Koncepcja systemu innowacyjnego

Problematyka systemowego ujęcia procesów innowacji została podjęta przez na-ukowców wskutek dynamicznie rozwijającej się gospodarki wschodnio-azjatyckiej pod koniec lat 80. XX wieku¹⁰². Intensyfikacja badań w tym obszarze nastąpiła w latach 90. XX wieku, a na ich podstawie wyodrębniono koncepcje narodowego i regionalnego sys-temu innowacji. Pionierskie i podstawowe prace poświęcone systemom innowacji zostały napisane przez Ch. Freemana, G. Dosi, B. A. Lundvala, Ph. Cooke, R. Nelsona, B. T. Asheima oraz Ch. Edquista¹⁰³.

Koncepcja systemu innowacyjnego odzwierciedla nowe podejście do innowacyjno-ści, przekładające poglądy na temat nieliniowości i sieciowości procesu innowacyjnego na funkcjonowanie gospodarki, której rozwój determinowany jest przez wytwarzane przez nią innowacje¹⁰⁴. Koncepcja ta wskazuje, że gospodarka składa się nie tylko z tworzących ją instytucji - podmiotów, ale też z efektów synergii, które powstają w rezultacie ich wza-jemnej kooperacji. W związku z tym, oprócz podkreślenia ważnej roli instytucji generują-cych wiedzę i innowacje, jak przedsiębiorstwa, sfera badawczo-rozwojowa czy instytucje

101

R. Nowacki, Potencjał innowacyjny regionu jako czynnik rozwoju regionalnego, Prace Naukowe Uniwer-sytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 46, Wrocław 2009, s. 64.

102

A. Nowakowska, Regionalny…, op. cit. s. 69.

103

Szerzej: G. Dosi, Ch. Freeman, R. Nelson, G. Silverberg, L. Stechnical (red.), Technical change and

eco-nomic theory, Printer Publishers, London 1988; Ch. Edguist (red.), System of innovation – technologies, institutions and organizations, Printer Publishers, London 1997; Ch. Freeman, Technology policy and eco-nomic performance, Printer Publishers, London 1987; B. A. Lundvall, National system of innovation: to-wards a theory of innovation and interactive learning, Printer Publishers, London 1992; R. Nelson, National innovation systems – a comparative analysis, Oxford University Press, New York 1993; Ph. Cooke, Regional innovation systems: competitive regulation in the new Europe, „Geoforum” No 23; Ph. Cooke, K. Morgan, The associational economy: firms, regions and innovation, Oxford University Press, Oxford 1998.

104

E. Wojnicka, System innowacyjny z perspektywy przedsiębiorstw, Instytut Badań nad Gospodarką Ryn-kową, Gdańsk 2004, s. 9.

pośredniczące w transferze innowacji, eksponuje ona zarazem znaczenie różnych interak-cji, jakie zachodzą między nimi. Istotną rolę w obszarze sprawności systemu innowacyjne-go odgrywa otoczenie, a w szczególności konsumenci innowacji, którzy kreują na nie po-pyt. Mają oni szczególnie ważne znaczenie w dobie gospodarki „ciągnionej” przez rynek. Przedsiębiorstwa dzięki monitoringowi gustów konsumentów mogą kreować nowe ich potrzeby za pomocą innowacji. Ważną rolę w aspekcie sprawności systemu innowacyjne-go pełni infrastruktura otoczenia np. ustawodawstwo (ze szczególnym uwzględnieniem ochrony praw własności intelektualnej), system edukacji, finansowy oraz transportowy. Kluczową cechą systemu jest jego kultura wynikająca z historycznych uwarunkowań oraz nagromadzone zasoby wiedzy i doświadczeń, które determinują wyjątkową specyfikę kon-kretnych systemów. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym sprawności systemu innowacji jako dystrybutora wiedzy, jest jego otwartość na wpływy i wiedzę czerpaną z innych sys-temów oraz oddziaływanie między nimi. Otwartość jest cechą mocno eksponowaną mię-dzy innymi przez koncepcję sieci innowacyjnych¹⁰⁵. Funkcjonowanie w sieciach, na pod-stawie kooperacji jest cechą wspólną tej koncepcji, a zarazem koncepcji systemu innowa-cyjnego. Działanie w sieciach sprzyja osiąganiu następujących przewag, w odróżnieniu od funkcjonowania w pojedynkę:

- z uwagi na różnorodność technologii (jej zakresu i źródeł) nie ma możliwości by dana firma była zdolna do prowadzenia działalności we wszystkich ważnych dla niej obszarach lub obejmowała wszystkie źródła techniki;

- sieci dają możliwość podziału kosztów, szczególnie wysokich w obszarze in-nowacji podstawowych;

- sieci umożliwiają dostęp do wysoko wykwalifikowanych pracowników, któ-rych ilość na rynku jest ograniczona;

- w niektórych nowoczesnych dziedzinach o istotnym znaczeniu, jak np. biotech-nologia można mówić o przełamaniu granic tradycyjnych dziedzin nauki i przemysłu, stąd niezbędna jest współpraca;

- budowa sieci sprzyja zmniejszeniu dublowania wysiłków, a tym samym pozwa-la zwiększyć efektywność;

- często stworzenie sieci jest konieczne w celu uzyskania poglądu na temat popy-tu i wiedzy o wymaganiach rynku.

105

Opierając się na interpretacji R. Tijsena, sieć innowacyjną można zdefiniować jako ewoluującą i zmieniającą się zależność systemową, opierającą się na relacjach między za-sobami, w których ich systemowość objawia się efektami interakcji, procesów i proce-dur¹⁰⁶. Działalność w takiej sieci składa się z kreacji, kombinacji, wymiany, transformacji, absorpcji i eksploatacji zasobów w ścisłym związku z szeroko pojmowanymi relacjami formalnymi i nieformalnymi. System innowacji w ujęciu M. Fishera to układ aktorów, którzy generują, dokonują dyfuzji i użytkują ekonomicznie użyteczną wiedzę w procesie produkcyjnym¹⁰⁷. Za aktorów uważa się firmy i inne organizacje partycypujące we wspo-mnianych wyżej procesach. Ch. Edquist rozumie system innowacyjny jako zawierający w sobie wszystkie istotne czynniki ekonomiczne, społeczne, polityczne, organizacyjne, instytucjonalne i inne, które determinują rozwój, dyfuzję i użycie innowacji108

. Zgodnie z interpretacją E. Wojnickiej system innowacji to podmioty kreujące wiedzę i innowacje zlokalizowane w sprzyjającym otoczeniu i zakorzenione w konkretnym środowisku oraz powiązania między nimi, które powodują, że dana gospodarka pełni funkcję sprawnego dystrybutora wiedzy w celu jej dalszego przetworzenia¹⁰⁹.

W zależności od wybranego rodzaju analizy wyodrębnić można kilka różnych kon-cepcji systemów innowacyjnych, które funkcjonują pod postacią systemów sektorowych (branżowych), systemów międzybranżowych lub systemów terytorialnych110

. Podstawowe systemy innowacji, wyróżniane i analizowane, to krajowe (narodowe) systemy innowacji, regionalne systemy innowacji, sektorowe systemy innowacji oraz systemy technologiczne. Najwięcej analiz poświęconych jest narodowym systemom innowacji, ponieważ przyjmuje się, że cechy specyficzne dla poszczególnych narodów mają największy wpływ na zróżni-cowanie procesu innowacyjnego przedsiębiorstw: rodzaju i liczby instytucji oraz ich za-chowań111. Zauważyć należy, że większość interakcji i kooperacji zachodzi między ele-mentami systemu innowacji na poziomie regionu niż kraju.

Ph. Cooke eksponuje współwystępowanie w literaturze dwóch odmiennych kon-cepcji systemów innowacji, wyróżniając tzw. systemy operacyjne oraz systemy

106

R. Tijsen, Quantitative assessment of large heterogeneous R&D networks: The Case of process

engineer-ing in the Netherlands, „Research Policy”, No. 26, 1998, s. 791-809.

107

M. Fisher, Innovation, knowledge creation and system of innovation, „Annual Regional Science”, No. 35, 2001, s. 207.

108

Ch. Edquist, Systems of Innovation Approaches – their Emergence and Characteristics, [w:] Ch. Edquist (red.) Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organizations, Pinter Publ., London 1997, s. 131.

109

E. Wojnicka, System innowacyjny z perspektywy przedsiębiorstw, Instytut Badań nad Gospodarką Ryn-kową, Gdańsk 2004, s. 9-10.

110

A. Nowakowska, Regionalny…, op. cit. , s. 68.

111

cyjne¹¹². System operacyjny związany jest z wyjątkowym charakterem naturalnego zjawi-ska społeczno-gospodarczego, wytworzonego „samoistnie”. System koncepcyjny postrze-gać należy jako logiczną abstrakcję, teoretyczną konstrukcję, w skład których wchodzą zasady i prawa wyjaśniające związki pomiędzy zmiennymi i częściami systemu. W tym rozumieniu termin „system” koresponduje z podejściem metodologicznym, stanowiąc na-rzędzie analizy. Badacze korzystający z tego podejścia konstruują struktury, które nie od-zwierciedlają w pełni prawdziwego fenomenu systemów innowacji.

Zauważyć należy, że pomimo pozornej zbieżności pojęcia systemu, sieci i środowi-ska przedsiębiorczości, nie są terminami tożsamymi113. Środowiska przedsiębiorczości nie można postrzegać jako wyjątkowej kategorii tych systemów innowacji, lecz jako część tej struktury, od której zależy jej funkcjonowanie. Relacje sieciowe są elementarnym mecha-nizmem funkcjonowania systemu innowacji, są jego „mózgiem”. Sieci innowacji w większości przypadków powstają w sposób oddolny. To przedsiębiorcy widząc koniecz-ność kooperacji w obrębie sieci, decydują się na jej utworzenie. Koordynacja i wspoma-ganie systemów innowacji są możliwe dzięki zaangażowaniu się wielu instytucji.