogółem
X2 – Koszty operacyjne/ Wartość średnia zobowiązań krótkoterminowych X3 - Wynik ze sprzedaży/ Średnia wartość sumy bilansowej
3.1
3.2
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
ZPij – wartość funkcji dyskryminacyjnej B. Prusaka i – tej spółki z j – tego sektora, nj – liczba badanych spółek w j – tym sektorze w danym roku.
Do pierwszej grupy zostały zaliczone spółki o wartościach funkcji Zp
wyższej od średniej w danym sektorze, natomiast do drugiej grupy przypisane zostały wszystkie pozostałe spółki.
Z kolei w przypadku próby badawczej nr 3 do podziału spółek został wykorzystany wskaźnik przeciętnego udziału rynkowej wartości dodanej w aktywach, wyznaczony zgodnie z następującym wzorem:
j ij
ij
j n
AO MVA AO
MVA
∑
= /
gdzie:
AOj
MVA / – średnia wartość wskaźnika udziału rynkowej wartości dodanej w aktywach ogółem w j-tym sektorze,
MVAij– rynkowa wartość dodana i-tej spółki z j-tego sektora, AOij – wartość aktywów ogółem i – tej spółki z j-tego sektora,
nj – liczba poddanych badaniu spółek z j – tego sektora w danym roku.
Do pierwszej grupy zostały zaliczone spółki o udziale rynkowej wartości dodanej w aktywach wyższej od średniej w danym sektorze, natomiast do drugiej grupy przypisane zostały wszystkie pozostałe spółki.
W przypadku każdej z prób badawczych w dalszej części badań zostały wykorzystane tylko te spółki, które charakteryzowały się w danym roku ponadprzeciętną wartością miernika realizacji określonego celu przedsiębiorstwa. Aby na uzyskane wyniki nie wpływały przypadkowe, skrajne wartości poszczególnych wskaźników finansowych, przeprowadzono dalszą selekcję spółek. Polegała ona na odrzuceniu tych podmiotów, w przypadku których wartość badanego wskaźnika mieściła się w 10% najwyższych i najniższych wartości spośród całej zbiorowości. Szczegółową strukturę uzyskanej w ten sposób zbiorowości przedstawiono w tabeli 3.3.
Dla tak dobranych spółek i dla każdego ze wskaźników poddanych analizie z osobna, w przekroju sektorowym zostały wyznaczone wartości średnie, mediany, odchylenia standardowe oraz przedziały mieszczące w sobie około 70% wszystkich wartości danego wskaźnika. Wykorzystano następujące wskaźniki finansowe 117:
bieżący płynności,
szybki płynności,
płynności środków pieniężnych,
obrotowości aktywów,
obrotowości aktywów trwałych,
okresu obrotu zapasów,
okresu ściągania należności,
117 W załączniku nr 2 przedstawiono dodatkowo analogiczne wyniki badań przeprowadzone dla wybranych wskaźników finansowych, których konstrukcja oparta jest na przepływach pieniężnych.
3.3
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
udziału kapitału obrotowego w aktywach,
skorygowany bieżącej płynności,
skorygowany szybki płynności,
ogólnego zadłużenia,
zadłużenia długoterminowego,
pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym,
okresu spłaty zobowiązań,
cyklu kapitału obrotowego,
cyklu środków pieniężnych,
zyskowności cenowej akcji,
poziomu ceny rynkowej w kapitale własnym.
Tabela 3.3 Struktura badanej zbiorowości
Liczebność próby badawczej Sektor
1 2 3
budownictwo 76 67 61
chemiczny 44 46 40
elektromaszynowy 47 47 46
metalowy 30 29 31
Przemysł
spożywczy 43 48 43
handel 87 98 59
informatyka 58 59 44
Dział gospodarki Usługi
inne usługi 41 36 25
Razem: 426 430 349
Źródło: Opracowanie własne
Następnym krokiem przeprowadzonych badań było wykonanie testów normalności rozkładów wartości poszczególnych wskaźników finansowych poddanych badaniu. Uzyskane wyniki zostały zebrane w tabelach o numerach od 3.4 do 3.6.
Tabela 3.4 Normalność rozkładu wartości poszczególnych wskaźników finansowych uzyskanych dla próby badawczej nr 1 w teście Shapiro – Wilka
SEKTOR WSKAŹNIK
Budow nictwo
Chemi czny
Elektro maszy
nowy
Metalo wy
Spoży wczy
Handlo wy
Inform
atyka Usługi
Bieżący płynności nie tak nie nie nie nie tak nie
Szybki
płynności nie tak tak nie tak nie tak nie
Płynności pieniężnej nie nie nie nie nie nie nie nie
Udział kapitału
obrotowego w aktywach tak tak tak tak tak tak tak nie
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
Ogólnego zadłużenia tak tak tak tak tak nie tak tak
Zadłużenia
długoterminowego nie nie nie nie nie nie nie nie
Pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym
nie nie nie tak tak nie nie nie
Obrotowość aktywów tak tak tak tak tak tak nie nie
Obrotowość aktywów
trwałych nie tak tak tak nie nie nie nie
Okres obrotu zapasów nie tak tak nie tak nie nie nie
Okres obrotu należności nie tak tak tak tak nie nie tak
Okres obrotu zobowiązań nie tak tak tak nie tak nie nie
Cykl kapitału obrotowego nie tak tak nie tak tak tak tak
Cykl środków pieniężnych nie tak tak nie tak tak nie nie
Zyskowności cenowej
akcji nie nie nie nie nie nie nie nie
Poziomu ceny rynkowej w
kapitale własnym nie tak tak nie tak tak tak nie
Skorygowany płynności
bieżącej nie nie tak nie nie nie nie nie
Skorygowany płynności
szybkiej nie nie nie nie nie nie nie nie
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 3.5 Normalność rozkładu wartości poszczególnych wskaźników finansowych uzyskanych dla próby badawczej nr 2 w teście Shapiro – Wilka
SEKTOR
WSKAŹNIK Budow
nictwo
Chemi czny
Elektro maszy
nowy
Metalo wy
Spoży wczy
Handlo wy
Inform
atyka Usługi
Bieżący płynności nie nie tak nie nie nie nie nie
Szybki
płynności nie nie tak nie nie nie nie nie
Płynności pieniężnej nie nie tak nie nie nie nie nie
Udział kapitału
obrotowego w aktywach tak tak tak tak tak tak tak tak
Ogólnego zadłużenia tak tak tak tak tak nie tak tak
Zadłużenia
długoterminowego nie nie nie nie nie nie nie nie
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
Pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym
nie tak nie nie tak nie nie nie
Obrotowość aktywów tak tak tak tak tak nie nie nie
Obrotowość aktywów
trwałych nie tak nie tak tak nie nie nie
Okres obrotu zapasów nie nie tak nie tak nie nie nie
Okres obrotu należności nie tak tak tak tak nie nie tak
Okres obrotu zobowiązań nie tak tak nie nie nie nie nie
Cykl kapitału obrotowego nie nie tak nie tak tak nie nie
Cykl środków pieniężnych nie tak tak tak tak tak nie tak
Zyskowności cenowej
akcji nie tak nie nie nie nie tak tak
Poziomu ceny rynkowej w
kapitale własnym nie nie tak tak tak nie nie tak
Skorygowany płynności
bieżącej nie tak nie nie nie nie nie nie
Skorygowany płynności
szybkiej nie nie tak nie nie nie nie nie
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 3.6 Normalność rozkładu wartości poszczególnych wskaźników finansowych uzyskanych dla próby badawczej nr 3 w teście Shapiro – Wilka
SEKTOR
WSKAŹNIK Budow
nictwo
Chemi czny
Elektro maszy
nowy
Metalo wy
Spoży wczy
Handlo wy
Inform
atyka Usługi
Bieżący płynności tak tak nie nie nie nie tak nie
Szybki
płynności tak tak nie nie nie nie tak nie
Płynności pieniężnej nie nie nie nie nie nie tak nie
Udział kapitału obrotowego
w aktywach tak tak tak tak tak tak tak tak
Ogólnego zadłużenia tak tak nie tak tak tak tak nie
Zadłużenia
długoterminowego nie nie nie nie nie nie nie nie
Pokrycia aktywów trwałych
kapitałem własnym tak tak tak tak tak nie nie tak
Obrotowość aktywów tak tak tak tak tak tak tak nie
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …
Obrotowość aktywów
trwałych nie tak tak nie nie tak nie nie
Okres obrotu zapasów nie nie nie nie tak nie nie nie
Okres obrotu należności nie nie tak tak tak tak tak nie
Okres obrotu zobowiązań nie nie tak tak nie nie tak nie
Cykl kapitału obrotowego nie nie tak tak tak tak tak nie
Cykl środków pieniężnych nie tak tak tak nie tak tak nie
Zyskowności cenowej akcji tak tak tak tak tak tak tak tak
Poziomu ceny rynkowej w
kapitale własnym nie tak nie nie tak tak tak nie
Skorygowany płynności
bieżącej nie nie nie nie nie nie nie nie
Skorygowany płynności
szybkiej nie nie nie nie nie nie nie nie
Źródło: Opracowanie własne
W zdecydowanej większości przypadków, w których stwierdzono brak normalności rozkładu wartości danego wskaźnika finansowego, obserwowana była asymetria prawostronna tegoż rozkładu. Oznacza to, że w rozkładach tych odległość pomiędzy trzecim kwartylem a medianą była większa, niż między medianą a kwartylem pierwszym. Jedynym wyjątkiem od tej reguły był wskaźnik cyklu środków pieniężnych. Rozkłady wartości tego wskaźnika finansowego cechowały się asymetrią lewostronną. Największą liczebnością charakteryzowały się przedziały klasowe wartości wskaźnika cyklu środków pieniężnych skupiające wartości zbliżone do zera. Poza nimi w uzyskanych rozkładach widoczne było także wydłużone lewe ramię rozkładu, które tworzyły przedziały klasowe mieszczące w sobie wartości ujemne.
W kolejnym etapie badań połączono ze sobą spółki z sektorów, w przypadku których rozkłady uzyskanych wartości poszczególnych wskaźników finansowych były zbliżone, ale różniły się od pozostałych. Uzyskane wyniki przeprowadzonych testów normalności sugerowały, że w tym celu należało posłużyć się testami nieparametrycznymi. W pierwszej kolejności weryfikowana była hipotezy o równości median wskaźników wyznaczonych dla przedsiębiorstw z poszczególnych sektorów gospodarki z wykorzystaniem testu ANOVA rang Kruskala – Wallisa. Następnie przeprowadzany był test wielokrotnego porównania rang dla wszystkich sektorów. Opierając się na uzyskanych w ten sposób wynikach oraz wykresach ramka – wąsy w przypadku każdego ze wskaźników łączone były ze sobą sektory, dla których nie występowały statystycznie istotne różnice w wartościach median. Czynności te miały na celu określenie, w przypadku których sektorów można zaproponować
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa … jeden wspólny przedział wartości rekomendowanych, a w przypadku których sektorów konieczne jest wyznaczenie odmiennych, specyficznych tylko dla nich przedziałów wartości referencyjnych danego wskaźnika finansowego.
Następnym etapem badań było wyznaczenie przedziałów wartości rekomendowanych dla spółek należących do sektorów, w przypadku których została potwierdzona hipoteza o równości median testem ANOVA rang Kruskala – Wallisa. Zostały one wyznaczone jako przedziały mieszczące w sobie 50% środkowych wartości danego wskaźnika finansowego, spośród wszystkich wartości obliczonych dla przedsiębiorstw należących do połączonych ze sobą w wcześniejszym etapie sektorów gospodarki.
Kolejnym etapem badań było porównanie uzyskanych wyników z literaturowymi wartościami wzorcowymi 118 oraz przeciętnymi wartościami 119 wybranych wskaźników finansowych z okresu objętego analizą.
Ostatnią fazą procedury badawczej było przeprowadzenie weryfikacji hipotezy o równości median wartości poszczególnych wskaźników finansowych obliczonych przy wykorzystaniu różnych prób badawczych. Ta część badań była realizowana przy założeniu, że: „Spółka realizuje cel nadrzędny (niekoniecznie świadomie), jeżeli charakteryzuje się ponadprzeciętną wartością wskaźnika, przypisanego do pomiaru realizacji tego celu”. Przy takim założeniu, niepotwierdzenie hipotezy o równości median poddanych badaniu wskaźników finansowych wyznaczonych z wykorzystaniem poszczególnych prób badawczych, będzie wskazywać na to, że przy realizacji odmiennych celów nadrzędnych, firmy powinny dążyć do osiągania odmiennych wartości tychże wskaźników finansowych.
118 W związku ze znaczną liczbą różniących się od siebie przedziałów referencyjnych dla poszczególnych wskaźników finansowych, które można odnaleźć w literaturze przedmiotu, do porównań zostały wybrane te, które najczęściej się powtarzały w publikacjach różnych autorów i zostały przytoczone w załączniku nr 1 do niniejszej rozprawy doktorskiej.
119 Wartości przeciętne zostały wyznaczone na podstawie danych zaprezentowanych w podrozdziale 2.4 niniejszej rozprawy doktorskiej. Konkretnie ich wartości zostały obliczone jako średnia z wartości występujących w latach 2002 – 2006 danego wskaźnika finansowego i to dla wszystkich połączonych ze sobą sektorów gospodarki.
Zależności między celem nadrzędnym przedsiębiorstwa …