Krótkie sprawozdanie z działalności w okresie od 1. X 1921 do 31. XII 1930 r . 1).
W ydział Chorób R oślin b. Państwowego Naukowego I n sty tu tu Rolniczego w Bydgoszczy rozpoczął swoją działal
ność 1 października 1921 r. S tan gospodarstw a W ydziału w chwili objęcia go przez nowe kierownictwo był nad wyraz opłakany: przyrządy optyczne i inne ap araty , całe instalacje, ja k np. sztuczna chłodownia, cenniejsze dzieła bibljoteczne, wszelkie zbiory i kolekcje — wszystko jednem słowem, co miało praw dziw ą w artość jako pomoc naukowa, zostało wywiezione do Niemiec; na m iejscu pozostały 2 zniszczone m ikroskopy Zeissa i kilka m arnych mikroskopów szkolnych Seiberta, zrujno-wany a p a ra t m ikrofotograficzny, zepsuty binokular, stos popularnych książeczek niem ieckich z zakresu ochrony roślin, poprzekładanych uryw kam i czasopism z najprzeróż
niejszych dziedzin, kilkadziesiąt różnej wielkości słojów do m arm olady (jako „szkło chem iczne"), ani jednego całego zam ka do rozklekotanych szaf i szuflad w stołach, rozstawionych bez sensu w kilkunastu pokojach, wreszcie góra kluczy i kluczyków nieznanego przeznaczenia.
W obec tego, że w Bydgoszczy działań wojennych nie było, nie ulega wątpliwości, że b ył to obraz celowego zniszczenia zasobnej do niedaw na in sty tu cji dla uniemożliwienia podjęcia w niej pracy przez wysłanników nowego „sezonowego" państw a.
1) D a n e s z c z e g ó ło w e , d o t y c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i W y d z i a ł u C h o r ó b R o ś l i n I n s t y t u t u w B y d g o s z c z y , z a w a r t e s ą w p u b l i k a c j a c h : i , L. G a r b o w s k i .
„ S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i W y d z . C h o r ó b R o ś l i n P . I. N . G. W . w B y d g o s z c z y o d i . X 1921 r. d o 31. X I I 1928 r. B y d g o s z c z 1929. 2, S p r a w o z d a n i a P a ń s t w . I n s t y t u t u N a u k o w e g o G o s p o d a r s t w a W i e j s k i e g o w P u ł a w a c h . B y d g o s z c z — P u ł a w y I — 1929, I I — 1930, I I I P u ł a w y 19 32 r.
85 Doprowadziwszy do jakiego takiego porządku śm ieciarnię, noszącą nazwę inw entarza W ydziału Chorób Roślin, zwrócono uwagę w pierwszym okresie działalności tej wydźwiganej z chaosu zniszczenia placówki na główne jej zadanie, odpowia
dające zadaniom Bydgoskiego In sty tu tu Rolniczego, m iano
wicie na związek jej z wytwórczością rolną zachodniej części Rzeczypospolitej. Zaraz w pierwszym (1922) roku zdołano pozyskać dla akcji ochrony roślin i rejestracji chorób i szkodni
ków 60 korespondentów, w tern 41 z woj. poznańskiego, 8 z po
morskiego i 11 ze śląskiego. Do r. 1925 liczba korespondentów podwoiła się. Opracowano system kw estjonarjuszy dla 3 głów
nych gałęzi produkcji roślinnej, dla rolnictw a, ogrodnictw a i leśnictwa i rozpoczęto zbieranie biologicznych i statystycznych m aterjałów do flory pasorzytów roślinnych i do fauny szkodni
ków W ielkopolski, Pom orza i Śląska. Rozw ijając i udoskona
lając akcję w ty m kierunku z roku na rok zdołano zgrom adzić cenny m ate rja ł naukowy, m ający znaczenie zarówno dla fizjo- grafji kraju , jak i dla stosunków ekonomiczno-gospodarczych.
D ane z zakresu chorób roślin były ogłaszane perjodycznie w wydaw nictw ie „ P r a c e W d z i a ł u C h o r ó b R o ś l i n P a ń s t w . I n s t y t u t u N a u k o w e g o G o s p o d a r s t w a W i e j s k i e g o w B y d g o s z c z y " , dane, dotyczące szkodników zwierzęcych, częściowo ogłoszone zostały w tern sam em wydaw nictwie, częściowo są jeszcze w opracowaniu.
Działalność W ydziału Chorób Roślin w zakresie p orad
nictw a fitosanitarnego ilustruje następujące zestawienie ta b e la ryczne liczby zbadanych w poszczególne ła ta nadesłanych okazów chorób i szkodników roślin upraw nych oraz udzielo
nych wskazówek co do ich zwalczania.
Tab. 1.
L i c z b a z b a d a n y c h o k a z ó w c h o r ó b i s z k o d n i k ó w r o ś l i n .
IQ22 1 9 2 3 1 9 2 4 1 9 2 5 1 9 2 6 1 9 2 7 1 9 2 8 1 9 2 9 1 9 3 0
196 390 299 331 412 405 492 2 0 1 476
W pierwszych latach pracy W ydział Chorób Roślin obar
czony był rozm aitem i funkcjam i, stojącem i w bardzo luźnym zw iązku z istotnem jego zadaniem , jakiem było podjęcie po
ważnej naukowej pracy w dziedzinie fitopatologji i entomologji stosow anej. Do tak ich funkcyj należało np. pośrednictw o w do
starczaniu środków do zwalczania szkodników grzybów i owa
dów, m ianowicie form aliny, siarczanu miedzi, siarczanu żelaza, siarki w proszku i zieleni paryskiej.
Tab. 2.
I l o ś c i d o s t a r c z o n y c h ś r o d k ó w o c h r o n n y c h w k g.
1922 1923 1924 1 9 2 5 1926
192 207 63 24 25
Od r. 1927 zaprzestano akcji w ty m kierunku.
N a życzenie b. M inisterstw a R olnictw a i Dóbr P ań stw o wych W ydział Chorób Roślin podjął się oceny nasion drzew leśnych dla D yrekcji Lasów Państw ow ych w Poznaniu, Toruniu i. Bydgoszczy. Oto liczby w ykonanych ocen.
Tab. 3.
L i c z b y w y k o n a n y c h o c e n n a s i o n d r z e w i e ś n y c h.
I9 2 2 1923 1924 1 9 2 5 1926 1927 19.28
23 8 67 208 202 11 17
Oprócz nasion drzew leśnych wykonywano okolicznościowo tak ż e ocenę innych nasion. W r. 1927 W ydz. Chorób Roślin zrzekł się .oceny nasion drzew, leśnych, a od. r. 1928„całkowicie
wykluczył ze sw^ego program u ocenę nasion.
Rozwój działalności Izb Rolniczych w Poznaniu, Toruniu i Cieszynie, w szczególności zaś pow stanie przy Izbach D zia
łów Ochrony Roślin odciążyło w znacznym stopniu W ydział
87 Chorób Roślin w Bydgoszczy od akcji doradczej i pozwoliło coraz to więcej przerzucić pracę w kierunku ścisłych badań naukowych.
W ykrycie pierwszego ogniska rak a ziem niaczanego na obszarze, wojew. poznańskiego w Klonówcu w pow. leszczyń
skim w r. 1922 i kilku ognisk na Śląsku w r. 1924 z n a tu ry rzeczy skierowało działalność W ydziału Chorób Roślin na walkę z tą nową chorobą, której rozpowszechnienie groziło rol
nictw u zachodnich dzielnic Polski nieobliczalnemi stratam i.
N a propozycję W ydziału Chorób Roślin M inisterstwo Rolnic
tw a wyznaczyło w 1925 r. środki na przeprowadzenie powszech
nej lustracji plantacyj ziem niaczanych w Wielkopolsce, na Po
m orzu i na Śląsku. Organizacja i wykonanie lustracji powie
rzone zostały Izbom Rolniczym W ielkopolskiej, Pomorskiej i Śląskiej, a także Śląskiej S ta cji Ochrony Roślin. P rzygoto
waniem do lustracji był dwudniowy kurs o chorobach ziem niaków w W ydziale Chorób Roślin dla pp. nauczycieli szkół rolniczych, którzy przyjęli na siebie obowiązki lustratorów . W r. 1926 odbyła się pow tórna lustracja. W ynikiem lustracji było w ykrycie szeregu ognisk rak a pom iędzy którem i były takie, co, ja k się okazało, datow ały się jeszcze od czasów b. rzą dów pruskich. Pom iędzy innem i w ykryto tak ie zastarzałe ogni
sko w W yszynach w pow. chodzieskim, gdzie pierwotnie stw ier
dzony b ył ra k ziem niaczany w r. 1917 i został jakoby wynisz
czony ,
Spraw a rak a ziemniaczanego om awiana była na licznych konferencjach w M inisterstw ie Rolnictw a, w Izbach Rolniczych w Poznaniu i w K atow icach i w W ydziale Chorób Roślin, In sty tu tu w Bydgoszczy. W 1927 r. kierownik W ydziału został dele
gowany przez M inisterstwo Rolnictwu do H olandji, Anglji, Szkocji i obojga Irlan d ji dla szczegółowego zapoznania się z m etodyką bad an ia odporności ziem niaków na rak a i ze stoso- wanem i w ty c h k raja ch sposobami walki z rakiem ziem nia
czanym . Spraw ozdanie z podróży zostało przedłożone M inister
stw u, realnym zaś jej wynikiem było opracowanie planu orga
nizacji b a d ań n ad odpornością . odm ian ziem niaków na rak a ziem niaczanego w Polsce. B adania t e prow adzone są obecnie drogą lab o rato ry jn ą w zrem ontow anym i częściowo adoptow a
nym do tego celu domu w egetacyjnym W ydziału Chorób R o
ślin w Bydgoszczy i drogą doświadczeń polowych na w ydzier
żawionym terenie, silnie porażonym rakiem , w Rzadkowie w pow. chodzieskim. W yniki badań ogłaszane są w „Pracach W ydziału Chorób R oślin“ i służą dla M inisterstwa R olnictw a i Ref. Roln. za podstaw ę przy wyznaczaniu odm ian, dopuszczo
nych do upraw y na zarażonych i zagrożonych gruntach.
Sprawa rak a ziemniaczanego spowodowała rozległą kore
spondencję. W roku 1928 wymieniono w ty m przedm iocie 306 pism z M inisterstw a R olnictw a, z U rzędam i W oj ewódzkiemi w Poznaniu, Toruniu, Kielcach i Łodzi, z 20 Starostw am i na obszarze wojew. poznańskiego i z Izbam i Rolniczemi w Pozna
niu i w Toruniu.
Akcję walki na terenie Śląska objęła od 1925 r. Śląska S tacja Ochrony Roślin wspólnie z Śląską Izbą Rolniczą.
Rozporządzenie P rezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 grud
nia 1927 r. ,,o zwalczaniu chorób roślin i o tępieniu chw astów “ było podstaw ą do unorm ow ania walki z rakiem ziem niaczanym drogą R ozporządzenia M inistra Rolnictw a. Rozporządzenie to w swej redakcji z dnia 21 m aja 1929 r. włożyło obowiązek walki z rakiem ziem niaczanym na Izby R olnicze W ielkopolską i P o
m orską, przy których pow stały właściwe inspektoraty. W y
dział Chorób Roślin mógł nadal ześrodkow ać się na stronie b a dawczej i na czynnej pom ocy M inisterstw u przy kierownictwie w-alką w zakresie ogólno-państwowym.
Z pom iędzy innych chorób roślin upraw nych przedm iotem bardziej w yczerpujących studjów były: parch wgłębiony na ziem niakach (Rhizoctonia solani), rdza źdźbłow'a żyta (Puccinia graminis secalis), zgorzel podstaw y źdźbła na pszenicy (Ophio- bulus graminis i inne grzybki), chwościk buraczany (Cercospora beticola), rak m alin (Didymella applanata), opadzina porzeczek (Gloeosporium ribis), wreszcie m ączniak am erykański agrestu (Sphaerotheca mors uvae). K lęska sówki chojnówki, jak a n a wiedziła lasy pom orskie i wielkopolskie w r. 1923, 1924 i 1925, była okazją do poczynienia pewnych spostrzeżeń biologicznych nad owudomorkiem (Em pusa aulicae), k tó ry odegrał decydu
jącą rolę przy likw idacji klęski.
Przedm iotem kilkuletnich studjów i doświadczeń było po
rów nanie m etod zapraw iania nasion zbóż, jako śrcdka walki z grzybkam i głowmkwemi, Tilletia tritici na pszenicy, Urocystis occulta na życie i Ustilago avenae na owsie. W ykazano wysoką w artość niektórych w ytw arzanych w kraju środków do z ap ra
89 wiania, mogących bardzo skutecznie konkurować z reklam o- wanem i środkam i pochodzenia zagranicznego. W ykonywano również próby zwalczania pasorzytów i szkodników drzew i krze
wów owocowych drogą spryskiw ania względnie opylania i okadza
nia k u ltu r p rep aratam i pochodzenia krajowego, m ając na wzglę
dzie pobudzenie tego działu polskiej wytwórczości chemicznej.
W yniki w niektórych w ypadkach były zupełnie zadowalniające.
W związku z badaniem w artości środków do zapraw iania nasion są stu d ja n a d działaniem soli, ługów i kwrasów na zarod
niki niektórych grzybków chorobotwórczych.
W Dziale Entom ologicznym dużo uwagi poświęcono szkod
nikom leśnym. N a podstaw ie zbadania m aterjału archiwalnego, dotyczącego próbnych poszukiw ań szkodników leśnych w pań- stwowem nadleśnictw ie Solec w okresie 1887—1920 r., d o star
czonych przez Bydgoską D yrekcję Lasów Państw owych, w y
kreślono krzyw e gradacji pięciu najw ażniejszych szkodników leśnych, m ianowicie barczatki (Dendrolimus p in i), cetyniaka ( Bupalus p in ia riu s), sówki chojnówki (Panolis flammea), zawi- saka (Hyloicus pinastri) i borecznika (Lophyrus p in i) , co po zwoliło przeprow adzić analizę poszczególnych czynników bio
logicznych, m ających znaczenie praktyczne. Pozatem dla barczatk i zebrano obfity m ate rja ł biologiczny i ekologiczny, dotychczas niepublikow any. Z innych owadów szkodliwych przedm iotem specjalnych studjów b ył kw ieciak jabłoniowy (Anthonomus pomorum). Stwierdzono, że w okolicach B yd
goszczy jako pasorzyt larw tego chrząszczyka wysuwa się na p lan pierwszy Pim pla calobata, podczas gdy pospolity w E uro
pie zachodniej gatunek kłowacza Pim pla pomorum, jest tu rzadki.
W związku z pracam i n a d kwieciakiem jabłoniowym są obser
wacje n ad biologją dziobałka gajowego ( Anthocoris nem orum ), gatunkiem pluskw y drapieżnej, k tó ra niszczy znaczne ilości larw kwieciaka.
Poczyniono spostrzeżenia, dotyczące pojaw u w r. 1928 błyszczki jarzynow ki, Plusia gamma, w W ielkopolsce i na Po
morzu i szkód przez nią spowodow-anych i rozpatrzono szczegó łowo sposoby zwalczania tego szkodnika.
Od r. 1927 prow adzi się szczegółowe obserwacje biologiczne n a d wołkiem zbożowym (Caladra granaria), m ając na widoku opracow anie praktycznej i skutecznej m etody walki z tym do
kuczliwym szkodnikiem ziarna w m agazynach zbożowych.
K orzystając z bogatych kilkuletnich zbiorów własnych podjęto w 1929 r. pracę nad zestawieniem fauny entom olo
gicznej W ielkopolski i Pom orza. P raca t a w ym agała rozleg
łych studjów bibljograficznych w bibljotekach Poznania i To
ru n ia, co częściowo zostało już wykonane.
Z biegiem la t dzięki znaczniejszym zasiłkom M inisterstwa R olnictw a doprowadzono stopniowo do stanu używalności ap a
ra tu rę laboratoryjną W ydziału, zakupiono potrzebne przyrządy i meble, wyreperowano i odnowiono urządzenia i —• co n a j
ważniejsze — zaopatrzono bibljotekę w fundam entalne dzieła i czasopisma fitopatologiczne i entomologiczne. Podjęcie w ła
snego w ydaw nictw a naukowego o charak terze perjodycznym umożliwiło zaw iązanie stosunków w ym iennych z na j ważniej- szemi pokrew nem i zagranicznem i pracow niam i naukowem i, co ogromnie ułatw iło zaopatrzenie bibljoteki w lite ra tu rę współ
czesną. Zgromadzono cenną kolekcję separatów , liczącą obecnie w obydwóch działach W ydziału Chorób Roślin, fitopatologicz- nym i entomologicznym ok. 4 000 tytułów ; skompletowano cenniejsze w ydaw nictw a perjodyczne, wreszcie uporządkow ano i skatalogowano cały księgozbiór.
D rugim cennym środkiem pom ocniczym w pracach W y
działu Chorób Roślin są zgrom adzone i usystem atyzow ane ko
lekcje grzybków pasorzytniczych roślin upraw nych i szkodliwych owadów, w ystępujących na obszarze W ielkopolski i Pom orza, jak o też liczący do tysiąca okazów zbiór preparatów formalino- wych i suchych okazów chorób i uszkodzeń roślin, pow stały częściowo z przem ontow anych i przeetykietow anych chaotycz
nych i często błędnie pooznaczanych zbiorów niemieckich.
W spraw ozdaniu z działalności W ydziału Chorób Roślin niesposób pom inąć tych prac, które wiążą się z udziałem p ra cowników W y działu,, głównie kierownika, w konferencjach, z ja zdach i kongresach w kraju i zagranicą. Pom ijając konferencję fitopatologów i entomologów w M inisterstw ie R olnictw'a, zjazdy w Związku Rolnicz. Zakładów Doświadcz, w W arszawie, posie
dzenia Centraln. Towarz. Gospodarczego w Poznaniu, Tow.
hodowców nasion „C erelita“ w Poznaniu i t. p., zanotować należy udział kierownika, jako delegata M inisterstw a R ol
nictw a, w Międzynarodowej K onferencji Fitopatologów i E n tomologów w W ageningen w Holandj.i w 1923 r. i w związku z tern wejście do Międzynarodowego K om itetu Fitopatologów
91 i Entomologów w ch arakterze przedstaw iciela Polski, udział w X I I M iędzynarodowym Kongresie Rolniczym w W arszawie, na którym referowano o znaczeniu m iędzynarodowem z a g ad nienia walki z rakiem ziemniaczanym, wreszcie m ianowanie kie
rownika na wniosek M inisterstw a Rolnictw a członkiem K o
m isji Technicznej Naukowej dla Ochrony Roślin przy Radzie Naukowej Międzynarodowego In sty tu tu Rolniczego w Rzym ie i udział w posiedzeniach tej kom isji w czasie 7—14 listopada
1927 r. W związku z tern ostatniem stanowiskiem jest współ praca w wydaw nictwie In sty tu tu w Rzym ie „M oniteur In te r
national de la P rotection des p lantes" w charakterze oficjal
nego korespondenta z Polski.
N a X I I I Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w W il
nie (26—29 września 1929 r.) kierownik W ydziału referował te m a t „rozszczepianie się pszenicy Trotzkopf pod wpływem porażenia śniecią cuchriącą (T illitia tritici). i pod działaniem w apna"; entomolog przedłożył na I I I Z jazd Międzynarodowy Entomologów w Zurychu (19'—25 lipca 1925 r.) referat p, t.
„P ró b a zastosow ania m etod m atem atyczno-statystycznych w^ sy
stem atyce entomologicznej i opisanie nowego gatunku kornika Ifts feiferi wraz z uw?agam i o Ip s erosus“ .
Sprawa organizacji ochrony roślin w Polsce była przed
m iotem , k tó ry od chwili uruchom ienia placówfki bydgoskiej poruszano wielokrotnie w artykułach i referatach, dążąc do w ytworzenia pewnej łączności pom iędzy poszczególnemi pracow7 niam i, poświęconemi tej dziedzinie. Ta powszechnie odczuwana potrzeba zespolenia pracy poszczególnych Zakładów Ochrony Roślin, nadania jej planu i ch arak teru akcji ogólno-państwo- wrej, znalazła swrój ostateczny wyraz w odbyw ających się od
1928 r. corocznych konferencjach w M inisterstwie R olnictw a i R eform Rolnych. N a konferencjach tych rozpatruje się naj ważniejsze aktualne zagadnienia ochrony roślin i u sta la plan pracy. W ostatnim roku sprawozdawczego okresu, 18 kw iet
nia 1930 r„ na konferencji, któ rą zaszczycił swą obecnością p. M inister R olnictw a L. Janta-Połczyński, kierownik W ydziału Chorób Roślin przedłożył projekt ogólno-państwowej rejestracji chorób i szkodników roślin i ogłaszania wyników rejestracji w specjalnem •wydawnictwie, poświęconem zagadnieniom ochrony roślin w Polsce. Niniejszy „Rocznik Ochrony R oślin" jest realizacją powyższego projektu.
W ykaz publikacyj W ydziału Chorób Roślin oprócz źródeł wym ienionych zawiera wydawnictwo „B ibljoteka P uław ska“
(1918—1927), Bydgoszcz—Puław y 1930.
Skład osobowy W ydziału Chorób R oślin w 1930 r.
Kierownik W ydziału: Prof. Dr. Ludw ik Garbowski (od 1. X 1921 r.).
Starsi asystenci: Dr. P iotr Leszczenko, agronom (od 5. IX 1922 r.).
Dr. Stefan K eler, entomolog (od 1. I I 1924 r.).
A systent: Mag. W acław Szym ański, chem ik (od 1. IX 1929 r.).
Pracow nicy naukowi niestali:
Paw eł Schulz (od 1. IV 1930 r.).
Sergjusz Toll (od 1. V 1930 r.).
W anda Pęska (od 1. IX 1930 r.).
Personel techniczny: 1 laborant, 1 ogrodnik, 1 kancelistka.
L. G a r b o w s k i .
SPIS PRAC, DOTYCZĄCYCH WYSTĘPOWANIA CHO-